Świątynia Setiego I Obiekt

Przynależność

administracyjna nazwa zespołu ^{Współczesna} nazwa zespołu ^{Historyczna Funkcja} Miejscowość Stara

Qurna koło Luksoru, prowincja Qena, Górny Egipt

Świątynia Setiego I

Świątynia żałobna, pałac, kompleks ekonomiczny

Sytuacja

Zespół zorientowany jest na linii południowy – wschód północny – zachód. Współrzędne geograficzne: 25º 44´ N 32º 38´ E.

Podstawowa literatura • • • • • • • • • •

Arnold Dieter, Die Tempel Ägyptens. Götterwohnungen, Kultstätten, Baudenkmäler, Zűrich 1992.

Arnold Dieter, Lexikon der ägyptischen Baukunst, Zűrich 1994.

Myśliwiec Karol, Keramik und Kleinfunde aus der Grabung im Tempel Sethos’I in Gurna, Mainz 1987.

Lipińska Jadwiga, Historia architektury starożytnego Egiptu (skrypt), Warszawa 1977.

Lipińska Jadwiga, Koźmiński Wiesław, Cywilizacja miedzi i kamienia. Technika starożytnego Egiptu, Warszawa 1977.

Osing Jugen, Der Tempel Sethos’I in Gurna: Die reliefs und Inschriften, Kairo 1977.

Stadelmann Rainer, Der Tempel Sethos’I in Gurna, MDAIK 28 (1972) s.293–299.

Stadelmann Rainer, Der Tempel Sethos’I in Gurna, MDAIK 31 (1975) s.353–356.

Stadelmann Rainer, Der Tempel Sethos’I in Gurna, MDAIK 33 (1977) s.125–131.

Stadelmann Rainer, Myśliwiec Karol, Der Tempel Sethos’I in Gurna, MDAIK 38 (1982)s.395–405.

Kompozycja

Oś kompozycyjna zespołu biegnie z południowego zachodu na północny wschód. Oś ta jest równa z osią świątyni żałobnej, natomiast pałac, magazyny

i pomieszczenia gospodarcze posiadają własne niezależne osie. Oś świątyni rozpoczyna się od dwóch dziedzińców poprzedzonych pylonami. Wzdłuż głównej osi zgrupowano najważniejsze sale: za wejściem głównym znajduje się sala kolumnowa, następnie sala stołu ofiarnego i kaplica Amona, aż do głównego sanktuarium. Oś pałacu ma swój początek w portyku przylegającym do pierwszego dziedzińca świątyni, dalej - poprzez okno pojawień i salę kolumnową - dochodzi do sali tronowej od południowo – zachodniej strony zespołu. Magazyny położone w północnej części zespołu mają oś będącą osią symetrii układu. ([98]s. 165)

Dyspozycja przestrzenna

Cały zespół otoczony jest murami obronnymi (124 x 162 m)⁶⁰ z wysuniętymi na przód bastionami, znajdującymi się w odległości około 20 m od siebie. ([98]s. 165) Mur miał szerokość 3,2 m (6 ł.k.⁶¹ ) i 10,4 m (20 ł. k.) wysokości. U szczytu mur zwężał się do kąta około 85°. ([144]s. 3) Od strony południowo–wschodniej był zakończony pylonem. Pylon⁶² mierzył 68,8 m (131 ł.k.) długości, 10,5 m (20 ł.k.) szerokości i z nachyleniem 86° prawdopodobnie 24 m (44 ł.k.) wysokości.⁶³ Świątynia żałobna jest zlokalizowana centralnie na osi założenia. Po jej stronie wschodniej znajduje się pałac (południowy narożnik) i nilometr ze świętym jeziorem (północny kraniec zespołu).

Po zachodniej stronie świątyni mieszczą się magazyny, spichlerz i pomieszczenia gospodarcze.

60 Wg Stadelman Rainer ([144]s. 3) wymiary zespołu w obrębie muru wynoszą 137 m (260 łokci królewskich) na zachodzie i 165 m (314 łokci królewskich) na wschodzie.

61 Ł.k. – łokcie królewskie

62 Wymiary mogły być zrekonstruowane w oparciu o fundamenty, które przetrwały. ([144]s. 3) 63 Wg Lipińska Jadwiga ([98]s. 165) długość północnej wieży pylonu wynosi 19,1 m, szerokość 6,9 m, całkowita rozpiętość pylonu obliczona może zostać na 43 m. Ceglana podbudowa pylonu sięga na 90 cm pod pierwotny poziom dziedzińca.

Rys. 19Zespół świątynny Setiego I. 1 – pierwszy pylon, 2 – pałac świątynny, 3 – drugi pylon,

4 – dziedziniec festiwalowy, 5 – sala hypostylowa, 6 – świątynia Ramzesa I, 7 – kaplice kultu królewskiego, 8 – pomieszczenie do przygotowywania ofiar, 9 – sala kolumnowa, 10 – kaplica Ptaha, 11 – kaplica Mut, 12 – sala na barkę, 13 – kaplica Chonsu, 14 – kaplica Ozyrysa, 15 – dziedziniec słoneczny, 16 – magazyny, 17 – nilometr.

Świątynia

Zasadnicza część świątyni mieści się w obrębie prostokąta 45 i 52 m od frontu (100 ł.k.), otoczona jest portykiem z 10 papirusowymi kolumnami o zamkniętych kapitelach. Świątynię poprzedzają dwa dziedzińce z pylonami (dziś zniszczonymi). ([98]s. 165) Drugi pylon, mniejszy od pierwszego, zbudowany został z cegły mułowej i posiadał wymiary: długość 43,25 m (82 ł.k.), szerokość 6,7 m (12 ł.k.). Pylon miał bramę z wapienia i architraw z granitu. Za pylonem znajdował się dziedziniec festiwalowy zamknięty murem od północy i południa. ([144]s. 6-7) Następnie z portyku prowadziły trzy przejścia do trzech niezależnych zespołów. Najważniejsze pomieszczenia świątyni zgrupowano wzdłuż głównej osi. Zaraz za wejściem znajduje się sala kolumnowa o sześciu papirusowych kolumnach, mających zamknięte kapitele, dalej sala przechodzi w rodzaj westybulu, czyli tzw. salę stołu ofiarnego, skąd otwierają się trzy kaplice, będące salami na barkę triady tebańskiej. Centralna kaplica należała do boga Amona, boczne do Mut i Chonsu. W głębi duża kaplica o stropie wspartym na 4 filarach stanowiła główne

sanktuarium, skąd otwierały się cztery mniejsze kaplice, niewątpliwie miejsca gdzie umieszczone były posągi bóstw. Z obu stron sali hypostylowej, łączącej funkcje sali pojawienia się i sali stołu ofiarnego, znajdują się dwie kaplice. Północne - poświęcone były kultowi Ozyrysa i Setiego I, południowe - również związane były z kultem króla – jedna stanowiła rodzaj zakrystii, druga – sali na barkę. Północną część świątyni zajmowały pomieszczenia kultu słonecznego. Znajdował się tam wielki dziedziniec z ołtarzem. Od południowej strony świątyni mieściły się dwa zespoły pomieszczeń. W głębi znajdowała się część gospodarcza z magazynami i miejscem uboju bydła ofiarnego, a od frontu zamkniętą całość tworzył zespół kultu ojca Setiego I, Ramzesa I. Widnieje tam mała sala o dwu kolumnach, a za nią trzy kaplice, z których środkowa stanowiła sanktuarium Ramzesa I. ([31] s. 165)

Pałac

Cała fasada zewnętrzna jest związana z oknem pojawień. Architektonicznie przejawia się to poprzez rozszerzenie ośmiu papirusowych kolumn portyku przed oknem i wzmocnienie środkowej części muru, podczas gdy położone na wschodzie i zachodzie drzwi, prowadzące do pałacu, są nieco wycofane. Środkową część ściany wraz z oknem wykonano z wapienia, a pozostałą część pałacu - z cegły

mułowej. ([141]s. 222) Za portykiem, za drzwiami na wschodzie i zachodzie znajdowały się małe westybule, następnie przechodziło się do sali kolumnowe. ([144]s. 5) W sali kolumnowej znajduje się 12 kolumn i schody do okna pojawień. Cała sala tworzy połączenie sali tronowej z oknem pojawień. Oś ta jest podkreślona bocznymi wejściami łączącymi się z salą kolumnową, w ten sposób powstaje oś poprzeczna w pomieszczeniu.

Sala tronowa posiadała 4 kolumny. Z sali tej, usytuowane naprzeciwko siebie drzwi prowadzą do pomieszczeń prywatnych króla. ([141]s. 222 – 233)

Rys. 20Plan pałacu Setiego I

Kompleks ekonomiczny

Magazyny świątynne tworzą zamknięty kompleks w kształcie prostokąta o wymiarach około 90 x 32 m. Zachodnia ściana kompleksu magazynów jest równocześnie zachodnim murem otaczającym światynię. To samo dotyczy, przypuszczalnie muru po stronie północnej⁶⁴. Południowy mur magazynu jest jednocześnie północnym murem otaczającym świątynię. Główne wejście dla zaopatrzenia prowadziło od południowo–wschodniego rogu przez długi,

prawdopodobnie nie posiadający sklepienia, korytarz, aż do położonego w części centralnej dziedzińca, na którym następował podział wniesionych dóbr.

Dziedziniec, na którym segregowano dobra, był prawie prostokątem 8,5 x 14 m, dużym i otwartym polem, które obiega kolumnada (zachowały się jedynie

fundamenty). Ponadto mieściły się tu także dwie pary drzwi po stronie północnej,

64 Został odkopany tylko w dwóch miejscach na całej szerokości, gdyż przykryty jest on obecnie współczesnym nasypem, nad którym przebiega trasa do Dra’abu’l – Naga. ([142]s. 126)

a także przypuszczalnie po dwie pary drzwi po stronie wschodniej i zachodniej. Zachowała się główna brama po stronie południowej. Przez nią przechodziło się do przejścia prowadzącego między budynkiem światynnym a murem tej świątyni i dziedzińcemc otaczającym. Tą drogą wprowadzano do świątyni produkty przeznaczone do złożenia w ofierze.

Pośrodku magazynu posiadającego sklepienie kolebowe znajdował się dziedziniec z kolumnadą, jedyne pomieszczenie do którego dostawało się światło słoneczne. Pomieszczenia magazynowe miały posadzkę z cegły o wymiarach 47 x 43 cm (w niektórych miejscach dobrze zachowane). Na murze magazynów można odnaleźć odciski pieczęci Setiego I (- Sthj – mrjj – jmm)⁶⁵. ([142]s. 126 – 128) Datowanie

Fazy budowy zespołu •

• •

•

Pierwsza faza – czasy Setiego I – obejmuje centralne pomieszczenia kultu, salę na barkę, sanktuarium i kaplicę Ramzesa I oraz pylony (budowa i dekoracja)⁶⁶. ([144]s. 295) Obydwa pylony na wschodzie, pałac świątynny, magazyny na północy były wówczas wybudowane i dekorowane. ([142] s. 130)

Druga faza – Seti I i Ramzes II wybudowali salę hypostylową i przylegające do niej pomieszczenia boczne.

Trzecia faza – Ramzes II wybudował dziedziniec solarny i wykonał dekorację zewnętrzną. ([140]s. 294 – 295)

Fazy przebudowy

Okres późny⁶⁷ - na południe od drugiego dziedzińca świątyni odkryto fundamenty budynku mieszkalnego (20 x 12 m). Główne jego wejście znajdowało się po stronie południowo – zachodniej. Wnętrze było podzielone za pomocą pięciu

65 Magazyny z cegły były wybudowane za czasów Setiego I. Dotychczas przyjmowano, podług instrukcji Ramzesa II, Ramzes kazał wybudować magazyny po śmierci ojca. W ten sposób można stwierdzić, właśnie, iż magazyny musiały mieć znaczenie kultowe dla kompleksu świątynnego. ([142]s. 128)

66 Istnienie pylonów już za czasów Setiego I świadczy o funkcjonowaniu świątyni w powiązaniu z obrzędami kultu za czasów życia króla. ([140]s. 295)

traktów, z których każdy prowadził do trzech pomieszczeń. Sklepienie, które uległo zawaleniu, pozwala przypuszczać, iż budynek składał się z dwu pięter.

Przestronność budowli i staranność wykonania pozwalają uznać je za reprezentacyjny dom mieszkalny dla książąt. ([140]s. 296 – 297) Kalendarium prac konserwatorskich

• • • • • • • •

1799 r. – badacze wyprawy napoleońskiej zinterpretowali świątynię jako pałac. 1829 r. – J.F. Champollion kopiował poszczególne inskrypcje w świątyni. ([144]s. 293) Jednak również on uznał świątynię za pałac. ([144]s. 13)

1831 r. – J.G. Wilkinson odwiedzając Teby, sporządził plan nekropoli. Widział nie tylko pozostałości pylonu, lecz także aleję sfinksów od pierwszego pylonu do dziedzińca świątyni. ([140]s. 293) W opisie Topography of Thebes

interpretuje świątynię jako pałac. ([144]s. 13)

R. Hay, szkocki podróżnik i epigraf widział świątynię w Qurna. Rozpoznał liczne ceglane struktury stojące na świątynnym dziedzińcu. Budowle z okresu romańskiego mogły być zachowane do poziomu okna. Ponad obszarem pałacu również wznosiły się mury domów późnego antyku. ([144]s. 13)

1844 r. – R. Lepsius badał świątynię i magazyny. Stwierdził, że magazyny musiały być na początku XIX w. jeszcze dobrze zachowane. ([139]s. 126) Stworzył on nie tylko plan świątyni, lecz również kolorowy widok obszaru, zawierający fasadę świątyni. ([144]s. 13)

Lata 1908–1909 – W.E. Petrie przebadał i wycenił obszar magazynu ([142]s. 126), a także skopiował pojedyncze sceny i inskrypcje ze świątyni.

([140]s. 294)

Lata 1910–1913 – Service de Antiquites pod kierownictwem A. Barsanti’ego zlecił przeprowadzenie niezbędnych prac restauracyjnych i rekonstrukcyjnych. W trakcie tych prac dokonano wielu szkód poprzez cementowanie całych partii ściennych. ([140]s. 294)

W okresie międzywojennym przedstawiciele Instytutu Orientalistyki Uniwersytetu w Chicago dokonali całościowego sfotografowania świątyni Setiego I. A. Christophe badał jedno z pomieszczeń przylegających do sali hypostylowej. R. Caminos prowadził badania nad stelami Amenemesa, względnie Siptaha, oraz były prowadzone badania fasady świątyni przez E. Otto. ([140]s. 294)

• • − − − − −

1969 r. – Niemiecki Instytut Archeologii w Kairze otrzymał od Departamentu Starożytności koncesję na prowadzenie prac wykopaliskowych, obejmujących obszar świątyni żałobnej Setiego I w Qurna. Tego samego roku Rainer

Stadelmann przeprowadził pierwsze wykopaliska na terenie dziedzińca świątyni.

Lata 1971–1979 miało miejsce 8 sezonów wykopaliskowych, podczas których: przebadano fundamenty obu pylonów;

przebadano pozostałości pałacu świątynnego; ([144]s. 14)

1970 r.–inż. Józef Dorner sporządził plan całego obszaru świątynnego. Przebudowano pozostałości pierwszego pylonu. Zachowały się fundamenty

i bloki piaskowca z bramy;

1972 r.–odkryto dom książąt z Okresu Późnego, na południe od drugiego dziedzińca świątyni; ([140]s. 296)

zbadano fundamenty późnoromańskiego kościoła. ([147]s. 14) • Lata 1980–1984 – miały miejsce sesje wykopaliskowe.

• Lata 1984–1998 – odbyło się kilka małych kampanii wykopaliskowych i badawczych. Przeprowadzono ponadto rekonstrukcję zewnętrznych murów oraz ścian fundamentowych pod pałacem. ([147]s. 14)

* 1994 r. – na skutek występujących burz znaczna część prac restauracyjnych uległa zniszczeniu. ([147]s. 15)

7. Świątynia Merenptah’a