Źródła danych

3.1.3.1. Dane zastane

Na poziomie ogólnym, analiza bieżących kosztów świadczenia usług edukacyjnych przez szkoły wyższe powinna być prowadzona z uwzględnieniem formy własności (publiczne i niepubliczne), rodzajów uczelni i związanych z nimi profili kształcenia (wyodrębnianych przez GUS i POL-on: szkoły publiczne, w tym uniwersytety, wyższe szkoły techniczne, wyższe szkoły rolnicze, wyższe szkoły ekonomiczne, wyższe szkoły pedagogiczne, uniwersytety medyczne, akademie wychowania fizycznego, wyższe szkoły artystyczne i pozostałe publiczne szkoły wyższe oraz szkoły niepubliczne, w tym niepubliczne ekonomiczne szkoły wyższe i niepubliczne pozostałe szkoły wyższe) oraz wielkości szkół wyższych (wg liczby studentów).

W szacowaniu kosztów kształcenia w szkołach wyższych z uwzględnieniem ich wielkości, struktury, zmian w czasie i zróżnicowania wg formy własności (uczelnie publiczne i niepubliczne), rodzajów uczelni i związanych z nimi profili kształcenia oraz wielkości szkół wyższych (wg liczby studentów), można wykorzystać dane zastane, generowane przez statystykę publiczną na podstawie następujących formularzy statystycznych:

158

- zawierające dane o przychodach z działalności dydaktycznej, obejmujących: dotację z budżetu państwa, w tym dotację podstawową; środki z budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków; opłaty za świadczone usługi edukacyjne, w tym na studiach niestacjonarnych oraz pozostałe przychody. Od 2015 r. GUS zbiera na podstawie znowelizowanego formularza F-01/S (począwszy od danych za 2014 r.) wyodrębnione z pozostałych przychodów z działalności dydaktycznej dane dotyczące środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi;

- dane o kosztach podstawowej działalności operacyjnej w podziale na: amortyzację; zużycie materiałów i energii, w tym energii; usługi obce; podatki i opłaty; wynagrodzenia, w tym wynikające ze stosunku pracy; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, w tym dopłaty do kwater, wyżywienia, zasiłki na zagospodarowanie, wydatki na ochronę zdrowia; oraz odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych; pozostałe koszty rodzajowe, w tym aparatura naukowo-badawcza; oraz podróże służbowe.

- dane o zmianie stanu produktów, tj. korekcie kosztów poniesionych (kosztów rodzajowych ogółem) do poziomu kosztów współmiernych z przychodami;

- dane o kosztach własnych podstawowej działalności operacyjnej ogółem w podziale na koszty działalności dydaktycznej, koszty działalności badawczej oraz koszty działalności gospodarczej wyodrębnionej.

Od 2015 r. GUS zbiera na podstawie znowelizowanego formularza F-01/S (począwszy od informacji dotyczących 2014 r.) wyodrębnione z kosztów podatków i opłat dane o wpłatach PFRON; podatkach na rzecz jednostek samorządu terytorialnego; podatkach na rzecz budżetu państwa; opłatach na rzecz jednostek samorządu terytorialnego i opłatach na rzecz budżetu państwa. Podobnie od 2015 r. GUS zbiera dane o kosztach składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych; składek na Fundusz Pracy; składek na Fundusz Emerytur Pomostowych oraz składek na pracownicze programy emerytalne.

S-10 Sprawozdanie o studiach wyższych według stanu w dniu 30 XI dotyczące:

o liczby studentów na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych I i II stopnia, jednolitych magisterskich, z wyodrębnieniem liczby studentów po ostatnim roku studiów bez egzaminów dyplomowych;

o liczbie studentów uczących się języka nowożytnego jako obowiązkowego lektoratu o oraz liczbie studentów kształcących się na odległość;

S-12 Sprawozdanie o stypendiach naukowych, studiach podyplomowych i doktoranckich oraz zatrudnieniu w szkołach wyższych

o zawierające dane o liczbie słuchaczy na studiach podyplomowych, liczbie doktorantów na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych, liczbie pełnozatrudnionych i niepełnozatrudnionych nauczycieli akademickich (w tym profesorach zwyczajnych, nadzwyczajnych (ze stopniem dr hab., dr.), wizytujących; docentach, adiunktach, asystentach, starszych wykładowcach, wykładowcach, lektorach, instruktorach, dyplomowanych bibliotekarzach oraz dyplomowanych pracownikach dokumentacji i informacji naukowej), liczbie pracowników niebędących nauczycielami akademickimi, liczbie pełnozatrudnionych i niepełnozatrudnionych cudzoziemcach - nauczycielach akademickich.

Jak wyżej wspomniano, na podstawie formularza F-01/S GUS zbiera dane o finansach szkół wyższych, w tym o kosztach własnych podstawowej działalności operacyjnej w podziale na koszty działalności dydaktycznej, działalności badawczej i gospodarczo wyodrębnionej, jak i w przekroju rodzajowym (amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, w tym

159

wynikające ze stosunku pracy; ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników oraz pozostałe koszty rodzajowe). Dla przeprowadzenia pogłębionych analiz niezbędne byłoby zbieranie danych o kosztach działalności dydaktycznej w przekroju rodzajowym. Z danych zbieranych przez GUS w obecnej formie nie ma możliwości wyodrębnienia kosztów wynagrodzeń dotyczących wyłącznie działalności dydaktycznej, jak i przeprowadzenia precyzyjnej analizy struktury kosztów kształcenia. Stąd na podstawie danych GUS z formularzy F-01/S, S-10 i S-12 możemy oszacować jedynie:

koszty kształcenia jako koszty własne działalności dydaktycznej (bez analizy ich struktury, a w szczególności bez możliwości wyodrębnienia kosztów bezpośrednich - wynagrodzeń z narzutami - ani kosztów pośrednich);

jednostkowe koszty kształcenia wg metodologii GUS (wariant II) bez pomocy materialnej i

wykorzystania własnego funduszu stypendialnego22 jako koszty własne działalności

dydaktycznej ustalone na poziomie wyodrębnionej grupy uczelni, w odniesieniu do liczby studentów przeliczeniowych (tj. ważonej sumy liczby studentów ze współczynnikiem 0,6 dla studentów studiów niestacjonarnych, a ze współczynnikiem 1,0 dla studentów studiów stacjonarnych, słuchaczy studiów podyplomowych oraz uczestników studiów doktoranckich); jednostkowe koszty kształcenia wg metodologii MNiSW jako koszty własne działalności dydaktycznej ustalone na poziomie wyodrębnionej grupy uczelni w odniesieniu do liczby studentów przeliczeniowych (tj. ważonej sumy liczby studentów ze współczynnikiem 0,5 dla studentów studiów niestacjonarnych, oraz ze współczynnikiem 1,0 dla studentów studiów stacjonarnych, ze współczynnikiem 1,5 dla słuchaczy studiów podyplomowych oraz 2,5 dla uczestników studiów doktoranckich).

Wyniki przeprowadzonych badań na danych z 2013 r. wskazują, że przeciętny koszt kształcenia w publicznej szkole wyższej wg ww. metodologii GUS jest wyższy od kosztu kształcenia w publicznej szkole wyższej ustalonego wg metodologii MNiSW (różne mianowniki) o około 5%, natomiast dla uczelni niepublicznych niższy o około 0,3%-3,9% w przypadku uczelni kształcących na kierunkach ekonomicznych, a wyższy o 0,15%-0,38% dla uczelni niepublicznych kształcących na pozostałych kierunkach. Różnice wynikają ze zróżnicowania liczebności studentów przeliczanych przy różnych współczynnikach: na studiach niestacjonarnych (współczynnik 0,5 lub 0,6), studiach podyplomowych (1,5 versus 1,0), a na studiach doktoranckich (2,5 w porównaniu do 1,0 w metodologii GUS).

3.1.3.2. Identyfikacja brakujących danych niezbędnych do pozyskania na

potrzeby badań kosztów kształcenia w szkołach wyższych

Wdrożenie na poziomie systemowym metodologii badań kosztów kształcenia w szkołach wyższych w oparciu o godziny usług dydaktycznych, wykorzystującej dane zastane, generowane przez statystykę publiczną, wymaga zebrania od szkół wyższych danych o:

liczbie godzin zajęć dydaktycznych zrealizowanych w poszczególnych obszarach kształcenia (studiach stacjonarnych I stopnia, II stopnia i III stopnia; studiach niestacjonarnych I stopnia, II stopnia, III stopnia, studiach podyplomowych oraz pozostałych usługach edukacyjnych (kursy, szkolenia)) w przekroju wg rodzajów zajęć dydaktycznych (wykład, ćwiczenia, konwersatoria, laboratoria, zajęcia terenowe, seminaria, projekty),

22 Ze względu na wyłączenie w proponowanej metodologii szacowania kosztów kształcenia w szkołach wyższych kosztów pomocy materialnej i wykorzystania własnego funduszu stypendialnego uczelni pomijamy dane zbierane przez GUS na podstawie formularza S-11 Sprawozdanie o pomocy materialnej i socjalnej dla studentów i doktorantów.

160

liczbie grup wg rodzajów zajęć dydaktycznych (wykład, ćwiczenia, konwersatoria, laboratoria, zajęcia terenowe, seminaria, projekty)

wielkości grup zajęciowych wg rodzajów zajęć dydaktycznych (wykład, ćwiczenia, konwersatoria, laboratoria, zajęcia terenowe, seminaria, projekty).

Dla przeprowadzenia pogłębionych analiz kosztów kształcenia w szkołach wyższych odrębnie na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych niezbędne jest zbieranie danych o strukturze kosztów rodzajowych z wyodrębnionych działalności (dydaktycznej, badawczej i gospodarczo wyodrębnionej), w tym w szczególności w zakresie działalności dydaktycznej, w przekroju rodzajowym i głębiej - wg typów studiów. W szczególności brakuje następujących danych o strukturze rodzajowej kosztów działalności dydaktycznej tj. o:

kosztach wynagrodzeń w zakresie działalności dydaktycznej, w tym wynikających ze stosunku pracy;

kosztach ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń na rzecz pracowników, tj. narzutach na wynagrodzenia w zakresie działalności dydaktycznej,

amortyzacji dotyczącej działalności dydaktycznej,

zużyciu materiałów i energii, w tym energii, dotyczących działalności dydaktycznej, usługach obcych dotyczących działalności dydaktycznej,

podatkach i opłatach dotyczących działalności dydaktycznej,

kosztach aparatury naukowo-badawczej dotyczących działalności dydaktycznej, kosztach podróży służbowych dotyczących działalności dydaktycznej,

i innych pozostałych kosztach rodzajowych dotyczących działalności dydaktycznej.

W dalszej analizie, w każdej z wyżej wymienionych kategorii kosztów rodzajowych działalności dydaktycznej brakuje danych w przekroju wg typów usług edukacyjnych. Wyróżnić tu należy:

studia stacjonarne, w tym

o jednolite stacjonarne studia magisterskie, o studia stacjonarne I stopnia,

o studia stacjonarne II stopnia,

o studia stacjonarne III stopnia (doktoranckie), studia niestacjonarne, w tym

o jednolite niestacjonarne studia magisterskie, o studia niestacjonarne I stopnia,

o studia niestacjonarne II stopnia,

o studia niestacjonarne III stopnia (doktoranckie), studia podyplomowe,

pozostałe usługi edukacyjne (kursy, szkolenia, kształcenie kadry itp.).

Dla przeprowadzenia analizy stopnia pokrycia źródłami finansowania (w tym m.in. dotacją, przychodami z czesnego) kosztów kształcenia w szkołach wyższych wg typów świadczonych usług edukacyjnych brakuje wyodrębnienia w ramach przychodów z opłat za świadczone usługi edukacyjne na studiach niestacjonarnych:

przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na jednolitych studiach niestacjonarnych, przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach niestacjonarnych I stopnia; przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach niestacjonarnych II stopnia;

161

przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach niestacjonarnych III stopnia (doktoranckich);

Poza typami studiów niestacjonarnych brakuje też wyodrębnienia z opłat za świadczone usługi edukacyjne:

przychodów ze świadczenia usług edukacyjnych na studiach podyplomowych,

przychodów ze świadczenia pozostałych usług edukacyjnych (kursy, szkolenia, kształcenie kadr itp.).