Wycena wartości godziny czasu studenta metodą ekonomii eksperymentalnej –

eksperymentalnej – badanie przeprowadzone w ramach empirycznej części Projektu

Wycenę kosztów alternatywnych studiowania można byłoby oprzeć na uzyskaniu od badanych informacji, ile warta jest dla nich jednostka czasu poświęcona na studiowanie, bądź też bardziej precyzyjnie – jaka jest graniczna stawka płacy, dla której zgodziliby się podjąć pracę. Niestety pytanie to jest na tyle hipotetyczne, że uzyskane metodą ankietową odpowiedzi nie miałyby większej wartości. Respondenci nie są na ogół świadomi swoich cen granicznych a nawet, gdyby byli, to mogliby nie chcieć ich ujawnić. W takim przypadku, z pomocą przychodzi metoda eksperymentalna w ekonomii. Poprzez odpowiednią konstrukcję scenariusza eksperymentalnego możliwe jest stworzenie rynku, na którym uczestnicy będą ujawniali faktyczne wyceny czasu zgodne z ich rzeczywistymi preferencjami. Oczywiście, metoda eksperymentalna również ma swoje wady. Badania eksperymentalne przeprowadza się zwykle na stosunkowo małolicznych grupach, co wynika w znacznym stopniu

z ograniczonych funduszy (m.in. każdy uczestnik badania otrzymuje wynagrodzenie finansowe motywujące go do podejmowania przemyślanych decyzji) oraz ograniczeń technicznych.

Przykładowe badanie tego typu przeprowadzono w empirycznej części projektu. Miało ono za zadanie ustalić, czy faktycznie metody ekonomii eksperymentalnej mogą być efektywnie stosowane w badaniach wartości czasu poświęcanego na studiowanie. Głównym celem badania było wyznaczenie płacy progowej studentów, w zależności od kierunku studiów oraz miasta, w którym uzyskują wykształcenie. Szczególną uwagę zwrócono na dwa aspekty. Z jednej strony, zbadano występowanie zależności pomiędzy ilością czasu przeznaczaną na studia, jak i pracę zarobkową a płacą progową. Z drugiej strony, podjęto próbę ekstrapolacji uzyskanych wyników na dłuższy okres czasu, w celu oszacowania wartości czasu przeznaczanego na edukację w ujęciu rocznym.

Ze względu na postawiony cel badania, konstrukcja eksperymentu różniła się od standardowego badania laboratoryjnego, w którym porównuje się skutek zastosowania pewnego bodźca eksperymentalnego na zachowanie uczestników. W tym przypadku nie można było zastosować podziału próby na grupę kontrolną oraz eksperymentalną, gdyż główne zadanie polegało na oszacowaniu rzeczywistej wartości pewnej wartości, a nie na określeniu występowania związku przyczynowego. Najnowsza literatura dotycząca eksperymentów ekonomicznych pokazuje, iż metody eksperymentalne sprawdzają się znakomicie w takich sytuacjach. Plan eksperymentu został oparty na badaniach terenowych przeprowadzonych przez Lista i Luckinga-Reileya (2000) oraz Engelbrechta-Wiggansa, Lista i Reileya (2006), które zostały opublikowane w najlepszych czasopismach ekonomicznych (m.in. American Economic Review) i stanowią wzór dla innych badań eksperymentalnych.

W badaniu eksperymentalnym przeprowadzonym w empirycznej części Projektu, uczestnicy badania ubiegali się o rzeczywistą pracę. Oferta dotyczyła stanowiska „Specjalista ds. Testów” i w całości realizowana była przez internet. Do obowiązków pracownika należało m.in. wypełnianie ankiet realizowanych w ramach projektów badawczych w serwisach badań on-line, testowanie poprawności wyświetlania stron internetowych oraz wyrażanie opinii o testowanych produktach. Praca została dobrana w taki sposób, aby była uważana przez uczestników badania za: (i) użyteczną, (ii) stosunkowo nieskomplikowaną oraz (iii) stosunkowo ciekawą. Dzięki temu, główną motywacją do jej podjęcia powinno być uzyskane wynagrodzenie. Co więcej, pracę można było wykonać w dowolnych sekwencjach czasowych z zachowaniem ustalonego terminu końcowego, co umożliwiło dostosowanie czasu przeznaczanego na pracę do innych zajęć respondenta.

Badanie składało się z 3 rund. W każdej rundzie, uczestnikom podzielonym na grupy maksymalnie dziesięcioosobowe19 proponowana była jedna oferta pracy. Oferty różniły się czasem pracy, co przedstawia tabela 2.5.

128

Tabela 2.5. Parametry rund eksperymentalnych

Źródło: Opracowanie własne.

Do ustalenia ceny czasu zastosowany został mechanizm oparty na aukcji japońskiej. Szczegółowa analiza modeli teoretycznych, jak i wyników badań eksperymentalnych, znajdująca się w „Raporcie z przeprowadzenia badań metodami ekonomii eksperymentalnej”, wskazała, że aukcja japońska jest mechanizmem poprawnym motywacyjnie, tzn. najkorzystniejszą decyzją uczestników rynku jest ujawnienie ceny granicznej. Oznacza to, że zastosowanie tego systemu transakcyjnego umożliwia wyznaczenie indywidualnych cen granicznych produktów i usług (m.in. płacy progowej).

W każdej rundzie, początkowa cena została ustalona na poziomie 60 zł/godz., co znacznie przewyższało przeciętną płacę rynkową i miało na celu zachęcenie uczestników do udziału w licytacji. Badani symultanicznie podejmowali decyzje, czy chcą zostać zatrudnieni na rozważanym stanowisku pracy (np. 1 godz. pracy za 60 zł) czy też nie. W przypadku zaakceptowania oferowanego wynagrodzenia, proponowane było kolejne wynagrodzenie, obniżone o ustaloną z góry wielkość (np. 1 godz. pracy za 59 zł). Taka sytuacja miała miejsce aż do momentu rezygnacji z podjęcia pracy. Aukcję wygrywał uczestnik, który zaakceptował najniższą ze wszystkich uczestników stawkę płacy. Za wykonanie pracy otrzymywał on zaś ostatnie wynagrodzenie zaakceptowane przez pozostałych uczestników. W przypadku, gdy kilku uczestników rezygnowało przy takim samym poziomie wynagrodzenia, wybór oferty wygrywającej odbywał się w sposób losowy.

W przeciwieństwie do standardowej aukcji japońskiej, uczestnicy nie byli informowani, ile osób nadal brało udział w licytacji dla danego poziomu płac, a ile już zrezygnowało. Ponadto, aukcja nie kończyła się w momencie, gdy zostawał jeden uczestnik, a dopiero po rezygnacji wszystkich. Wyniki były zaś wyświetlane po przeprowadzeniu wszystkich rund. Taki mechanizm pozwolił na ustalenie granicznych ofert wszystkich uczestników oraz wyeliminował możliwość uczenia się (dostosowywania decyzji do obserwowanego zachowania pozostałych uczestników).

Przebieg eksperymentu był następujący:

 informacja wstępna dotycząca przebiegu badania i kwestii technicznych; Runda 1 Runda 2 Runda 3

Czas pracy (w godz.) 1 8 40

Stawka łączna (łączne początkowe

wynagrodzenie netto w zł) ^{60 480 2 400}

Stawka godzinowa (początkowe

wynagrodzenie netto za godzinę w zł) ^{60 60 60}

Krok aukcji (różnica pomiędzy kolejnymi

poziomami łącznego wynagrodzenia w zł) ^{1 8 40}

Termin wykonania (liczba dni na

 ankieta z pytaniami dotyczącymi: uczelni, kierunku studiów, czasu poświęcanego na edukację oraz pracę zarobkową, jak również sytuacji materialnej;

 instrukcja do części właściwej eksperymentu dotyczącej podejmowania przez uczestników pracy;

 2 rundy próbne mające na celu zaznajomienie uczestników z systemem aukcyjnym;

 podjęcie przez badanych decyzji, czy chcą uczestniczyć w rundach właściwych, w których będą ubiegać się o rzeczywistą pracę;

 3 rundy właściwe dla uczestników, którzy zdecydowali się ubiegać o podjęcie rzeczywistej pracy;

 wyniki rund właściwych oraz informacja o sposobie odbioru wynagrodzenia.

Badanie trwało 45 minut. Uczestnicy otrzymali wynagrodzenie gwarantowane w wysokości 20 zł. Ponadto, zwycięzcy aukcji z jednej, wylosowanej rundy właściwej, byli zobligowani do wykonania pracy, za co otrzymali dodatkowe wynagrodzenie wynikające z wyników przeprowadzonej aukcji w tej rundzie. Wybór jedynie jednej rundy, miał na celu uniknięcie sytuacji, w której jedna osoba wygrywa kilka rund i jest zobowiązana do wykonania kilku prac jednocześnie.

Łącznie w badaniu wzięło udział 225 uczestników, z czego 27 wygrało aukcję i podjęło dodatkową pracę. Przeciętne dodatkowe wynagrodzenie zwycięzców w poszczególnych wymiarach czasu wyniosło odpowiednio: 1 godzina – 12 zł (min. 7 zł, max. 20 zł), 8 godzin – 86,4 zł (min. 56 zł, max. 120 zł), 40 godz. – 520 zł (min. 400 zł, max. 760 zł). Wszystkie powyższe wynagrodzenia zostały wyrażone w kwotach netto.

Badanie przeprowadzone zostało w październiku 2014 roku, przez Internet (online), w oparciu o stworzone na potrzeby projektu specjalistyczne oprogramowanie, bazujące na platformie LabSEE. Niestacjonarna forma eksperymentu miała na celu ograniczenie barier geograficznych i czasowych. Umożliwiło to także przeprowadzenie eksperymentu w czasie niekolidującym z zajęciami na uczelni (sesje eksperymentalne odbywały się w tygodniu przed południem, w tygodniu wieczorem, jak i w weekend). Dlatego właśnie, badanie w formie niestacjonarnej umożliwiło dotarcie do szerszej grupy odbiorców, którzy nie byliby skłonni do uczestnictwa w badaniu stacjonarnym. Dodatkowym atutem przeprowadzenia eksperymentu przez Internet, jest naturalne środowisko, identyczne ze środowiskiem proponowanej uczestnikom pracy. Badanie przeprowadzone zostało na studentach kształcących się w dwóch miastach (Krakowie oraz Warszawie) na pięciu różnych kierunkach, dobranych z różnych obszarów nauki:

 obszar nauk humanistycznych – kierunek historia (Uniwersytet Jagielloński oraz Uniwersytet Warszawski);

 obszar nauk społecznych – kierunek ekonomia (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński oraz Uniwersytet Warszawski);

 obszar nauk ścisłych – kierunek informatyka (Uniwersytet Jagielloński oraz Uniwersytet Warszawski);

 obszar nauk technicznych – kierunek budowa i eksploatacja maszyn (Politechnika Krakowska oraz Politechnika Warszawska);

 obszar nauk medycznych i nauk o zdrowiu – kierunek medycyna (Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum oraz Warszawski Uniwersytet Medyczny).

Dobór próby miał na celu porównanie studentów kierunków o różnej czasochłonności oraz perspektywach na rynku pracy po uzyskaniu wyższego wykształcenia. Z drugiej strony, w celu zachowania homogeniczności próby w pozostałych atrybutach, wybrano jedynie osoby studiujące na

130

czołowych uczelniach publicznych z zajęciami odbywającymi się w tygodniu. Zrezygnowano także ze studentów pierwszego roku studiów licencjackich oraz jednolitych, gdyż osoby te dopiero rozpoczynają studia i nie są w stanie oszacować ich czasochłonności.

Uzyskane wyniki z badania eksperymentalnego okazały się interesujące. Wartość średnia stawki płacy progowej została oszacowana na poziomie bardzo zbliżonym do średniej stawki godzinowej płacy netto dla porównywalnej grupy odniesienia w BAEL, co sprawia, że można traktować badania eksperymentalne jako interesującą alternatywę dla danych zbieranych tradycyjnie. Należy jednak zdawać sobie sprawę ze wszystkich ograniczeń badań eksperymentalnych oraz jego kosztów, które wpływają na fakt, że zwykle nie da się ich przeprowadzić na dowolnie dużej próbie.