Akty prawne w sektorze gazu ziemnego

Sektor gazu ziemnego został pominięty w pakiecie zimowym. Niemniej jednak warto przeanalizować nowe rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa dostaw gazu²⁹³. Rozporządzenie to stanowi część pakietu o unii energetycznej a jego celem jest zapobieganie potencjalnym zakłóceniom dostaw i reagowanie na nie. Najistotniejszym z postanowień rozporządzenia jest wprowadzenie mechanizmu solidarnościowego. Zgodnie z założeniami tego mechanizmu kraje UE muszą sobie pomagać, aby zawsze gwarantować dostawy gazu do szczególnie narażonych odbiorców, nawet w przypadku bardzo poważnego zakłócenia, na zasadach uczciwej rekompensaty od kraju otrzymującego solidarne wsparcie. Rozporządzenie określa także szczególnie narażonych odbiorców, a lista ogranicza się do szpitali, mieszkań, hospicjów i ośrodków pomocy społecznej. Jednym z najważniejszych elementów nowych reguł jest ściślejsza współpraca i koordynacja regionalna państw członkowskich dzielących ryzyko.

Przewidziano trzy poziomy kryzysu dostaw energii, które kraje mogą zadeklarować informując o tym KE i odpowiednie organy w swoich grupach: wczesne ostrzeganie, ostrzeganie i sytuacja kryzysowa.

Wczesne ostrzeganie następuje gdy istnieją konkretne, poważne i wiarygodne informacje, że może dojść do zdarzenia, które prawdopodobnie spowoduje znaczne pogorszenie się sytuacji w zakresie dostaw gazu i prawdopodobnie doprowadzi do ogłoszenia stanu alarmowego lub stanu nadzwyczajnego. Stan alarmowy występuje w sytuacji gdy wystąpi zakłócenie dostaw gazu lub nadzwyczajnie wysokie zapotrzebowanie na gaz, które powoduje znaczne pogorszenie się sytuacji w zakresie dostaw gazu, ale rynek nadal jest w stanie zniwelować to zakłócenie lub zaspokoić zapotrzebowanie bez konieczności stosowania środków nierynkowych. Natomiast stan nadzwyczajny występuje, gdy jest nadzwyczajnie

292 E. Kosiński, Rynek hurtowy energii elektrycznej jako instrument regulacji sektora elektroenergetycznego w Unii Europejskiej i na Ukrainie, [w:] A. Borkowski, W. Małecki (red.), Państwo a przedsiębiorca – aktualne wyzwania, Prawo 329 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 331.

293 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1938 z dnia 25 października 2017 r. dotyczące środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (UE) nr 994/2010, (Dz.U. L 280 z 28.10.2017).

136

wysokie zapotrzebowanie na gaz, znaczne zakłócenie dostaw gazu lub inne znaczne pogorszenie się sytuacji w zakresie dostaw gazu oraz jeżeli wdrożono wszystkie stosowne środki rynkowe, ale dostawy gazu są niewystarczające do zaspokojenia pozostałego zapotrzebowania na gaz, tak że konieczne jest wprowadzenie dodatkowo środków nierynkowych, aby w szczególności zabezpieczyć dostawy gazu do odbiorców chronionych.

ENTSOG zobligowane jest do przeprowadzenia co cztery lata ogólnounijnej symulacji scenariuszy zakłócenia dostaw gazu i funkcjonowania infrastruktury gazowej. Symulacja obejmuje określenie i ocenę korytarzy dostaw awaryjnych gazu oraz ma także wskazać, które państwa członkowskie mogą zaradzić zidentyfikowanym ryzykom, w tym w odniesieniu do LNG.

Przepisy przewidują obowiązkowe regionalne plany działań zapobiegawczych, plany na wypadek sytuacji nadzwyczajnych oraz regionalne oceny ryzyka, opracowywane wspólnie przez wszystkie państwa członkowskie z tej samej grupy. Państwa członkowskie UE będą funkcjonować w ramach trzech grup ryzyka określonych w załączniku I do rozporządzenia, które mają służyć za podstawę obowiązkowej współpracy, by przygotowywać wspólne analizy i wypracowywać środki zapobiegawcze na wypadek sytuacji nadzwyczajnej.

1. Grupy ryzyka ze względu na dostawy gazu ze Wschodu:

a) Ukraina: Bułgaria, Republika Czeska, Niemcy, Grecja, Chorwacja, Włochy, Luksemburg, Węgry, Austria, Polska, Rumunia, Słowenia, Słowacja;

b) Białoruś: Belgia, Republika Czeska, Niemcy, Estonia, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Niderlandy, Polska, Słowacja;

c) Morze Bałtyckie: Belgia, Republika Czeska, Dania, Niemcy, Francja, Luksemburg, Niderlandy, Austria, Słowacja, Szwecja;

d) północny wschód: Estonia, Łotwa, Litwa, Finlandia;

e) Bałkany: Bułgaria, Grecja, Rumunia.

2. Grupy ryzyka ze względu na dostawy gazu z Morza Północnego:

a) Norwegia: Belgia, Dania, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, Luksemburg, Niderlandy, Portugalia, Szwecja, Zjednoczone Królestwo;

b) gaz niskokaloryczny: Belgia, Niemcy, Francja, Niderlandy;

c) Dania: Dania, Niemcy, Luksemburg, Niderlandy, Szwecja;

137

d) Zjednoczone Królestwo: Belgia, Niemcy, Irlandia, Luksemburg, Niderlandy, Zjednoczone Królestwo.

3. Grupy ryzyka ze względu na dostawy gazu z Afryki Północnej:

a) Algieria: Grecja, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Malta, Austria, Portugalia, Słowenia;

b) Libia: Chorwacja, Włochy, Malta, Austria, Słowenia.

4. Grupy ryzyka ze względu na dostawy gazu z południowego wschodu:

a) południowy korytarz gazowy – basen Morza Kaspijskiego:, Bułgaria, Grecja, Chorwacja, Włochy, Węgry, Malta, Austria, Rumunia, Słowenia, Słowacja;

b) wschodnia część regionu Morza Śródziemnego: Grecja, Włochy, Cypr, Malta.

Rozporządzenie zawiera wzór, za pomocą którego państwa członkowskie mają wyliczyć techniczne zdolności infrastruktury gazowniczej (połączenia wzajemne, instalacje produkcyjne, LNG i magazynowe) na terenie kraju a następnie regionu. Ustanawia także standard w zakresie infrastruktury. Obliguje państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków tak, aby w przypadku zakłócenia funkcjonowania największej pojedynczej infrastruktury gazowej zdolność techniczna pozostałej infrastruktury wyliczona na podstawie wzoru na wskaźnik N-1 zamieszczonego w załączniku nr II do Rozporządzenia pozwalała na zaspokojenie całkowitego zapotrzebowania na gaz na obszarze analizowanym w dniu nadzwyczajnie wysokiego zapotrzebowania na gaz, występującym z prawdopodobieństwem statystycznym raz na 20 lat²⁹⁴. Dopiero po przeprowadzonej ocenie ryzyka opracowywane są krajowe plany zapobiegawcze i na wypadek sytuacji nadzwyczajnej w ramach grup ryzyka.

Powyższe rozporządzenie stanowi podstawę prawną do wzajemnej pomocy i solidarności w UE w przypadku kryzysu. Wzmacnia przede wszystkim współpracę regionalną pomiędzy państwami członkowskimi. Warto podkreślić, że współpraca ta pozwala na zwiększenie odporności państw członkowskich zarówno na kryzysy wewnętrzne jak i zewnętrzne w sektorze gazu ziemnego.

Istotną rolę w prawodawstwie dotyczącym unii energetycznej pełni także dyrektywa 2019/692 z dnia 17 kwietnia 2019 r. zmieniająca dyrektywę dotyczącą wspólnych zasad rynku

294 Art. 5 ust. 1 Rozporządzenia dotyczącego środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego...

138

wewnętrznego gazu ziemnego²⁹⁵. Wprowadza ona istotne zmiany w zakresie objęcia postanowieniami prawodawstwa unijnego gazociągów leżących nie tylko na terytorium UE lecz także mających swój początek lub koniec na terytorium państw trzecich. Według dyrektywy gazociągi mające swój początek w państwie trzecim powinny podlegać prawu UE oraz zasadzie TPA tj. dostępu stron trzecich. Jednak dyrektywa w dalszej części wprowadza także nowe odstępstwo. Pozwala ono na wyłączenie spod stosowania prawa UE gazociągu w przypadku, gdy linie przesyłowe zostały wybudowane przed 23 maja 2019 r. Państwo członkowskie przez które terytorium przebiega gazociąg może podjąć decyzję o zastosowaniu odstępstwa z powodów obiektywnych, takich jak umożliwienie odzyskania poczynionej inwestycji lub ze względów bezpieczeństwa dostaw, pod warunkiem że odstępstwo to nie będzie miało szkodliwego wpływu na konkurencję na rynku wewnętrznym gazu ziemnego lub na skuteczne funkcjonowanie tego rynku ani na bezpieczeństwo dostaw w Unii. Odstępstwo można uzyskać na maksymalnie 20 lat.

Dyrektywa zrównuje prawa i obowiązki gazociągów państw trzecich z wewnątrzunijnymi.

Przed wejściem w życie dyrektywy gazociągi mające swój początek poza terytorium unijnym nie podlegały obowiązkom udzielenia dostępu stronom trzecim oraz rozdzielenia przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo. Zgodnie z jej postanowieniami, gazociągi miałyby być użytkowane na równych zasadach przez różne podmioty. Spowodowałoby to zmniejszenie przepustowości dla właściciela infrastruktury, który dłużej musiałby czekać na zwrot inwestycji. Dodatkowo większa ilość podmiotów zwiększyłaby konkurencję co spowodowałoby obniżkę cen. Wobec tego należy stwierdzić, że dyrektywa ograniczyła uprzywilejowaną pozycję gazociągów państw trzecich zrównując je w prawach i obowiązkach do przepisów unijnych.