Bariery dla realizacji koncepcji unii energetycznej

Aby określić bariery dla realizacji koncepcji unii energetycznej zasadnym jest zdefiniowanie pojęcia „barier”. Słownik Języka Polskiego PWN podaje trzy definicje, jednak z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy najtrafniejszą jest następująca: „bariera to rzecz, która utrudnia powstanie jakiegoś zjawiska lub sytuacji”¹¹⁷. Biorąc pod uwagę powyższą definicję, autorka w tym podrozdziale przedstawi i przeanalizuje jakie mogą być bariery stojące na przeszkodzie realizacji unii energetycznej.

Można wyróżnić następujące kategorie barier dla realizacji koncepcji unii energetycznej:

prawne, polityczne, gospodarcze, techniczne (infrastrukturalne), finansowe oraz bariery związane z przepływem informacji.

Pierwsze z nich – bariery prawne, związane są przede wszystkim z regulacjami prawnymi.

Z tego punktu barierę będą stanowić przede wszystkim wydłużające się procedury prawne.

Nawet jeśli w ostatnich latach procedury legislacyjne dotyczące unii energetycznej na poziomie unijnym przeprowadzane są w miarę szybko, tak ich transpozycja do porządków krajowych i stosowanie przepisów wymaga więcej czasu. Dodatkowo liczne przepisy unijne dotyczące energii i klimatu powodują, że państwa członkowskie nie nadążają z ich implementacją.

Implikuje to sytuację, w której coraz więcej spraw dotyczących nieterminowego wdrożenia dyrektyw do porządków krajowych trafia do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Bariery prawne występują także w procedurach dotyczących nowych inwestycji infrastrukturalnych. Najbardziej czasochłonnym etapem jest uzyskanie wszystkich zgód, opinii czy przeprowadzanie konsultacji społecznych. Aby przyspieszyć te procedury powstał specjalny instrument – Projekty PCI (Projects of common interest), dzięki któremu projekty wpisane na listę mogą liczyć na przyspieszenie procedur. Kolejną z barier prawnych są różnice w opodatkowaniu energii, które istotnie wpływają na spowolnienie integracji energetycznej.

Problem ten został dostrzeżony w komunikacie Komisji Europejskiej¹¹⁸. W większości kwestii dotyczących energii Rada podejmuje decyzje większością kwalifikowaną zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą¹¹⁹. Wyjątek stanowią kwestie o charakterze fiskalnym – wtedy wymagana jest jednomyślność a akty prawodawcze stanowione są zgodnie ze specjalną procedurą prawodawczą. Komisja w wyżej wymienionym komunikacie wzywa do rozpatrzenia PE, Radę Europejską oraz Radę możliwości stosowania tzw. procedury kładki, umożliwiającej

117Słownik Języka Polskiego PWN, bariera, https://sjp.pwn.pl/sjp/bariera;2551733.html (dostęp: 22.04.2019)

118Komunikat Komisji Europejskiej do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady, Skuteczniejszy i bardziej demokratyczny proces podejmowania decyzji w dziedzinie polityki UE w zakresie energii i klimatu, COM(2019) 177 final, Bruksela, 09.04.2019 r.

119Art. 194 TFUE

54

dopuszczenie zwykłej procedury prawodawczej oraz głosowania większością kwalifikowaną co znacznie przyspieszyłoby przyjmowanie aktów w tej dziedzinie. Ujednolicenie polityki podatkowej w sektorze energii jest istotne z punktu widzenia unii energetycznej, ponieważ podatki mają wpływ na koszty energii dla odbiorców końcowych. Rozbieżności w tej dziedzinie mają także negatywny wpływ na budowanie rynku wewnętrznego energii.

Do barier politycznych zalicza się przede wszystkim rozbieżne interesy państw członkowskich – jest to największa bariera stojąca na drodze do realizacji unii energetycznej.

Państwa UE posiadają odmienną sytuację w zakresie sektora energetycznego co rzutuje na prowadzoną przez nie politykę energetyczną i jej priorytety. Tak więc państwa tzw. „nowej”

UE, które są uzależnione od dostaw z kierunku wschodniego, mają odmienne cele polityki energetycznej od państw „starej” UE, które mają bardziej zdywersyfikowane dostawy. Co więcej, istnieją także różnice pomiędzy państwami pozostającymi w tej samej grupie. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej, pomimo tego, że mają wiele wspólnych problemów np.

ograniczenia infrastrukturalne lub wysokie uzależnienie od dostaw z Federacji Rosyjskiej, znacząco się różnią jeśli chodzi o preferencje dotyczące przyszłego kształtu unii energetycznej co jest zauważalne na przykładzie stanowiska Polski, która oczekuje budowy silnej unii energetycznej zorientowanej na zabezpieczenie dostaw oraz stanowiska Węgier, którzy woleliby zachować znaczną suwerenność w polityce energetycznej¹²⁰.

Barierą polityczną jest także odmienne postrzeganie niezależności energetycznej – część państw identyfikuje ją z własnymi zasobami surowców a część z OZE. Także odmienne definiowanie bezpieczeństwa energetycznego przez państwa członkowskie jest poważną barierą. Część państw dopatruje się zagrożenia przede wszystkim we wstrzymaniu dostaw energii u źródła tj. od dostawcy, czyli w aspekcie zewnętrznym. Natomiast część państw, np.

Niemcy, jako zagrożenie wstrzymania dostaw energii uznają aspekty techniczne. Za gwarancję zapewnienia dostaw energii uznają sprawną infrastrukturę, stabilną produkcję energii i elastyczne zarządzanie energią¹²¹. Za barierę polityczną można uznać także zaliczenie sektora energetycznego jako strategicznego. Państwa członkowskie boją się nadmiernej ingerencji unijnej w ich politykę energetyczną ze względu na szczególny charakter tego sektora co miało już swoje przykłady w przeszłości. Jeśli państwa członkowskie nie będą mogły obejść tej

120 A. Nosko, M. Mišík, No United Front: The Political Economy of Energy in Central and Eastern Europe, [w:] S. S.

Andersen, A. Goldthau, N. Sitter, Energy Union. Europe’s New Liberal Mercantilism?, Palgrave Macmillan, London, s. 201-220.

121A. Kucharska, Rola Niemiec w Unii Europejskiej w kontekście budowy unii energetycznej, Sprawy Międzynarodowe 2018, nr 2, s. 203.

55

bariery, to istnieje poważne zagrożenie dla powodzenia utworzenia dobrze prosperującej unii energetycznej.

Kolejna bariera – bariera gospodarcza dotyczy przede wszystkim struktury koszyków energetycznych państw UE. Państwa członkowskie posiadają bardzo zróżnicowane własne koszyki energetyczne i wyposażenie w surowce, które wynika z warunków naturalnych. Tak znaczne różnice powodują rozbieżne interesy analogicznie jak w przypadku barier politycznych. Barierą w tym aspekcie jest także różny poziom rozwoju sektora energetycznego w poszczególnych państwach.

Bariery techniczne związane są przede wszystkim z infrastrukturą energetyczną. Można wyróżnić kilka aspektów barier technicznych. Pierwszy z nich dotyczy zróżnicowanego poziomu infrastruktury w państwach członkowskich. W państwach Europy Zachodniej infrastruktura energetyczna jest na wyższym poziomie oraz są większe inwestycje w nowocześniejszą infrastrukturę. Odmiennie sytuacja wygląda w państwach Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej. Drugi aspekt dotyczy przede wszystkim połączeń pomiędzy państwami członkowskimi. Aby dążyć do unii energetycznej oraz wspólnego rynku energii celowe jest zwiększenie połączeń pomiędzy państwami w postaci interkonektorów.. Ma to także wpływ na budowanie solidarności energetycznej – bez wystarczającej infrastruktury, umożliwiającej fizyczną pomoc w razie kryzysu niemożliwe jest przesyłanie niezbędnej energii. Kolejnym aspektem jest budowanie nowych sieci przesyłowych transgranicznych w celu zwiększenia dywersyfikacji dostaw. Bariery techniczne są możliwe do pokonania poprzez duże inwestycje finansowe przeznaczone na ten cel.

Do barier finansowych można zaliczyć przede wszystkim ogromne zapotrzebowanie na środki finansowe na projekty infrastrukturalne jakie maja być zrealizowane w ramach unii energetycznej. Unia energetyczna wymaga także dużych nakładów finansowych na przekształcenie gospodarek państw członkowskich z gospodarek opartych na konwencjonalnych paliwach w kierunku odnawialnych źródeł energii. Jak już zostało wyżej wspomniane, istnieją fundusze, które przeznaczają środki na realizację inwestycji w sektorze energetycznym. Ze środków unijnych można dofinansowywać projekty nawet do 75%.

Pozostałe 25% kosztów pokrywane są ze środków własnych. Biorąc pod uwagę, że realizacja inwestycji w sektorze energetycznym jest bardzo kosztowna to wymaga ogromnych nakładów finansowych.

Ostatnią z barier jest bariera związana z przepływem informacji. Unia Europejska stworzyła mechanizmy lepszej wymiany informacji w zakresie projektów infrastrukturalnych. Z punktu widzenia realizacji unii energetycznej istotny jest płynny przepływ informacji odnośnie

56

prowadzonej polityki energetycznej przez państwa członkowskie i podejmowanych przez nie działań. Warto w tym miejscu dodać, że państwa oddziałują na siebie nawzajem. Brak skoordynowanych działań i przepływu informacji może doprowadzić do podejmowania działań zbędnych lub wręcz sprzecznych. Istnieje wtedy ryzyko spotęgowania kosztów inwestycji lub działań. Płynny przepływ informacji co do prowadzonej polityki energetycznej oraz działań pozwoli na szybszą reakcję na płaszczyźnie unijnej oraz na lepszą ich realizację.

Wyżej omówione kwestie stanowią najpoważniejsze bariery dla powodzenia utworzenia unii energetycznej. Aby realizować projekt utworzenia unii energetycznej konieczne jest znalezienia rozwiązań niezbędnych do pokonania tych barier. Jak zostało wyżej wspomniane – najpoważniejszą barierą są bariery polityczne i gospodarcze, gdyż wynikają one z rozbieżnych interesów państw członkowskich w zakresie energii. Jeśli będzie zgodność państw w zakresie tych aspektów pozostałe bariery nie powinny stanowić poważnych problemów.

57