Ryzyka dla realizacji koncepcji unii energetycznej

Przystąpienie do analizy ryzyka dla realizacji unii energetycznej powinno poprzedzić zdefiniowanie pojęcia „ryzyko”. Istnieje wiele definicji ryzyka. Zależnie od dziedziny w której jest omawiane podaje się różne jego definicje. Biorąc pod uwagę przedmiot pracy, autorka przestawi odpowiednie pod kątem pracy definicje pojęcia.

„Ryzyko” w pojęciu ogólnym oznacza możliwość, że coś się nie uda; przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny a także odważenie się na takie niebezpieczeństwo¹⁰⁷. Termin ten doczekał się także wielu definicji w różnych dziedzinach nauk. Zależnie od omawianej dziedziny wyróżnić można ryzyko gospodarcze, finansowe, inwestycyjne, polityczne, ryzyko katastrof, operacyjne, strategiczne a także ryzyko zdarzeń losowych. Ryzyko można podzielić na ryzyko wewnętrzne i ryzyko zewnętrzne. Wewnętrzne będą stanowić kwestie związane z działalnością podmiotu, natomiast zewnętrzne determinują siły zewnętrzne a podmiot nie ma na nie wpływu.

Ryzyko to sytuacja, w której wybranie danego wariantu decyzyjnego pociąga za sobą możliwości wystąpienia negatywnych i pozytywnych konsekwencji, przy znanym prawdopodobieństwie wystąpienia każdej możliwości¹⁰⁸. Pod pojęciem ryzyka rozumie się prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, które w negatywny sposób wpływa na urzeczywistnienie założonych celów¹⁰⁹. Istotne z punktu widzenia ryzyka jest jego ocena prawdopodobieństwa a także ocena jego skutków – czy są akceptowalne, dopuszczalne czy też nieakceptowalne lub katastrofalne. W wyniku tego pomiaru uwzględniane jest prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia, poniesienia strat i podatność na zagrożenia¹¹⁰.

Istnieje wiele teorii ryzyka jednak cechą wspólną dla wszystkich teorii jest koncentracja na analizie działań podejmowanych w momencie niepewności tj. w sytuacji, w której jest element ryzyka lub finał tej sytuacji jest trudny do przewidzenia¹¹¹. Rozróżnia się cztery podstawowe pojęcia, które wiążą się z postępowaniem w warunkach niepewności. Pierwszym z nich jest pojęcie „niebezpieczeństwa”, które nie jest zależne od działań człowieka a wywołane jest np.

107 Słownik Języka Polskiego PWN, Ryzyko, https://sjp.pwn.pl/slowniki/ryzyko.html, (dostęp: 02.05.2019)

108 Zarządzanie ryzykiem, http://dotproject.net.pl/node/867 (dostęp: 02.05.2019)

109 M. Pałęga, Zarządzanie ryzykiem bezpieczeństwa informacji w świetle wymagań normatywnych, Systemy Wspomagania w Inżynierii Produkcji, 2017 | Vol. 6 iss. 9, s. 62.

110 A. Glen, Pojmowanie wyzwań, zagrożeń i ryzyka w bezpieczeństwie państwa, „Bezpieczeństwo i technika Pożarnicza” Vol. 49 Issue 1, 2018, s. 57.

111 A. Klimczuk, Pandemia COVID-19 z perspektywy teorii ryzyka, [w:] A. Bartoszewicz, K. Księżopolski, A. Zybała (red.), Polska... Unia Europejska... Świat... w pandemii COVID-19 – wybrane zagadnienia. Wnioski dla

kształtowania i prowadzenia polityki publicznej, Elipsa, Warszawa 2021, s. 3

50

przez warunki atmosferyczne lub katastrofę. Drugim pojęciem jest ryzyko, gdzie na zdarzenie mieli wpływ ludzie i społeczeństwo. Dotyczy prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych zdarzeń i konsekwencji podejmowanych działań w sytuacji niepewności¹¹². Zaufanie zakłada, że niepewne działania ludzi lub funkcjonowanie instytucji będzie korzystne.

Przeciwieństwem jest natomiast nieufność, czyli wartość zakładająca, że niepewne działania ludzi czy instytucji będą szkodliwe¹¹³.

Biorąc powyższe definicje pod uwagę pierwszym z ryzyk, zdaniem autorki najpoważniejszym w skutkach jest możliwość nieporozumienia się państw co do dalszych celów polityki energetycznej UE. Biorąc pod uwagę 5 kwestii priorytetowych określonych w Strategii¹¹⁴ i porozumienia państw co do ich realizowania. Istnieje realne ryzyko, że państwa członkowskie mogą nie dojść do porozumienia i wypracowania kompromisu w realizacji poszczególnych zadań. Jak zostało przedstawione w podrozdziałach powyżej, państwa członkowskie najlepiej odnajdują się w realizacji polityki energetycznej w stosunkach bilateralnych, gdyż taka współpraca pozwala na realizację własnych interesów narodowych.

Jednak nie dla wszystkich państw jest to korzystne. Państwa członkowskie Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej, które stoją na niekorzystnej pozycji negocjacyjnej wobec partnera jakim jest Rosja wolałyby realizować wspólną politykę energetyczną wobec państw trzecich.

Natomiast w tym momencie każde z państw realizuje własną politykę oraz stara się umieścić na liście priorytetów to co jest dla niego najważniejsze¹¹⁵.

Unia energetyczna i jej funkcjonowanie wymaga jednomyślności i podjęcia wspólnych działań. Właśnie z tym aspektem związane jest ryzyko. Ryzyka natury politycznej są najpoważniejsze z ryzyk gdyż to właśnie państwa i ich wola stanowią o realizacji unii energetycznej. Brak aprobaty ze strony państw spowoduje niepowodzenie w pogłębianiu współpracy w sektorze energetycznym. Warto w tym miejscu dodać, że istotny z punktu widzenia realizacji koncepcji unii energetycznej jest także kryzys w UE. Wydarzenia z ostatnich miesięcy pokazują rozbieżności w UE i niemożność wypracowania kompromisu.

Coraz częściej słyszy się o potrzebie zreformowania UE i wypracowania na nowo lepszych kontaktów i relacji pomiędzy państwami członkowskimi. Kryzys polityczny w UE stanowi

112 Ibidem.

113 Ibidem.

114 Strategia ramowa na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu

115 K. Szulecki, Shaping the ‘Energy Union': between national positions and governance innovation in EU energy and climate policy, „Climate Policy” Volume 16, 2016, , s. 545.

51

poważne ryzyko dla realizacji unii energetycznej a jeśli to ryzyko stanie się rzeczywistością to spowoduje katastrofalne skutki dla powodzenia utworzenia unii energetycznej – de facto unia energetyczna zostanie tylko projektem i niczym więcej.

Kolejnym z ryzyk jest ryzyko finansowe. Można je rozpatrywać w różnych aspektach. W związku z prowadzoną polityką energetyczno-klimatyczną UE i stawianym naciskiem na ochronę klimatu oraz wymogami unijnymi pierwszy z nich odnosi się do kosztów jakie należy ponieść w związku z przejściem na gospodarkę niskoemisyjną. Państwa członkowskie mają różnorodne uwarunkowania naturalne co do możliwości wykorzystywania OZE. Jednak część państw nie ma sprzyjających warunków co do ich instalacji. W związku z postawionymi celami na 2030 r. każde z państw musi mieć wkład w realizację tego celu. Jest to istotny problem dla państw, które do tej pory opierały swoją gospodarkę na paliwach kopalnych. Z przejściem na niskoemisyjną gospodarkę wiążą się ogromne nakłady finansowe.

Drugi aspekt ryzyka finansowego wiąże się z nakładami inwestycyjnymi na infrastrukturę energetyczną. W pierwszych dokumentach dotyczących unii energetycznej Komisja Europejska stawiała na gaz ziemny jako paliwo o niskiej emisji wspomagające OZE, gdy te z powodu niesprzyjających warunków nie będą w stanie zaspokoić zapotrzebowania na energię.

Jednak w wystąpieniu komisarza ds. energii i klimatu Miguela Ariasa Cañete podjęty był temat gazociągów jako „osieroconych aktywów”. W swoim wystąpieniu podkreślił rolę energii jądrowej, która wraz z OZE ma spełniać rolę kręgosłupa systemu energetycznego UE¹¹⁶. W takim przypadku istnieje ryzyko co do podejmowanych inwestycji. Czy dalej gaz ziemny będzie pełnił rolę priorytetową jak zapewniała KE jeszcze niedawno? Patrząc obiektywnie, energia jądrowa nie będzie w stanie wyprzeć gazu ziemnego. Część państw rezygnuje z energii jądrowej a część państw nie stać na budowę nowych elektrowni jądrowych. Dodając do tego kwestie bezpieczeństwa i brak akceptacji społecznej bardzo wątpliwe jest aby doszło do przemian w tym kierunku.

Ostatnim z ryzyk jest inwestowanie i wspieranie wyłącznie jednego źródła energii. Po trzecie, w zakresie infrastruktury widoczne jest, że unia energetyczna przede wszystkim opierać się będzie na dwóch sektorach i to te sektory faworyzuje. Przede wszystkim to sektor OZE oraz sektor gazowy, gdyż te dwa sektory są najmniej emisyjne co wpisuje się w założenia dotyczące obniżenia emisji gazów cieplarnianych. Implikuje to sytuację, w której skupianie się

116 F. Simon, EU’s Cañete warns gas pipelines risk becoming ‘stranded assets’

https://www.euractiv.com/section/climate-strategy-2050/news/eus-canete-warns-gas-pipelines-risk-becoming-stranded-assets/, (dostęp: 03.05.2019).

52

na odnawialnych źródłach energii oraz sektorze gazu prowadzi do niedoinwestowania pozostałych sektorów takich jak ropa naftowa i sektor jądrowy. Natomiast niedoinwestowanie prowadzi do zmniejszenia dywersyfikacji źródeł energii i bilansu energetycznego UE.

Zamierzenia dotyczące przyszłych działań można jasno odczytać z dwóch dokumentów. Przede wszystkim z podstawowego dokumentu dla unii energetycznej tj. „Strategii ramowej na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu”.

Priorytety dotyczą głównie dwóch sektorów - OZE i gazu a wymienione działania takie jak:

osiągnięcie lidera w zakresie OZE lub też łączenie rynków przez połączenia międzysystemowe, gdzie wymienione są tylko sektory energii elektrycznej i gazu to oczywisty przekaz, że te sektory mają priorytetową wartość. Kolejnym dokumentem, w którym jeszcze widoczniej jest zauważalna faworyzacja tych sektorów jest lista projektów PCI (Projects of Common Interest) aktualizowana przez KE co dwa lata, w której zawarte są najpilniejsze inwestycje infrastrukturalne pozwalające na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego UE.

Bezsprzecznie najwięcej projektów od kilku lat dotyczy sektora elektroenergetycznego w tym energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i sektora gazowego. Powoduje to wzrost inwestycji w tych sektorach oraz pomijanie pozostałych sektorów. Stanowi to wyzwanie zarówno dla realizacji unii energetycznej jak też dla całego sektora energetycznego UE, państw członkowskich i przedsiębiorstw energetycznych na jej terytorium. Skupianie się tylko na sektorze gazu może doprowadzić w przypadku znaczących przerw w jego dostawach lub znaczącego wzrostu cen do poważnego kryzysu, gdyż UE jest uzależniona od dostaw gazu z państw trzecich. Historycznie sytuację tą można odnieść do kryzysów z lat 70-tych XX w. Tak jak wtedy państwa stawiały jedynie na inwestycje w jeden sektor – sektor ropy naftowej zaniedbując pozostałe sektory tak i teraz unia energetyczna stawia na rozwój sektora gazowego.

Mając na uwadze fakt prowadzonej polityki energetyczno-klimatycznej UE kierunek ten wcale nie dziwi, jednak należy zapewniać bezpieczeństwo energetyczne na wszystkich płaszczyznach i brać pod uwagę wszystkie możliwe scenariusze.

53