Projekty infrastrukturalne w sektorze energii elektrycznej

Podstawę ukończenia budowy zarówno wewnętrznego rynku energii jak też unii energetycznej stanowią połączenia międzysystemowe pomiędzy państwami członkowskimi.

Koncepcja unii energetycznej zakłada łączenie rynków poprzez połączenia międzysystemowe w taki sposób, aby zapewnić skuteczne i ciągłe funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii.

371 J. Trubalska, W kierunku unii energetycznej. Nowa koncepcja bezpieczeństwa energetycznego w Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk, rok 2017, nr 97, s. 30.

372 E. Radosiński, P. Zaleski, Projekty gazowe Federacji Rosyjskiej a solidarność energetyczna Unii Europejskiej, [w:] P. Kwiatkowicz, W. Ostant, B. Jagusiak (red.) Ład energetyczny. Idee i rzeczywistość, Fundacja na Rzecz Czystej Energii, Poznań 2019, s. 38

373 A. Łoskot-Strachota, S. Kardaś, Cios w interesy Gazpromu. Wyrok TSUE w sprawie gazociągu OPAL,

„Komentarze OSW”, nr 226, 9.11.2016.

165

Zwiększenie poziomu połączeń transgranicznych pomiędzy państwami członkowskimi UE stanowiło cel zanim powstała koncepcja unii energetycznej³⁷⁴. Łączenie rynków umożliwia zbieranie ofert zakupu i sprzedaży energii elektrycznej z kilku państwach członkowskich w celu zapewnienia przepływu energii tam, gdzie jest ona najbardziej potrzebna w danym regionie. Łączenie rynków umożliwia także skuteczne działanie mechanizmów solidarnościowych. Aby państwa członkowskie mogły udzielić pomocy w razie przerw w dostawach do jednego z nich, muszą posiadać odpowiednią infrastrukturę przesyłową wzajemnie ze sobą połączoną. Połączenia międzysystemowe mają także połączyć wyspy energetyczne z głównymi sieciami. Realizacja tego priorytetu następuje w znacznej mierze poprzez współpracę regionalną w ramach grup wysokiego szczebla oraz projekty PCI, o których mowa była we wcześniejszych rozdziałach pracy. Jednym z kryteriów, które należy spełnić aby uzyskać status PCI jest konieczność przynoszenia znaczących korzyści przynajmniej dwóm państwom członkowskim. Połączenia międzysystemowe idealnie wpisują się w to kryterium oraz stanowią podstawę procesu ukończenia budowy unijnego wewnętrznego rynku energii elektrycznej i wewnętrznego rynku pełnego gazu, zapewniając bezpieczeństwo dostaw i wykorzystanie pełnego potencjału odnawialnych źródeł energii.

W ramach w pełni zintegrowanego wewnętrznego rynku energii elektrycznej w pierwszej kolejności powinna być zacieśniona współpraca na szczeblu regionalnym.

Współpraca ta szczególnie jest konieczna na pierwszych etapach wprowadzania nowych mechanizmów rynkowych w sektorze energii elektrycznej i integracji działalności operatorów systemów przesyłowych prowadząc do pełnej integracji rynków. Dzięki wzmocnionej współpracy regionalnej do 2020 r. powstały cztery grupy wysokiego szczebla, które działają w celu dalszego wzmacniania połączeń pomiędzy państwami. Przyczyniają się szczególnie do priorytetowego traktowania kluczowych projektów PCI w regionie.

Pierwszą grupą wysokiego szczebla jest BEMIP (Baltic Energy Market Interconnection Plan), której podstawowym celem jest osiągnięcie otwartego i zintegrowanego regionalnego rynku energii elektrycznej i gazu między krajami UE w regionie Morza Bałtyckiego.

Członkami inicjatywy są Dania, Niemcy, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Finlandia i Szwecja, a także Komisja Europejska. Norwegia bierze udział jako obserwator. Grupa ta powstała znacznie wcześniej niż koncepcja unii energetycznej we współczesnym kształcie – już w 2009

374 M. Juszczuk, Koncepcja unii energetycznej krajów członkowskich UE jako próba odpowiedzi na potrzeby inwestycyjne w warunkach instytucjonalizacji narzędzi na rzecz rozwoju infrastruktury przesyłowej w sektorze energii elektrycznej, [w:] G. Wojtkowska-Łodej (red), Europejska unia energetyczna. Wybrane Zagadnienia, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2016, s. 33.

166

r. został podpisany pierwszy protokół ustaleń dotyczący rynków energii elektrycznej i gazu, infrastruktury oraz wytwarzania energii. Jednak w czerwcu 2015 r. czyli już po ukazaniu się Strategii ramowej podpisany został nowy protokół ustaleń rozszerzający zakres inicjatywy o bezpieczeństwo dostaw, efektywność energetyczną, energię odnawialną oraz integrację sieci elektroenergetycznej państw bałtyckich z europejską siecią kontynentalną, w tym ich synchroniczną pracę. We wrześniu 2020 r. zobowiązano się do ściślejszej współpracy w zakresie morskiej energii wiatrowej na Morzu Bałtyckim³⁷⁵. Grupa nadzoruje działania w ramach priorytetowego korytarza »Plan działań w zakresie połączeń międzysystemowych na rynku energii państw bałtyckich w odniesieniu do energii elektrycznej (BEMIP Electricity). Do osiągnięć w zakresie elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych w ramach BEMIP należy zaliczyć uzyskanie 23,7% transgranicznych połączeń międzysystemowych w regionie państw bałtyckich. Państwa te były wyspami energetycznymi, natomiast dzięki połączeniom międzysystemowym ze Szwecją, Finlandią i Polską są dobrze połączone z resztą UE. Warto w tym miejscu wymienić projekt LitPol Link łączącyAlytus, znajdujące się na Litwie z Ełkiem po stronie polskiej. Projekt znacznie przyczynił się do wzmocnienia połączeń międzysystemowych w regionie Morza Bałtyckiego³⁷⁶. Dostał także dofinansowanie z narzędzia „Łącząc Europę” - 67% kosztów tj. 27,4 mln euro³⁷⁷. Wzmocniona współpraca przyczyniła się także do szybkiego ukończenia projektu „Nordbalt”, czyli połączenia pomiędzy Litwą a Szwecją. Te dwa kluczowe projekty praktycznie zakończyły izolację państw nadbałtyckich³⁷⁸. Obecnie prace koncentrują się na synchronizacji systemu energetycznego państw bałtyckich z europejską siecią kontynentalną z pomocą Polski jako kluczowego partnera inwestycji najpóźniej do 2025 r³⁷⁹. Synchronizacja sieci bałtyckich z systemem UCTE odbędzie się z wykorzystaniem istniejącego połączenia Polska–Litwa (LitPol Link), a poprzedzi ją desynchronizacja z sieciami Rosji, która może sprawić wiele problemów technologicznych. Na wniosek Estonii i Łotwy w II etapie synchronizacji integrację sieci bałtyckich i europejskich

375 Plan połączeń międzysystemowych na bałtyckim rynku energii,

https://ec.europa.eu/energy/topics/infrastructure/high-level-groups/baltic-energy-market-interconnection-plan_en, (dostęp: 29.01.2021).

376 Ł. Wojcieszak, Znaczenie polsko-litewskiej współpracy elektroenergetycznej dla realizacji Bałtyckiego Pierścienia Energetycznego, Acta Politica Polonica nr 2/2017 (40), s. 22.

377LitPol Link z dofinansowaniem z UE, https://biznesalert.pl/litpol-link-z-dofinansowaniem-z-ue/, (dostęp:

08.11.2021)

378 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego i Komitetu Regionów, Komunikat w sprawie rozwoju sieci energetycznych w Europie, COM(2017) 718 final, Bruksela, 23.11.2017 r., s. 5.

379 Czwarte sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej… s. 15.

167

wzmocnić ma budowa nowego połączenia morskiego Litwa–Polska³⁸⁰. Dodatkowo do etapu drugiego synchronizacji zalicza się także modernizacja i rozbudowa sieci przesyłowych państw bałtyckich.

Druga z grup roboczych wysokiego szczebla powstała w lutym 2015 r. do spraw połączeń energetycznych w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej (CESEC) i ma na celu przyspieszenie integracji rynków gazu i energii elektrycznej. Została utworzona przez Austrię, Bułgarię, Chorwację, Grecję, Węgry, Włochy, Rumunię, Słowację i Słowenię oraz Komisję Europejską. Następnie dołączyło do nich osiem państw Wspólnoty Energetycznej Ukraina, Republika Mołdawii, Serbia, Republika Macedonii Północnej, Albania, Bośnia i Hercegowina, Kosowo i Czarnogóra. Początkowym celem CESEC była przede wszystkim lepsza koordynacja projektów transgranicznych i transeuropejskich, które dywersyfikują dostawy gazu do regionu oraz rozwijanie regionalnych rynków gazu, a także wdrażanie zharmonizowanych przepisów UE w celu optymalnego funkcjonowania infrastruktury energetycznej. W 2017 r. rozszerzono współpracę o następne płaszczyzny, w tym wspólne podejście do rynków energii elektrycznej, efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii. Określono także listę priorytetowych projektów budowy połączonego regionalnego rynku energii elektrycznej oraz sprecyzowano konkretne działania mające na celu pobudzenie odnawialnych źródeł energii i inwestycji w efektywność energetyczną w regionie³⁸¹. Grupa koordynuje działania w ramach priorytetowego korytarza

„Elektroenergetyczne połączenia międzysystemowe północ-południe w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowej” (NSI East Electricity). W ramach realizacji tego priorytetu konieczne było wzmocnienie połączeń międzysystemowych pomiędzy państwami członkowskimi przede wszystkim pomiędzy Włochami a Bałkanami. Dlatego na listę PCI z 2015 roku zostało wpisane połączenie pomiędzy Włochami a Czarnogórą (Villanovą a Lastvą), które zostało ukończone w 2019 r. Kabel biegnie wzdłuż dna Adriatyku i stanowi nową trasę tranzytową dla energii, która łączy systemy elektroenergetyczne Włoch, Czarnogóry, Serbii, Bośni i Hercegowiny oraz Rumunii³⁸².

380 J. Hyndle-Hussein, Wsparcie UE dla synchronizacji sieci elektroenergetycznych państw bałtyckich, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2019-01-30/wsparcie-ue-dla-synchronizacji-sieci-elektroenergetycznych-panstw, (dostęp: 20.12.2020).

381 Komisja Europejska, Połączenia energetyczne w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej, https://ec.europa.eu/energy/topics/infrastructure/high-level-groups/central-and-south-eastern-europe-energy-connectivity_en , (dostęp: 29.01.2021).

382 Studium Europy Wschodniej, Czarnogóra: Uruchomiono most energetyczny między Włochami a Bałkanami, https://studium.uw.edu.pl/czarnogora-uruchomiono-most-energetyczny-miedzy-wlochami-a-balkanami/, (dostęp: 08.11.2021).

168

Na szczególną uwagę zasługuje projekt EUROASIA Interconnector mający na celu budowę połączenia pomiędzy Izraelem, Cyprem i grecką wyspą Kretą, a następnie Grecją kontynentalną i dalej z resztą UE. Będzie to najdłuższy na świecie kabel podmorski o długości 1208 km³⁸³. Dzięki realizacji tego połączenia zakończy się izolacja energetyczna Cypru.

Połączenie to daje możliwość zaopatrywania się państw europejskich w energię wytwarzaną z rezerw gazu Cypru i Izraela, a także z dostępnych odnawialnych źródeł energii np. energii słonecznej. Oddanie do użytku połączenia planuje się na koniec 2023 roku³⁸⁴. Projekt został wpisany na listę projektów PCI.

W 2015 r. po podpisaniu tzw. deklaracji madryckiej powstała grupa wysokiego szczebla do spraw połączeń międzysystemowych dla Europy Południowo-Zachodniej składająca się z Francji, Hiszpanii i Portugalii oraz Komisji Europejskiej. Celem grupy jest zapewnienie monitorowania postępów w realizacji kluczowych projektów infrastrukturalnych mających na celu integrację Półwyspu Iberyjskiego. Cele te zostały określone w deklaracji madryckiej i jest to m.in. podniesienie zdolności wymiany energii elektrycznej między Hiszpanią a Francją oraz przeprowadzenie oceny w celu ukończenia wschodniej osi gazowej między Portugalią,

383 EuroAsia Interconnector, EuroAsia at a glance, https://euroasia-interconnector.com/at-glance/, (dostęp:

08.11.2021)

384 Ibidem.

Źródło: https://energy-community.org/dam/jcr:18b063e7-006b-461c-8537-8517c6f8379b/AF2017_EU_Commission_SEE.pdf Rysunek 9. Elektroenergetyczne połączenia międzysystemowe północ-południe w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowej” (NSI East Electricity)

169

Hiszpanią i Francją³⁸⁵. Grupa ma także za zadanie monitorowanie działań w zakresie tworzenia priorytetowego korytarza energii w ramach działania priorytetowego „Elektroenergetyczne połączenia międzysystemowe północ-południe w Europie Zachodniej” (NSI West Electricity).

Do sukcesów w ramach tworzenia unii energetycznej należy zaliczyć stopniowe postępy w zakresie połączeń wzajemnych Półwyspu Iberyjskiego z wewnętrznym rynkiem energii. W 2017 r. zapadła decyzja w sprawie transgranicznego podziału kosztów pomiędzy organami regulacyjnymi Hiszpanii i Francji w związku z linią energetyczną Zatoki Biskajskiej, która po ukończeniu w 2025 r. prawie podwoi (do 5 000 MW) przepustowość połączeń wzajemnych pomiędzy tymi krajami³⁸⁶. Warto także wspomnieć o kolejnych dwóch połączeniach pomiędzy Hiszpanią a Francją przez Pireneje. Projekty w 2018 r. rozpoczęto procedurą uzyskania pozwoleń na realizację inwestycji. Jeśli zostaną ukończone, pozwolą na zwiększenie mocy przesyłowej do 8 000 MW³⁸⁷.

Dla sektora energii elektrycznej poziom minimalnych połączeń międzysystemowych określono na szczycie Rady Europejskiej w październiku 2014 r. na poziomie 10%

zainstalowanej zdolności produkcji energii w państwach członkowskich. Cel ten należało zrealizować do 2020 r. Osiem państw członkowskich nie zrealizowało tego celu. Są to: Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, Cypr, Polska, Portugalia i Rumunia³⁸⁸. Państwa te powinny zatem dążyć do osiągnięcia celu do 2030 r. tj. osiągnięcie 15% elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych³⁸⁹. Do 2019 r. państwa członkowskie zobligowane były do przedstawienia Komisji krajowych planów w dziedzinie energii i klimatu. Pięć państw członkowskich (Czechy, Niemcy, Grecja, Hiszpania oraz Portugalia) w sposób wyraźny odnosi się do poziomu elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych, który planują osiągnąć w 2030 r. Szereg innych państw członkowskich (Belgia, Bułgaria, Francja, Litwa, Luksemburg, Malta, Niderlandy, Słowacja, Finlandia i Szwecja) określiły prognozowany poziom elektroenergetycznych połączeń międzysystemowych na 2030 r³⁹⁰. Mobilizacja w realizacji projektów, mających na celu zwiększenie poziomu połączeń międzysystemowych, jest istotna

385Komisja Europejska, Połączenia międzysystemowe dla Europy Południowo-Zachodniej,

https://ec.europa.eu/energy/topics/infrastructure/high-level-groups/interconnections-south-west-europe_en, (dostęp: 29.01.2021).

386Trzecie sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej…, s. 12.

387 Komunikat w sprawie rozwoju sieci… s. 6.

388 Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2020 r. …, s. 8.

389 Drugie sprawozdanie na temat stanu unii energetyczne …, s. 11.

390Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego, Komitetu Regionów, Zjednoczeni w realizacji unii energetycznej i działań w dziedzinie klimatu – Przygotowanie fundamentów w celu zapewnienia udanego przejścia na czystą energię, COM(2019) 285 final, Bruksela, 18.06.2019 r., s. 8.

170

z punktu widzenia realizacji unii energetycznej. Im większy poziom połączeń transgranicznych, tym większa będzie konkurencja na europejskim rynku co wiąże się ze spadkiem cen energii. Połączenia międzysystemowe umożliwią także większe włączenie odnawialnych źródeł energii.