Zakres koncepcji unii energetycznej

Biorąc pod uwagę specyfikę unii energetycznej można wyróżnić jej 3 wymiary:

podmiotowy, przedmiotowy i przestrzenny. Pierwszy z nich – podmiotowy, pozwala na wydzielenie podmiotów dla których unia energetyczna będzie stanowić podstawę w zakresie ich funkcjonowania w sektorze energii. Tak więc przyjmując to kryterium podmiotami unii energetycznej będą przede wszystkim państwa członkowskie, przedsiębiorstwa energetyczne ale także odbiorcy końcowi tj. wszystkie jednostki zarówno fizyczne jak i prawne korzystające z energii. W zakresie ingerencji unii energetycznej w politykę energetyczną państw członkowskich, postanowienia i regulacje unii energetycznej nie mogą określać mixów energetycznych poszczególnych państw. Wynika to z postanowień zawartych w traktatach (art.

194 TFUE). Unia energetyczna będzie miała takie same kompetencje do tworzenia polityki energetycznej jakie posiada UE, przyznane jej przez państwa. W odniesieniu do przedsiębiorstw i osób fizycznych postanowienia unii energetycznej będą ich obowiązywać w takim zakresie jaki wynika z danego aktu prawnego bezpośrednio lub pośrednio poprzez zobowiązania wynikające z obowiązku stosowania się państwa do przepisów unijnych. Biorąc pod uwagę, że funkcjonowanie unii energetycznej będzie miało także istotny wpływ na zewnętrzną politykę energetyczną państw członkowskich także pośrednio, państwa trzecie będą podmiotem regulacji unii energetycznej. Dotyczyć to będzie przede wszystkim postanowień w umowach – umowy pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi nie mogą być sprzeczne z prawem UE, a więc także muszą być zgodne z koncepcją unii energetycznej.

Państwa będące podmiotami energetycznymi można także podzielić pod kątem państw, które produkują energię; państw, które są importerami energii oraz państw tranzytowych.

Wszystkie państwa UE są importerami energii netto. W 2006 r. jedynie Dania więcej energii eksportowała niż importowała, jednak w 2013 r. sytuacja ta uległa zmianie⁹⁷. Kolejnym kryterium podziału państw członkowskich jest kryterium uzależnienia od dostaw gazu. Część

97Eurostat, Energy production and imports,

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Energy_production_and_imports/pl#UE_i_wszystkie_jej_pa.C5.84stwa_cz.C5.82onkowski e_s.C4.85_importerami_netto_energii (dostęp: 30.01.2019).

44

państw jest uzależniona od jednego dostawcy. Są to przede wszystkim państwa Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej. Natomiast państwa Europy Zachodniej posiadają bardziej zdywersyfikowane kierunki dostaw.

Biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowe, można wyróżnić kilka płaszczyzn, na które unia energetyczna będzie miała wpływ i będzie stanowić podstawę do podejmowania działań w tym zakresie. Mając na uwadze filary unii energetycznej zawarte w Strategii ramowej…, można wyróżnić następujące płaszczyzny unii energetycznej: geopolityczną, ekologiczną, ekonomiczną, infrastrukturalną, technologiczną oraz kryzysową.

Wymiar geopolityczny w dziedzinie nauki o bezpieczeństwie w zakresie energii sprowadza się głównie do powiązania polityki zagranicznej z importem bądź eksportem surowców. Aspekt geopolityczny dotyczy przede wszystkim skutków tej zależności tj. uzależnienie surowcowe, użycie surowców jako broni politycznej⁹⁸. W zakresie unii energetycznej aspekt geopolityczny sprowadza się także do dywersyfikacji tras i dostawców energii, współpracy z państwami trzecimi w zakresie dostaw i tranzytu surowców oraz wpływu tej współpracy. Aspektu geopolitycznego można także się doszukać w zakresie jednolitej polityki zewnętrznej pomiędzy UE a państwami trzecimi. Realizacja wymiaru geopolitycznego zawarta jest przede wszystkim w filarze pierwszym unii energetycznej.

W wymiarze ekologicznym szczególny nacisk stawiany jest na ochronę środowiska i klimatu. Biorąc pod uwagę prowadzoną politykę energetyczno- klimatyczną UE aspekt ten jest szczególnie ważny. W projekcie unii energetycznej zostało poświęcone dużo miejsca temu zagadnieniu. System unijny dotyczący przeciwdziałaniu zmiany klimatu opiera się na systemie handlu uprawnieniami do emisji. Zakres unii energetycznej w wymiarze ekologicznym sprowadzać się będzie do podejmowania działań mających na celu przekształcenie sektora energetycznego UE opierającego się na konwencjonalnych paliwach kopalnych na sektor opierający się na odnawialnych źródłach energii. Istotną kwestią jest także dążenie UE do pozycji lidera w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. Działania na rzecz klimatu zawiera filar IV unii energetycznej – dekarbonizacja.

Wymiar ekonomiczny dotyczy szczególnie kosztów pozyskania energii i ceny źródeł energii⁹⁹. Na płaszczyźnie ekonomicznej unia energetyczna podejmuje działania na dwóch poziomach: na szczeblu zabezpieczenia państw przed gwałtownymi skokami cen importowanych surowców oraz działania obniżające koszty energii na poziomie odbiorców

98B. Molo, Polityka bezpieczeństwa energetycznego Niemiec w XXI wieku,Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2013, s. 36.

99P. Soroka, Bezpieczeństwo energetyczne, op. cit., s. 31.

45

końcowych. Zakres tych działań wynika z filaru pierwszego dotyczącego bezpieczeństwa energetycznego, solidarności i zaufania oraz z filaru drugiego dotyczącego w pełni zintegrowanego wewnętrznego rynku energii. Do aspektu ekonomicznego można zaliczyć także filar trzeci – efektywność energetyczną. Poprzez działania w tej dziedzinie UE obniża ilość wykorzystanej energii, a tym samym jej koszty. Dzięki wykorzystaniu OZE będzie możliwość zmniejszenia uzależnienia od importu surowców z zewnątrz, a tym samym również zostaną zaoszczędzone potężne kwoty.

Kolejna płaszczyzna – infrastrukturalna opiera się na dbałości o infrastrukturę energetyczną oraz jej rozbudowę w ten sposób aby zwiększała bezpieczeństwo energetyczne państw członkowskich, a przede wszystkim nie stwarzała zagrożenia¹⁰⁰. W zakresie tej płaszczyzny unia energetyczna podejmuje działania wspierające budowę nowej infrastruktury przesyłowej, połączeń między państwami członkowskimi, połączeń transgranicznych pomiędzy państwami trzecimi a UE, a także wspiera inne projekty przyczyniające się do wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego UE takie jak budowa terminali LNG. Warto w tym miejscu wspomnieć o inicjatywach wspomagających szybsze realizacje projektów takich jak Projekty Wspólnego Zainteresowania (Projects of Common Interest- PCI). Status takich projektów mają inwestycje o szczególnym znaczeniu dla wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego.

Projekty te mają szansę na skorzystanie z instrumentu finansowego „Łącząc Europę”

(Connecting Europe Facility - CEF). Kolejnym instrumentem wspomagającym budowę nowej infrastruktury energetycznej jest Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych. Cele unii energetycznej i zakres działań w tej płaszczyźnie określa filar drugi dotyczący wewnętrznego rynku energii.

Wymiar technologiczny oznacza zachowanie standardów jakości energii, wykorzystanie nowych technologii i alternatywnych źródeł energii¹⁰¹. Na płaszczyźnie technologicznej unia energetyczna będzie się poruszać w zakresie badań naukowych i rozwoju innowacji nastawionych przede wszystkim na OZE, inteligentne sieci i domy, czyste technologie paliw kopalnych oraz bezpiecznej energii jądrowej. W ramach tej płaszczyzny unia energetyczna będzie działać w roli koordynatora działań. Wymiar technologiczny zawiera filar piaty unii energetycznej.

Ostatnią płaszczyzną z wymiaru przedmiotowego będzie płaszczyzna kryzysowa. Dotyczy ona działań na rzecz zapobiegania kryzysom energetycznym, przerw w dostawach wynikających z przyczyn zarówno politycznych jak i infrastrukturalnych. Unia energetyczna

100Ibidem, s. 37.

101Ibidem.

46

podejmować będzie działania zmierzające do uruchomienia mechanizmów kryzysowych i solidarnościowych na wypadek kryzysu. Zawarte jest to w filarze pierwszym unii energetycznej.

Biorąc pod uwagę wymiar przestrzenny unia energetyczna co do zasady będzie obejmować terytorium państw członkowskich. Jednak można wyróżnić poszczególne płaszczyzny na jakich będzie unia energetyczna funkcjonować: na poziomie lokalnym, krajowym, regionalnym, unijnym i międzynarodowym.

Realizacja unii energetycznej na poziomie lokalnym będzie objawiać się poprzez działania władz lokalnych, samorządowych. Lokalne projekty na rzecz wzmocnienia lokalnego bezpieczeństwa energetycznego, inwestycje w OZE i termomodernizacje stanowią integralną część unii energetycznej.

Na poziomie krajowym za realizację postanowień unii energetycznej odpowiada państwo członkowskie. Wprowadza postanowienia unijne do swojego porządku prawnego i zapewnia ich funkcjonowanie i egzekwowanie.

Unia energetyczna będzie także funkcjonować na płaszczyźnie regionalnej. Rynek energii w UE jest podzielony na regiony. Inicjatywy regionalne (GRI) zostały powołane w 2006 r.

poprzez wspólne działanie Komisji Europejskiej oraz Grupę Europejskich Regulatorów Energii Elektrycznej i Gazu (ERGEG). Utworzone zostały jako etap pośredni, dążąc do wewnętrznego rynku energii. Inicjatywy regionalne działają w oparciu o podejście oddolne, w ich skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich Unii Europejskiej, reprezentanci regulatorów, operatorów systemów przesyłowych oraz przedstawiciele użytkowników systemu¹⁰².

Podział na regiony w sektorze energii elektrycznej został uregulowany w rozporządzeniu 714/2009 w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej¹⁰³. Zostały wyróżnione następujące regiony:

a) Europa Północna (tj. Dania, Szwecja, Finlandia, Niemcy i Polska);

b) Europa Północno-Zachodnia (tj. Benelux, Niemcy i Francja);

c) Włochy (tj. Włochy, Francja, Niemcy, Austria, Słowenia i Grecja);

d) Europa Środkowo-Wschodnia (tj. Niemcy, Polska, Republika Czeska, Słowacja, Węgry, Austria i Słowenia);

e) Europa Południowo-Zachodnia (tj. Hiszpania, Portugalia i Francja);

102Urząd Regulacji Energetyki, Inicjatywy regionalne, https://www.ure.gov.pl/pl/urzad/wspolpraca-miedzynarod/inicjatywy-regionalne, (dostęp: 16.04.2019).

103Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 714/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1228/2003 (Dz. U. UE L 211/15, 14.08.2009)

47 f) Zjednoczone Królestwo, Irlandia i Francja;

g) Państwa Bałtyckie (tj. Estonia, Łotwa i Litwa).

Podział na regiony w sektorze gazu nie został prawnie ustanowiony. Utworzenie regionów gazowych jest wynikiem nieformalnych konsultacji między Komisją, organami regulacyjnymi, operatorami systemów przesyłowych i innymi zainteresowanymi stronami. Zostały ustanowione 3 regiony gazowe¹⁰⁴:

a) Południowy – Hiszpania, Portugalia, Francja

b) Południowy/Południowo-Wschodni- Austria, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Grecja, Węgry, Włochy, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia

c) Północno-Zachodni – Belgia, Dania, Francja, Niemcy, Irlandia, Luksemburg, Holandia, Szwecja, Zjednoczone Królestwo – region ten jest nieaktywny od 2014 r. współpraca kontynuowana jest na ustaleniach dwustronnych lub wielostronnych poza zakresem GRI.

Warto dodać, że do współpracy w tych regionach mogą należeć państwa ze Wspólnoty Energetycznej. Są to tzw. umawiające się strony. Tak więc do regionu południowo-wschodniego przynależą także Albania, Bośnia i Hercegowina, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdawia, Czarnogóra, Serbia, Ukraina, a do regionu północno-zachodniego Norwegia w roli obserwatora¹⁰⁵.

W Komunikacie Komisji z 2010 r. pn. Przyszła rola inicjatyw regionalnych¹⁰⁶ Komisja zaproponowała aby podzielić region południowy/południowo-wschodni na trzy nowe regiony.

Według propozycji Komisji podział regionu południowego/południowo- wschodniego powinien przedstawiać się następująco:

a) nowy region środkowo-południowy: Włochy, Austria, Słowacja, Słowenia, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Grecja;

b) nowy region środkowo-wschodni: Niemcy, Polska, Czechy, Słowacja, Austria;

c) nowy region związany z planem działań w zakresie połączeń miĘdzysystemowych na rynku energii państw bałtyckich (BEMIP): Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Niemcy, Dania

104ACER, Gas Regional Initiatives, https://acer.europa.eu/pl/Gas/Regional_%20Intiatives/Strony/default.aspx, (dostęp: 16.04.2019)

105 ACER, Gas Regional Inititiatives, North West GRI

https://acer.europa.eu/pl/Gas/Regional_%20Intiatives/North_West_GRI/Strony/default.aspx, (dostęp:

16.04.2019)

106Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Przyszła rola inicjatyw regionalnych, COM/2010/0721, 7.12.2010 r.

48

Na płaszczyźnie unijnej za realizację unii energetycznej odpowiada przede wszystkim Komisja Europejska, która jest organem wykonawczym i posiada uprawnienia do podejmowania inicjatywy legislacyjnej. Za realizację unii energetycznej odpowiedzialny jest zespół pod kierownictwem wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej ds. unii energetycznej. Za stanowienie aktów prawodawczych dotyczących unii energetycznej odpowiedzialne są dwie instytucje unijne – Rada UE oraz Parlament Europejski.

Ostatnią z płaszczyzn wymiaru przestrzennego jest płaszczyzna międzynarodowa.

Postanowienia unii energetycznej będą miały wpływ i będą funkcjonować także na terytorium państw trzecich poprzez wzmocnioną współpracę państw członkowskich, która będzie oddziaływać na politykę zewnętrzną w kontaktach z państwami trzecimi. Także ocena ex ante i ex post umów przez Komisję Europejską pomiędzy państwami trzecimi a państwami członkowskimi dotyczących zakupów gazu pod kątem zgodności z prawem unijnym mają wpływ na ich postanowienia.

Podsumowując zakres unii energetycznej można dojść do wniosku, że obejmuje bardzo szeroką grupę podmiotów o różnym statusie w sektorze energii – państwa członkowskie, przedsiębiorstwa energetyczne i inne osoby prawne oraz fizyczne, a także oddziałuje na państwa spoza UE. Jeszcze szerszym zakresem obejmuje wymiar przedmiotowy – można stwierdzić, że unia energetyczna ma charakter interdyscyplinarny. Swoim zakresem obejmuje następujące płaszczyzny: ekonomiczną, ekologiczną, infrastrukturalną, kryzysową, geopolityczną, technologiczną i przede wszystkim – energetyczną. Także pod kątem wymiaru przestrzennego współpraca w zakresie unii energetycznej odbywa się na wielu płaszczyznach przestrzennych. Jak zostało przedstawione w niniejszym podrozdziale unia energetyczna to działania podejmowane przede wszystkim na płaszczyznach: lokalnej, krajowej, regionalnej, unijnej i międzynarodowej. Biorąc pod uwagę powyższe, projekt unii energetycznej to wielowymiarowy projekt obejmujący swoim zakresem wiele dziedzin wspomagających cele UE w zakresie polityki energetyczno-klimatycznej.

49