Działania związane z sektorem ropy naftowej

Koncepcja unii energetycznej w znacznej mierze skupia się na promocji odnawialnych źródeł energii oraz zabezpieczeniu dostaw gazu ziemnego jako surowca, mającego pełnić rolę paliwa przejściowego. Rola ropy naftowej została bardzo ograniczona. Jednak zabezpieczenie dostaw ropy do państw Europy Środkowo – Wschodniej znalazło swoje umocowanie w postaci wpisania inwestycji na listę projektów PCI w ramach realizacji priorytetowego korytarza

„Połączenia dostawcze ropy naftowej w Europie Środkowo-Wschodniej” (OSC). W ramach działania zaplanowane zostały inwestycje mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa dostaw poprzez budowę nowej infrastruktury przesyłowej ropy. Komisja uznała, że w celu wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego w sektorze ropy konieczna będzie realizacja 5 projektów, z czego aż dwa są realizowane na terenie Polski.

Jednym z najważniejszych projektów jest rurociąg Brody-Adamowo, nazwany „Sarmatia”, który ma być częścią przyszłego Euroazjatyckiego Korytarza Transportu Ropy Naftowej.

Projekt zakłada budowę rurociągu łączącego główną stację przepompową „Brody” na Ukrainie z bazą magazynową w Adamowie na terenie Polski. Następnie zostanie on podłączony do

411 Ibidem, s. 21-22

178

systemu dalekosiężnych rurociągów naftowych „Przyjaźń” (północna nitka rurociągów

„Druzhba”). Rurociąg będzie miał długość niemal 400 km, z czego większość będzie położona po stronie polskiej⁴¹². Rurociąg pozwoli na transport ropy naftowej z regionu Morza Kaspijskiego do państw UE, przede wszystkim do Polski i dalej do Niemiec oraz jednocześnie połączy europejski system przesyłu ropy z systemem ukraińskim. Rurociąg będzie miał strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa dostaw – będzie na trzecim miejscu pod względem dostaw zaraz po rurociągu „Przyjaźń” i terminalu naftowym PERN w Gdańsku⁴¹³. Stanowić będzie znaczną dywersyfikację zarówno źródeł dostaw jak też tras przesyłu. Dodatkowo inwestycja umożliwi rewersyjne wykorzystanie rurociągu. Dzięki temu w sytuacjach kryzysowych będzie możliwy przesył ropy z terminalu w Gdańsku do innych państw członkowskich, a także na Ukrainę⁴¹⁴. Pomimo faktu, że jako projekt PCI rurociąg powinien korzystać z przyspieszonych procedur oraz powinien być realizowany w pierwszej kolejności, polski odcinek realizowany jest już od wielu lat. Nie ma żadnych precyzyjnych informacji odnośnie ukończenia projektu. Problem z realizacją inwestycji leży po stronie polskiej.

Specustawa dotycząca strategicznych inwestycji w sektorze naftowym⁴¹⁵ nie obejmuje tej inwestycji. Opinie środowiskowe Sarmatia uzyskała po dwóch latach starań. Konieczne było także uzgodnienie inwestycji we wszystkich Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego gmin, przez które przebiega, co zostało zakończone w 2019 roku⁴¹⁶. Powyższe działania wskazują, że inwestycja nie ma w Polsce statusu priorytetowego, pomimo dużego znaczenia dla wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego w regionie i możliwości zdywersyfikowania dostaw o ropę z regionu Morza Kaspijskiego co stanowiłoby alternatywę dla ropy sprowadzanej z Federacji Rosyjskiej.

412 Sarmatia, Projekt budowy rurociągu naftowego Brody-Adamowo, https://sarmatia.com.pl/brody-adamowo/, (dostęp: 21.10.2021).

413 Ibidem.

414 M. Mróz, Dylematy infrastrukturalnego bezpieczeństwa energetycznego państw tranzytowych ropy naftowej – na przykładzie Polski, Białorusi i Ukrainy, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 18(2020), z. 4, s.

92.

415 Ustawa z dnia 22 lutego 2019 r. o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w sektorze naftowym, Dz.U. 2019 poz. 630

416 Zakończył się etap planowania przestrzennego projektu ropociągu Brody-Adamowo, https://biznesalert.pl/ropociag-brody-adamowo/, (dostęp: 21.10.2021).

179

Rysunek 12: Mapa projektu budowy rurociągu naftowego Brody-Adamowo

Źródło: https://sarmatia.com.pl/brody-adamowo/

Kolejnym projektem realizowanym na terenie Polski jest rozbudowa terminalu naftowego w Gdańsku wraz z infrastrukturą przesyłową tj. drugą nitką rurociągu pomorskiego.

Terminal budowany jest w dwóch fazach. Pierwsza faza, w której oddano do użytkowania sześć zbiorników o łącznej pojemności 375 000 m³, wraz z infrastrukturą towarzyszącą została zakończona w 2015 r. a oddana do użytkowania w 2016 r. Całość inwestycji, poczynając od przygotowania dokumentacji poprzez uzyskanie niezbędnych pozwoleń a kończąc na ostatnim etapie budowy trwała łącznie 32 miesiące. Faza druga, która podwoiła pojemność terminalu zakończyła się w sierpniu 2021 roku. Dzięki rozbudowie zwiększyły się możliwości magazynowe oraz wzmocniło bezpieczeństwo energetyczne w regionie. Możliwa jest także separacja różnych gatunków ropy naftowej. Terminal w Gdańsku wraz z infrastrukturą towarzyszącą stworzył hub naftowy zarówno lądowy jak i morski⁴¹⁷. Do terminalu trafia ropa, która przypływa do portu. Aby w pełni korzystać z możliwości terminalu konieczna jest rozbudowa sieci przesyłowych. Obecnie istniejąca nitka rurociągu pomorskiego powstała w 1975 roku i jest jedyną drogą transportu rurociągowego w regionie. Z uwagi na brak

417 M. Będźmirowski, M. Gac, Bezpieczeństwo energetyczne Polski w regionie Morza Bałtyckiego, Przedsiębiorczość i Zarządzanie 2.3/2018, s. 42.

180

zastępowalności jest najsłabszym ogniwem systemu przesyłowego⁴¹⁸. Dlatego na listę PCI została wpisana rozbudowa rurociągu pomorskiego, a dokładniej budowa drugiej nitki łączącej terminal w Gdańsku z Płockiem. Trasa rurociągu przebiegać będzie wzdłuż istniejącej I nitki rurociągu i będzie osiągać długość ok 240 km. Prace są na wczesnym etapie, w 2020 r. został ogłoszony przetarg na dostawę materiałów. Dzięki ustawie dotyczącej strategicznych inwestycji w sektorze naftowym⁴¹⁹ czas budowy rurociągu może być skrócony do ok. 5 lat⁴²⁰. Zasadność inwestycji w infrastrukturę przesyłową w Europie Środkowo-Wschodniej w 2019 r. pokazał kryzys związany z zanieczyszczeniem rosyjskiej ropy przesyłanej rurociągiem Przyjaźń. Wskutek znacznego pogorszenia jakości wynikającej z przekroczenia o kilkadziesiąt razy poziomu chlorków organicznych w ropie, dostawy surowca zablokował polski PERN, a następnie ukraińska spółka Ukrtransnafta, co spowodowało odcięcie dostaw do rafinerii w Niemczech, na Słowacji, w Czechach i na Węgrzech. Całkowite wstrzymanie dostaw trwało dwa tygodnie i było jednym z najpoważniejszych kryzysów działającego od 50 lat systemu dostaw. Proces oczyszczania ropy jest czasochłonny, dlatego niektóre państwa ogłosiły uruchomienie rezerw strategicznych na ten czas. Przyczyny dostania się tak znacznych ilości zanieczyszczeń nie są jasne. Skala zanieczyszczeń (skażonych zostało około 5 mln ton ropy) pozwala na stwierdzenie, że nie były to jedynie techniczne problemy, a świadome działania bądź zaniechanie działań producentów lub jednostek odpowiedzialnych za nadzór nad eksploatacją infrastruktury przesyłowej. Biorąc także pod uwagę napięcia rosyjsko-białoruskie w tamtejszym okresie związane z m.in. groźbami prezydenta Białorusi Aleksandra Łukaszenki odnośnie wstrzymania tranzytu ropociągiem Przyjaźń ze względu na nieutrzymanie preferencyjnych cen dla Białorusi na gaz i ropę przez Rosję, nie można wykluczyć, że działania były motywowane politycznie, tym bardziej, że wpisują się także w kontekst polityczny relacji między Rosją a Ukrainą⁴²¹. Ze względu na możliwość pojawienia się podobnych kryzysów związanych z dostawami konieczna jest dywersyfikacja tras i źródeł dostaw. Dlatego istotne z punktu widzenia realizacji unii energetycznej jest ukończenie rurociągu Brody – Adamów, który pozwoli na przesył ropy z regionu Morza Kaspijskiego. Także koncepcja aby połączyć

418 PERN, II nitka Rurociągu Pomorskiego,

https://lasin.pl/images/biblioteka/zalaczniki/202003230113182149.pdf, (dostęp: 25.10.2021)

419 Ustawa z dnia 22 lutego 2019 r. o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w sektorze naftowym, Dz.U. 2019 poz. 630

420 Wasilewski: Specustawa skróci rozbudowy Ropociągu Pomorskiego o trzy lata, https://biznesalert.pl/wasilewski-specustawa-ropociag-pomorski/, (dostęp: 21.10.2021)

421 S. Kardaś, W. Konończuk, Brudna ropa: największy kryzys w historii rurociągu Drużba, Analizy Ośrodka Studiów Wschodnich, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2019-05-08/brudna-ropa-najwiekszy-kryzys-w-historii-rurociagu-druzba, (dostęp: 26.10.2021).

181

ropociągi w Europie Środkowo-Wschodniej w taki sposób, aby utworzyć korytarz Północ-Południe w sektorze ropy naftowej, z pewnością wzmocniłby bezpieczeństwo dostaw.

Wystarczyłaby budowa zaledwie 160 km rurociągu z czeskiej miejscowości Litvinov do niemieckiej miejscowości Leuna/Spergau aby umożliwić przesył ropy naftowej z północnego odcinka ropociągu Przyjaźń i portów w Rostocku oraz w Gdańsku na południe Europy do naftoportu w Trieście. Rozmowy o inwestycji prowadzone są od 2011 r. pomiędzy operatorami z Czech i Niemiec. Miasto Litvinov nie zgodziło się na pierwotny projekt trasy rurociągu gdyż przebiegał przez tereny zabudowane. Poprawiony projekt był konsultowany przez władze miasta z firmą Mero, operatora sieci przesyłowej ropociągów w Czechach⁴²². Obecnie opracowywane jest wstępne studium wykonalności⁴²³. Projekt ten trafił na listę PCI w 2015 r.

pod nazwą „Rurociąg Litvinow–Spergau”.

Dodatkowo na listę projektów PCI dostały się takie inwestycje jak rozbudowa przepustowości rurociągu TAL między naftoportem w Trieście we Włoszech a Ingolstadt w Niemczech, który jest w początkowej fazie realizacji⁴²⁴ oraz rurociąg Bratysława–Schwechat, który pozwoli na dostarczanie rosyjskiej ropy do Austrii i jednocześnie stanie się alternatywnym źródłem dostaw dla Słowacji⁴²⁵.

Podsumowując, inwestycje w zapewnienie bezpieczeństwa dostaw ropy naftowej także są istotne z punktu widzenia realizacji unii energetycznej pomimo faktu, że państwa UE odchodzą od kopalnych źródeł energii. Państwa muszą być zabezpieczone na wypadek kryzysu dostaw związanych z wyłączeniem ropociągu Przyjaźń z jakiegokolwiek powodu. Dlatego tak istotna jest realizacja projektów mających znaczenie wspólnotowe.

422 B. Sawicki, Czeska spółka Orlenu odbierze w przyszłości ropę z Gdańska?, https://biznesalert.pl/orlen-unipetrol-czechy-rafineria-gdanska/, (dostęp: 27.10.2021)

423 MERO, Projekty będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, https://mero.cz/en/operation/projects-of-common-interest/, (dostęp: 27.10.2021).

424 Ibidem.

425 WNP, Słowacja analizuje projekt rurociągu naftowego do Austrii,

https://www.wnp.pl/nafta/upstream/slowacja-analizuje-projekt-rurociagu-naftowego-do-austrii,148098.html, (dostęp: 27.10.2021)

182 Rysunek 13 System rurociągów w Europie Środkowo-Wschodniej

d)

Źródło: https://www.energetyka24.com/nowy-kierunek-dostaw-ropy-do-czeskich-rafinerii-orlenu