Budowa wewnętrznego rynku energii elektrycznej

Proces budowania wspólnego wewnętrznego rynku energii oraz łączenia rynków jest procesem niebywale skomplikowanym, niespotykanym w skali globalnej. Celem jest stworzenie konkurencyjnego rynku energii, który przyczyni się do rozwoju gospodarki europejskiej³⁹¹. Wymaga to usunięcia wielu barier i przeszkód m.in. w handlu, zbliżenia polityk podatkowych państw członkowskich odnośnie energii oraz osiągnięcie porównywalnych cen energii w całej UE. Od momentu ogłoszenia tworzenia unii energetycznej udało się wiele osiągnąć i państwa członkowskie są na dobrej drodze do zbudowania wspólnego rynku energii elektrycznej dzięki przyjęciu pakietu legislacyjnego „Czysta energia dla Wszystkich Europejczyków”. Podsumowanie budowy wspólnego rynku energii zawarte zostało w załączniku do sprawozdania Komisji na temat stanu unii energetycznej na 2020 rok³⁹².

Z raportu wynika, że wzmocniła się wymiana energii elektrycznej pomiędzy państwami członkowskimi. Powoduje to wzrost konkurencji, co najbardziej widoczne jest w regionach takich jak Skandynawia³⁹³. Wzrost konkurencji natomiast powoduje spadek cen energii. W sprawozdaniu wskazano, że w 2019 r. tzw. operatorzy zasiedziali nadal zajmowali dominującą pozycję (w niektórych państwach ponad 80% udziału na rynku) w większości państw członkowskich, a przeszkodą dla nowych podmiotów są ceny regulowane, które uniemożliwiają skuteczną konkurencję z tymi firmami. Wpływ na to ma również wielkość państwa oraz poziom połączenia rynków. Małe rynki, które są słabo połączone najprawdopodobniej nie będą w stanie utrzymać dużej liczby dostawców³⁹⁴.

Pomimo złożoności technicznej procesu tworzenia wewnętrznego rynku energii lata 2018-2019 okazały się szczególnie udane ze względu na wdrożenie i rozszerzenie projektu

391 A. Czech, Zarys ewolucji wspólnego rynku energii…., op. cit.,s. 251

392 Załącznik nr 1 do Sprawozdania Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego i Komitetu Regionów, Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2020 r.

na podstawie rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, COM(2020) 950 final, Bruksela, dnia 14.10.2020 r.

393 Ibidem, s. 6.

394 Ibidem, s. 7-8.

171

jednolitego łączenia rynków dnia bieżącego na większość państw UE oraz rozszerzenie projektu łączenia rynków dnia następnego na nowe obszary³⁹⁵. Umożliwia to łączenie ofert zakupu i sprzedaży energii elektrycznej oraz przepływ energii w miejscach, w których właśnie jest potrzebna. Rynek dnia następnego obejmuje transakcje zawierane w dniu poprzedzającym dobę handlową z określeniem dostaw dla unormowanego okresu tej doby. Natomiast rynek dnia bieżącego umożliwia zawieranie transakcji na kilka godzin przed fizyczną dostawą energii³⁹⁶. Łączenie rynków dnia bieżącego oraz dnia następnego realizowane jest zgodnie z Rozporządzeniem Komisji 2015/1222 z dnia 24 lipca 2015 r. ustanawiającym wytyczne dotyczące alokacji zdolności przesyłowych i zarządzania ograniczeniami przesyłowymi³⁹⁷, określającym minimalne ujednolicone przepisy dotyczące docelowego jednolitego łączenia rynków dnia następnego i dnia bieżącego w celu zapewnienia przejrzystych ram prawnych.

395 Ibidem. s. 9.

396 L. Szczygieł, Model rynku energii elektrycznej, https://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/edukacja-

i-komunikacja/publikacje/seria-wydawnicza-bibli/jaki-model-rynku-energ/1183,1-Model-rynku-energii-elektrycznej.html, (dostęp: 03.11.2021)

397 Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/1222 z dnia 24 lipca 2015 r. ustanawiające wytyczne dotyczące alokacji zdolności przesyłowych i zarządzania ograniczeniami przesyłowymi, (Dz. U UE L 197/24, 25.7.2015)

Źródło: Załącznik do Sprawozdania na temat stanu unii energetycznej na 2020 r. na podstawie rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu COM(2020) 950 final, Bruksela, dnia 14.10.2020 r Rysunek 10 Rozszerzenie geograficzne łączenia rynków dnia bieżącego (stan n 2020 r.).

172

Połączone rynki systemu elektroenergetycznego stały się odporniejsze na zakłócenie i kryzysy dostaw, a także bardziej wydajne i przede wszystkim została zwiększona zdolność do wprowadzenia większej ilości energii ze źródeł odnawialnych. Aby zapewnić płynne działanie rynku w latach 2018-2018 zostały przyjęte kodeksy sieci, które zobowiązują operatorów systemów przesyłowych do opracowania wspólnych propozycji harmonizacji przepisów i funkcjonowania systemów.

W tworzonej unii energetycznej główną rolę ma mieć konsument. Proces łączenia rynków ma pozwolić konsumentom na korzystanie z najtańszej energii. Jednak ze sprawozdania Komisji³⁹⁸ wynika, że nie udało się ujednolicić cen energii elektrycznej w państwach członkowskich. Dla gospodarstw domowych ceny w 2019 wahały się od 98 EUR/MWh w Bułgarii do 295 EUR/MWh w Danii³⁹⁹. Jednak w tym przypadku warto dodać, że na cenę energii detalicznej składają się takie elementy, które nie są wynikiem konkurencji, lecz są ustalane przez organy regulacyjne (np. regulowane opłaty sieciowe i podatki/obciążenia)⁴⁰⁰.

398 Sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2020 r …. op. cit., s. 32.

399 Ibidem.,. s. 10.

400 Ibidem, s. 12.

Źródło: Załącznik do Sprawozdania na temat stanu unii energetycznej na 2020 r. na podstawie rozporządzenia (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu COM(2020) 950 final, Bruksela, dnia 14.10.2020 r

Rysunek 11. Rozszerzenie geograficzne łączenia rynków dnia następnego (stan na 2020 r.).

173

Odnośnie ubóstwa energetycznego i przeciwdziałania mu w ramach unii energetycznej nie odnotowano szczególnych sukcesów. Chociaż w latach 2010–2018 w ujęciu uśrednionym wskaźnik ten kształtował się korzystnie, różnice w tempie zmian w UE były duże. W Bułgarii, na Łotwie, w Polsce, Portugalii i Rumunii ubóstwo energetyczne znacznie się zmniejszyło.

Grecja natomiast odnotowała jego znaczny wzrost⁴⁰¹. Pandemia COVID-19 może jednak mieć znaczący negatywny wpływ na wskaźnik ubóstwa energetycznego w UE. Wiele gospodarstw domowych pozbawionych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej lub nawet pozbawionych pracy może mieć realne problemy z opłaceniem rachunków za energię elektryczną co wpłynie niekorzystnie na stan zdrowia ludności. Odpowiednie ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie i energia do zasilania urządzeń mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia godnego poziomu życia i zdrowia. Dlatego Komisja wydała w październiku 2020 r. zalecenie dotyczące ubóstwa energetycznego⁴⁰², w którym zaleca aby państwa członkowskie opracowały systemowe podejście do liberalizacji rynków energii w celu podzielenia się korzyściami ze wszystkimi grupami społecznymi, zwłaszcza z tymi najbardziej potrzebującymi oraz wskazuje na wdrożenie polityk i działań z zakresu polityki socjalnej i społecznej.

Podsumowując, rynek wewnętrzny energii w ramach unii energetycznej jest ciągle w budowie – w dalszym ciągu trwa łączenie rynków w sektorze energii elektrycznej. Sukcesem jest jednak wprowadzenie nowych regulacji prawnych i umocnienie już wcześniej obowiązujących. Tworzenie w pełni zintegrowanego rynku energii, która będzie przepływała ponad granicami tak wielu państw jest procesem niebywale złożonym zarówno w sferze regulacyjnej jak także fizycznej. W kwestii konsumentów udało się osiągnąć połowiczny sukces. Z pewnością udało się wzmocnić ich rolę, prawa oraz uprościć system zmiany dostawcy i porównywalności ofert. Jednak w dalszym ciągu ceny energii są zróżnicowane i pomimo spadku cen hurtowych zmiany te nie przenoszą się na oszczędności konsumentów. Dodatkowo problem ubóstwa społecznego po pandemii COVID-19 może dotknąć większą liczbę konsumentów niż dotychczas. Aby sprostać wyzwaniom w tym zakresie konieczne są zintensyfikowane działania zarówno na płaszczyźnie krajowej (lokalnej, regionalnej) jak też w ramach unii energetycznej w wymiarze międzynarodowym. Na szczególną uwagę zasługuje projekt POWERTY mający na celu ułatwienie korzystania z energii odnawialnej wśród słabszych grup społecznych, w tym wśród gospodarstw domowych zagrożonych ubóstwem energetycznym poprzez nowe instalacje OZE a także poprzez zachęty dla firm dostarczających

401 Ibidem, s. 13.

402 Zalecenie Komisji z dnia 14.10.2020 r. dotyczące ubóstwa energetycznego, C(2020) 9600 final, Bruksela, dnia 14.10.2020 r.

174

energię⁴⁰³. Finansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i wspierany przez Interreg Europe - program europejskiej współpracy terytorialnej. Inicjatywy takie jak wyżej wspomniany projekt POWERTY realnie przyczyniają się do walki z ubóstwem energetycznym.