Akty prawne w sektorze odnawialnych źródeł energii

W dyrektywie w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych

296zawarty został cel UE w odniesieniu do udziału OZE w miksie energetycznym w 2030 r.

który ustanowiony został na poziomie 32%. Dyrektywa ustanawia także wspólne zasady w

295 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/692 z dnia 17 kwietnia 2019 r. zmieniająca dyrektywę 2009/73/WE dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego, (Dz. U. UE L 117/1, 3.5.2019)

296 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, (Dz. U. UE L. 328/82, 21.12.2018).

139

zakresie stosowania energii odnawialnej w sektorze energii elektrycznej, ogrzewania i chłodzenia oraz transportu w UE a także kryteria zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do biopaliw. Wyznacza konkretny maksymalny czas wydawania zezwoleń na budowę, rozbudowę źródeł energii oraz eksploatację obiektów do celów produkcji energii ze źródeł odnawialnych i aktywów niezbędnych do ich podłączenia do sieci oraz upraszcza cały proces poprzez nakaz wyznaczenia jednego punktu kontaktowego przez państwo członkowskie w tej sprawie. Czas trwania procedury powinien wynosić maksymalnie 2 lata. Czas ten można wydłużyć o kolejny rok ale tylko w uzasadnionych przypadkach ze względu na wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności. Dyrektywa zawiera także regulacje dotyczące prosumentów, w tym wprowadza definicję prosumenta oraz społeczności energii odnawialnej (spółdzielnie energetyczne i klastry energii). Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia praw prosumentów tak, by nie podlegali nieproporcjonalnym procedurom i opłatom, w odniesieniu do energii elektrycznej, którą pobierają lub wprowadzają do sieci a ponadto pobierali wynagrodzenie odzwierciedlające wartość rynkową²⁹⁷. Dyrektywa także ustanawia wspólne mechanizmy jakie państwa mogą stosować aby osiągnąć założone cele. Jednym z nich jest mechanizm transferów statystycznych polegający na handlu udziałami OZE pomiędzy państwami członkowskimi.

Państwo, które nie osiągnie założonych celów na rok 2020 lub 2030 r. może odkupić udziały OZE od państwa, które swoje cele przekroczyło. Mechanizm ten stanowi swojego rodzaju zachętę do przekraczania swoich celów udziału OZE gdyż państwo, które będzie miało nadwyżki może je sprzedać. Pierwszy taki transfer odbył się już w 2017 r. kiedy to Lichtenstein odkupił od Litwy nadwyżki energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych w wysokości ok. 700 GWh²⁹⁸. W celu ułatwienia transakcji na mocy dyrektywy została ustanowiona unijna platforma do spraw rozwoju odnawialnych źródeł energii (URDP), która będzie miejscem obrotu udziałami OZE po roku 2020²⁹⁹. Kwestią problematyczną jest jednak cena za odsprzedanie nadwyżek produkcji energii z OZE. W dyrektywie nie jest ustanowiona stała cena a tylko mało jasna wzmianka, że „cena tych transferów ustalana jest indywidualnie na podstawie mechanizmu URDP kojarzącego popyt i podaż”. Może to generować niejasności

297 C. Schnell, Łączenie sektorów zielonej energii Co to oznacza dla Polski? Elektryfikacja, decentralizacja, digitalizacja, Instytut Jagielloński, s. 31.

298 J. Paska, T. Surma, Wykorzystanie odnawialnych zasobów energii w krajach Unii Europejskiej – stan obecny oraz perspektywy realizacji celów roku 2020, „Rynek Energii” – 2/2018, s. 3.

299 P. Wróbel, G. Brussels, M. Ścigan, Cel OZE na 2020: co się stanie, jeśli Polska go nie osiągnie?, Forum Energii, https://www.cire.pl/item,195211,13,0,0,0,0,0,cel-oze-na-2020-co-sie-stanie-jesli-polska-go-nie-osiagnie.html, (dostęp: 29.03.2021)

140

odnośnie cen odsprzedaży udziałów OZE, niemniej jednak należy się spodziewać zainteresowania w zakresie handlu udziałami pomiędzy państwami członkowskimi.

Kolejnym mechanizmem dopuszczonym przez dyrektywę są tzw. systemy wsparcia. Są to wszystkie instrumenty i działania państwa, które promują wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych dzięki zmniejszeni kosztów tej energii, zwiększeniu ceny, za którą można ją sprzedać, lub zwiększeniu – poprzez nałożenie obowiązku stosowania energii odnawialnej lub w inny sposób – jej nabywanej ilości. Dyrektywa wymienia w tym zakresie m.in. pomoc inwestycyjną, zwolnienia z podatków lub ulgi podatkowe, zwrot podatków, systemy wsparcia polegające na nałożeniu obowiązku stosowania energii odnawialnej, w tym również systemy posługujące się zielonymi certyfikatami, oraz systemy bezpośredniego wsparcia cen, w tym taryfy gwarantowane oraz wypłaty premii zmiennej albo stałej. Dodatkowo państwa członkowskie mogą stosować wspólne mechanizmy wsparcia w celu pobudzenia produkcji energii odnawialnej na jednym lub obu ich terytoriach. Do wspólnych mechanizmów wsparcia należy zaliczyć przede wszystkim wspólną taryfę gwarantowaną, wspólną premię gwarantowaną lub wspólny system kwot i certyfikatów. Kolejnym mechanizmem wymienionym w dyrektywie są gwarancje pochodzenia. Jest to dokument zaświadczający odbiorcy końcowemu, że określona w tym dokumencie ilość energii elektrycznej wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej lub sieci przesyłowej została wytworzona z odnawialnych źródeł energii w instalacjach OZE. Wspólne projekty oraz współpraca między państwami członkowskimi a państwami trzecimi to kolejna jedna z możliwych opcji mających na celu promowanie energii z OZE. Co najmniej dwa kraje UE (lub państwo członkowskie i państwo trzecie) mogą współfinansować projekt energii odnawialnej w zakresie energii elektrycznej lub ogrzewania i chłodzenia oraz dzielić się uzyskaną energią odnawialną w celu osiągnięcia swoich celów. W przypadku wspólnego projektu państwa członkowskiego i państwa spoza UE uzyskana energia będzie liczyła się do celów krajowych, jeśli projekt obejmuje: generowanie elektryczności lub fizyczne przepływy energii do UE (aby projekt miał rzeczywisty wpływ na ilość energii odnawialnej zużywanej w UE). W sektorze ogrzewania i chłodzenia w zakresie OZE dyrektywa wyznacza roczny wzrost udziału energii odnawialnej o 1,3 punktu procentowego. Daje możliwość konsumentom energii odłączenia się od nieefektywnych systemów ciepłowniczych i chłodniczych, a także daje prawo dostępu stron trzecich w odniesieniu do dostawców odnawialnych źródeł energii oraz ciepła odpadowego i

141

chłodzenia do sieci systemów ciepłowniczych i chłodniczych³⁰⁰. Możliwości wykorzystania OZE w ciepłownictwie i chłodnictwie są bardzo duże. Już w 2019 r. ponad 1/5 energii wykorzystywanej do ogrzewania i chłodzenia w UE pochodziła ze źródeł odnawialnych³⁰¹. Natomiast w sektorze transportu dyrektywa ustanawia wiążący cel na poziomie 14% energii ze źródeł odnawialnych w transporcie do 2030 r. oraz szczególny cel dodatkowy w odniesieniu do zaawansowanych biopaliw wynoszący 3,5%. Zawiera także ograniczenia dotyczące konwencjonalnych biopaliw i wysokiego ryzyka spowodowania pośredniej zmiany użytkowania gruntów. Osiągnięcie celu 32% produkcji energii ze źródeł odnawialnych realizowane jest także poprzez sporządzenie przez państwa członkowskie krajowych planów w zakresie energii i klimatu na lata 2021-2030, do którego zobowiązuje dyrektywa. Określają w nich w jaki sposób osiągną nowe cele w zakresie odnawialnych źródeł energii na 2030 r. Kraje członkowskie przyjęły w swoich planach różne mechanizmy wsparcia oraz różny poziom osiągnięcia udziału OZE.

W 2021 r. Komisja dokonała rewizji dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii i zaproponowała nowy cel, zgodnie z którym do 2030 r. aż 40% energii ma pochodzić z OZE³⁰². Zwiększenie celu wynikało z dwóch powodów. Pierwszym jest wspomniany już na początku rozdziału zwiększony cel obniżenia emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. o 55% w porównaniu z rokiem 1990. Drugim natomiast, jest wniosek nasuwający się po przeanalizowaniu zintegrowanych krajowych planów w zakresie energii i klimatu.

Skumulowany wpływ 27 planów przekroczył wielkość zakładanych wcześniej 32% na 2030 r., a wskaźnik udziału OZE kształtował się na poziomie 33,1-33,7 procent³⁰³. Propozycje Komisji w nowym wniosku zmieniającym dyrektywę dotyczą także zaostrzenia zrównoważoności w zakresie wykorzystania bioenergii³⁰⁴. Dodatkowo, do 2030 r. 49% udziału energii odnawialnej ma być wykorzystywane w budynkach. Zwiększenie udziału OZE ma nastąpić poprzez elektryfikację bezpośrednią banków tj. wykorzystanie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych z wiatru i słońca, ogrzewanie i chłodzenie za pomocą pomp ciepła, bezpośrednie

300 Energia odnawialna, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/LSU/?uri=CELEX%3A32018L2001, (dostęp:29.03.2021).

301 Eurostat, Statystyka energii odnawialnej,

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Renewable_energy_statistics#Over_one_fifth_of_energy_used_for_heating_and_co oling_from_renewable_sources, (dostęp: 06.04.2021)

302 Komunikat prasowy Komisji Europejskiej, Europejski Zielony Ład: Komisja proponuje przekształcenie gospodarki i społeczeństwa UE, aby osiągnąć ambitne cele klimatyczne, Bruksela, 14.07.2021,

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_21_3541, (dostęp: 08.08.2021)

303 B. Sawicki, Do 2030 roku udział OZE w UE ma wzrosnąć do 40 procent, https://biznesalert.pl/unia-europejska-energetyka-udzial-oze-kadri-simson-fit-for-55/ (dostęp: 08.08.2021).

304 Komunikat prasowy Komisji Europejskiej, Europejski Zielony Ład…

142

odnawialne ciepło (np. energia geotermalna i otoczenia, energia słoneczna termiczna), a także lokalne systemy ogrzewania i chłodzenia, które mogą wykorzystywać odnawialne źródła energii, a także ciepło i chłód odpadowy z procesów sektora przemysłowego i usługowego³⁰⁵. W zakresie ogrzewania i chłodzenia wiążący roczny wzrost odnawialnych źródeł energii ma wynosić 1,1 punktu procentowego. Wniosek wyznacza także cel orientacyjny w odniesieniu do energii ze źródeł odnawialnych oraz ciepła odpadowego i chłodu odpadowego w systemach lokalnego ogrzewania i chłodzenia na poziomie 2,1 punktu procentowego. W zakresie rocznego wzrostu wykorzystania OZE w przemyśle nowy cel orientacyjny ma stanowić wartość 1,1 punktu procentowego.

Natomiast w sektorze transportu ma także zostać zwiększony udział OZE, a przede wszystkim główną rolę ma odgrywać wodór i paliwa syntetyczne. Znowelizowana dyrektywa wyznacza nowy cel w zakresie docelowej redukcji intensywności emisji w transporcie na poziomie 13%. Aby to osiągnąć należy podjąć środki mające na celu zwiększenie elektryfikacji w transporcie np. mechanizm przydzielania jednostek uprawnień do emisji w odniesieniu do transportu.

4.2.4. Akty zawierające ramy prawne funkcjonowania unii energetycznej