Efektywność energetyczna jako sposób na ograniczenie zapotrzebowania na energię. 98

Efektywność energetyczna postrzegana jest jako możliwość zmniejszenia energochłonności gospodarki. Definiowana jest jako stosunek uzyskanej wielkości efektu użytkowego danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji w typowych warunkach ich użytkowania lub eksploatacji do ilości zużycia energii przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację, niezbędnej do uzyskania tego efektu²¹⁵. Ograniczenie zapotrzebowania na energię poprzez zwiększenie efektywności energetycznej jest jednym z głównych celów unii energetycznej. Efektywność energetyczna postrzegana jest jako najszybszy, najczystszy i najtańszy sposób na zaspokojenie ciągle rosnących potrzeb energetycznych dlatego unia energetyczna opiera się na zasadzie „efektywność energetyczna przede wszystkim”. Zasada ta została zapisana w prawodawstwie UE a mianowicie w rozporządzeniu w sprawie zarządzania unią energetyczną²¹⁶. W literaturze przedmiotu określa się, że efektywność energetyczna odnosi się do relacji między uzyskaną korzyścią a poniesionymi kosztami. Efektywność

214 Czwarte sprawozdanie…, op. cit., s. 18

215 P. Soroka, Bezpieczeństwo energetyczne…, op. cit., s. 138.

216 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, (Dz. U. UE L 328/1, 21.12.2018).

99

energetyczna określana jest więc przez stosunek osiągniętych wyników do poziomu użytej energii²¹⁷.

Efektywność energetyczna kojarzona jest głównie z oszczędzaniem energii. Jednak nie może być definiowana jedynie jako oszczędność energii gdyż oszczędność energii stanowi tylko składową efektywności energetycznej. W zakres efektywności energetycznej wchodzą także takie elementy jak zmiana zachowań konsumentów energii lub wykorzystanie nowych technologii do produkcji bardziej efektywnych energetycznie dóbr. Jedną z najbardziej trafnych definicji efektywności energetycznej jest ta zaproponowana przez Międzynarodową Agencję Energetyczną. Według MAE efektywność energetyczna jest procesem zarządzania i ograniczania wzrostu konsumpcji energii. Działania określane jako efektywne energetycznie polegają na dostarczeniu wyższego poziomu usług przy takiej samej ilości energii lub takiego samego poziomu usług przy mniejszej ilości energii²¹⁸. Kolejną istotną z punktu widzenia unii energetycznej definicją efektywności energetycznej jest definicja zaproponowana przez Komisję Europejską w dyrektywie w sprawie efektywności energetycznej. Definicja ta mówi, że: „efektywność energetyczna oznacza stosunek uzyskanych wyników, usług, towarów lub energii do wkładu energii”²¹⁹.

W październiku 2014 r. Rada Europejska wyznaczyła za cel orientacyjny na szczeblu UE co najmniej 27-procentową poprawę efektywności energetycznej w roku 2030. Cel ten został jednak podniesiony do poziomu 32,5% w 2018 r. poprzez wejście w życie znowelizowanej dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej²²⁰.

Komisja w „Strategii ramowej„ zaznaczyła, że przede wszystkim należy przeformułować podejście do efektywności energetycznej. Należy ją potraktować jako pełnoprawne źródło energii przedstawiające sobą wartość zaoszczędzonej energii. Dodatkowo, źródło to pozwoli na zmniejszenie produkcji energii a więc przyczyni się do obniżenia emisyjności gospodarek państw.

217 M. Zajączkowska, Efekty realizacji założeń Europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego dotyczących efektywności energetycznej w Polsce, Horyzonty Polityki 2017, Vol. 8, No 23, s. 123.

218 B. Wojciechowski, Ł. Grudzień, Efektywność energetyczna i system zarządzania energią w

przedsiębiorstwach produkcyjnych, [w:] R. Knosala, Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji. T.1, Opole 2018, s. 291.

219 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z dnia 25 października 2012 r. w sprawie

efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE, (Dz. U UE L 315/1, 14.11.2012).

220 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2002 z dnia 11 grudnia 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, (Dz. U UE L 328, 21.12.2018)

100

Komisja Europejska zaproponowała aby cel, jakim jest osiągnięcie 32,5% efektywności energetycznej do 2030 r. został osiągnięty poprzez dwa priorytetowe działania: zwiększenie efektywności energetycznej w sektorze budownictwa oraz działania na rzecz energooszczędnego i niskoemisyjnego sektora transportu. Te dwa sektory odpowiadają za największe zużycie energii – budynki odpowiadają za około 40% końcowego zużycia energii natomiast transport odpowiada za ponad 30%²²¹.

Odnośnie sektora budownictwa główną rolę pełni zwiększenie efektywności energetycznej budynków. Minimalizacja energochłonności, a tym samym emisyjności, w sektorze budownictwa obejmuje dwa obszary: energochłonność operacyjną budynków, związaną z ogrzewaniem, chłodzeniem, gotowaniem i używaniem urządzeń, oraz energochłonność produkcji materiałów używanych w budownictwie (minimalizacja śladu węglowego), a także minimalizacja ilości materiałów w budynkach²²². Eksploatacja budynków tj. ogrzewanie, chłodzenie, oświetlenie, gotowanie pochłania około 30% globalnego zużycia energii. Dodatkowo produkcja betonu, a dokładniej jego składowych wymaga zużycia znacznych ilości energii²²³. Poprawiając charakterystykę energetyczną budynków, UE może łatwiej osiągnąć swoje cele w zakresie energii i klimatu. W zakresie budownictwa istotna rolę pełni ogrzewanie i chłodzenie.Według danych Eurostatu z 2019 r. Około 75% ogrzewania i chłodzenia jest wytwarzane z paliw kopalnych (głównie gazu), a tylko 22% z energii odnawialnej²²⁴. Komisja Europejska oszacowała, że zwiększanie efektywności energetycznej o każdy 1% prowadzi do zmniejszenia importu gazu aż o 2,6%²²⁵. Biorąc pod uwagę, że UE importuje niemal 90% gazu²²⁶ spoza UE wzrost efektywności energetycznej pozwoli na obniżenie zależności importowej gazu.

Zwiększenie efektywności energetycznej w sektorze budownictwa stanowi jednak istotne wyzwanie finansowe. Dlatego ważne w tym miejscu jest przyciąganie inwestycji.

Komisja aby ten cel zrealizować zaproponowała wsparcie instrumentów finansowania UE

221 Strategia ramowa…, op. cit. s. 14-15.

222 M. Drewniok, Redukcja energochłonności w budownictwie, [w]: J. Gajewski, W. Paprocki, Polityka klimatyczna i jej realizacja w pierwszej połowie XXI wieku, Publikacja Europejskiego Kongresu Finansowego, Sopot 2020, s. 88.

223 Ibidem, s. 71.

224 Komisja Europejska, Ogrzewanie i chłodzenie, https://ec.europa.eu/energy/topics/energy-efficiency/heating-and-cooling_en, (dostęp: 21.02.2021 r.)

225 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Efektywność energetyczna i jej wkład w bezpieczeństwo energetyczne a ramy polityczne dotyczące klimatu i energii do roku 2030, COM(2014) 520, Bruksela, dnia 23.7.2014

226 Eu Energy in figures. Statistical Pocketbook 2021…, op. cit. s. 24

101

takich jak Europejski Fundusz na Rzecz Inwestycji Strategicznych oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego a także wsparcie techniczne.

W sektorze transportu, który reprezentuje ponad 30% końcowego zużycia energii w Europie, Komisja zaproponowała w „Strategii ramowej” aby kłaść nacisk na zaostrzenie norm emisji CO2 w odniesieniu do samochodów osobowych i dostawczych w okresie po 2020 r. oraz na środki mające na celu zwiększenie efektywności paliwowej i zmniejszenie emisji CO2 w odniesieniu do pojazdów ciężarowych i autobusów. Komisja zapowiada, że będzie promować systemu opłat w oparciu o zasady „zanieczyszczający płaci” oraz „użytkownik płaci”.

Zapowiada także zwiększenie wysiłków w celu stworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu.

Jednak aby zaoszczędzić znacznie ilości paliwa oraz jednocześnie promować niskoemisyjne środki transportu należy się skoncentrować na promowaniu kolei, transportu morskiego i śródlądowego napędzanego w jak największym stopniu najmniej emisyjnymi źródłami energii. W tym miejscu istotną rolę będą pełnić inicjatywy takie jak Shitf2Rail, która ma na celu promowanie kolei poprzez ustanowienie partnerstwa publiczno-prywatnego. W celu dekarbonizacji sektora transportu konieczne są także działania w celu wdrożenia niezbędnej infrastruktury dla pojazdów napędzanych alternatywnymi paliwami np. stacji uzupełniania paliw alternatywnych oraz punktów ładowania pojazdów elektrycznych. Brak odpowiedniej infrastruktury uniemożliwia wprowadzanie na rynek pojazdów elektrycznych.

Podsumowując, efektywność energetyczna jest najtańszym źródeł energii a tym samym pozwala na znaczne zmniejszenie jej produkcji z korzyścią dla środowiska dlatego powinna być stosowana na pierwszym miejscu zgodnie z zasadą „efektywność energetyczna przede wszystkim”. Zasada ta powinna być realnie stosowana w przypadku uzyskania możliwości finansowania lub przyspieszania procedur²²⁷. Jednakże zwiększenie efektywności energetycznej jest procesem bardzo złożonym zarówno politycznie, gospodarczo jak też społecznie a sukces warunkowany jest synergią tych elementów²²⁸. Tylko poprzez wspólne działanie zarówno władz państw członkowskich jak też całego europejskiego społeczeństwa możliwe jest odniesienie sukcesu.

227 T. Pellerin-Carlin, The European Energy Union, [w:] R. Leal-Arcas, J. Wouters, Research Handbook on EU Energy Law and Policy, Edward Elgar Publishing, Northampton 2017, s.83.

228 T. Skoczkowski, S. Bielecki, Efektywność energetyczna – polityczno-formalne uwarunkowania rozwoju w Polsce i Unii Europejskiej, „Polityka Energetyczna” 2016, Tom 19/ 1, s. 17.

102 3.4.Obniżenie emisyjności gospodarki

W Unii Europejskiej w ciągu ostatnich kilku lat stawia się mocny nacisk na walkę ze zmianami klimatu. Dlatego oczywistym obszarem współpracy w ramach unii energetycznej jest priorytet dotyczący obniżenia emisyjności gospodarki. W porozumieniu w sprawie ram w zakresie klimatu i energii na rok 2030 określono zobowiązanie UE do co najmniej 40-procentowej redukcji emisji gazów cieplarnianych w porównaniu do 1990 r., które zostało podniesione w 2020 r. do co najmniej 55%. Aby osiągnąć tak ambitne cele klimatyczne konieczne są zintensyfikowane działania w tym kierunku. W niniejszym filarze Komisja zaproponowała w Strategii ramowej z 2015 r. dwa obszary działań: ambitną politykę przeciwdziałania zmianie klimatu oraz osiągnięcie pozycji lidera w zakresie odnawialnych źródeł energii.

Główną rolę w polityce dotyczącej zmian klimatu odgrywa unijny system handlu uprawnieniami do emisji EU ETS ustanowiony w 2003 r. na mocy dyrektywy 2003/87/WE²²⁹. Polega na ustanowieniu limitu łącznych emisji emitowanych przez sektory objęte systemem.

Limit ten jest obniżany co sprawia, że łączne emisje spadają. Każda z firm otrzymuje lub kupuje uprawnienia do emisji, którymi mogą dalej handlować. System EU ETS ma za zadanie zachęcać do inwestycji w czyste technologie - firmy mające do wyboru kupowanie drogich uprawnień szybciej będą przechodzić na niskoemisyjne rozwiązania przede wszystkim ze względów ekonomicznych. Jednak ówczesne przepisy nie były wystarczające do osiągnięcia celów klimatycznych do 2030 r. W skutek nadpodaży uprawnień do emisji ceny tychże uprawnień zaczęły spadać co z kolei przestało mobilizować do inwestycji w czyste technologie.

Wobec tego Komisja zaproponowała reformę dyrektywy, która wzmocni system EU ETS oraz nada mu nowego znaczenia.

Sektory nieobjęte systemem EU ETS, tzw. non-ETS objęte są wspólnym wysiłkiem redukcyjnym. Są to sektory:transportu, budownictwa, rolnictwa i gospodarki komunalnej. W decyzji dotyczącej wspólnego wysiłku redukcyjnego ustanowione zostały krajowe cele redukcji emisji do roku 2020, wyrażone jako zmiana procentowa w stosunku do poziomów z 2005 r.

Łączny cel ustanowiony został na poziomie 10% redukcji w porównaniu z rokiem 2005.

Dodatkowo, w celu realizacji postanowień z konferencji klimatycznej w Paryżu Komisja zapowiada działania w zakresie prowadzenia aktywnej dyplomacji klimatycznej oraz

229 Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE, (Dz. U UE L 275/32, 25.10.2003).

103

współpracy do nakłonienia największych gospodarek świata do przyłączenia się do postanowień porozumienia paryskiego.

Drugim celem w obrębie obniżenia emisyjność gospodarki jest osiągnięcie pozycji lidera w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. W tym zakresie UE postawiła sobie za cel osiągnięcie przynajmniej 32% udziału energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. Po przenalizowaniu przez Komisję krajowych planówna rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 cel ten może zostać w niedługim czasie podniesiony do poziomu nawet 40%.

Zmiana ta konieczna jest także ze względu na podniesienie celu dotyczącego ograniczenia emisji z 40% do 55% do roku 2030. Aby ten cel osiągnąć konieczne jest zwiększenie udziału OZE w UE. Dlatego też aby zintegrować niestabilne odnawialne źródła energii z rynkiem konieczne jest wprowadzenie i stosowanie ujednoliconych przepisów w całej UE. Biorąc pod uwagę fakt, że energia z OZE jest niestabilna dodatkowy problem stanowi kwestia magazynowania energii oraz włączenia jej do sieci wraz z stabilną energią pochodzącą ze źródeł konwencjonalnych. Rozwój energetyki odnawialnej wymaga ponadto wsparcia instytucjonalnego oraz finansowego, które zachęcałoby do inwestycji. Przede wszystkim jednak kosztowne inwestycje w OZE wymagają stabilnych ram inwestycyjnych, które ograniczą ryzyko regulacyjne. Jest to konieczne do przyciągnięcia inwestorów z funduszy międzynarodowych oraz innych podmiotów.

Podsumowując, obniżenie emisyjności gospodarki realizowane jest równolegle w dwóch aspektach: poprzez działanie unijnego systemu handlu emisjami, który po reformie zostanie wzmocniony w celu szybszej dekarbonizację gospodarki oraz poprzez podejmowanie działań w celu promocji wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Jedną z najbardziej efektywnych metod jest także elektryfikacja sektorów gospodarki za pomocą odnawialnych źródeł energii²³⁰.