EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ
1. Analiza działalności korporacji transnarodowych z krajów Europy Środkowej i Wschodniej
W celu określenia zakresu działalności i charakterystyk korporacji trans-narodowych z krajów Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW) przeprowadzona została analiza transakcji fuzji i przejęć (M&A) międzynarodowych, których kupującymi były firmy z czterech krajów: Polski, Czech, Słowacji i Węgier.
Dane do przeprowadzenia badania zostały zaczerpnięte z bazy danych DealWatch dostarczanej przez ISI Emerging Markets. Jest to bardzo obszerna baza zawierająca informacje o większości tego typu transakcji w regionie.
Uwaga została skupiona na jednej z form bezpośrednich inwestycji zagranicz-nych, a mianowicie na przejęciach lub fuzjach z podmiotem zagranicznym. Po-minięta została rola projektów typu greenfield, polegających na budowie no-wego przedsiębiorstwa od podstaw, ze względu na mniejsze znaczenie tego typu transakcji na świecie. Co prawda, początkowo wśród firm z krajów, które prze-szły transformację systemową dominowały projekty greenfield, ale z czasem ciężar przeniósł się w stronę M&A8.
Przewagą badania opartego na indywidualnych transakcjach jest uniknięcie zniekształcenia przez pojedyncze duże transakcje, jak ma to miejsce w przypad-ku badania opartego na wartościach przepływów bezpośrednich inwestycji za-granicznych między krajami.
Firmy z Europy Środkowej i Wschodniej w swojej działalności zagranicz-nej wybierają głównie formę pełzagranicz-nej lub większościowej własności podmiotów zagranicznych. Pozwala to na pełną kontrolę oraz daje możliwość swobodnego kształtowania strategii zagranicznej. Ważne jest również to, że większość trans-akcji przejęć zagranicznych finansowana jest z kapitałów własnych. W pewnej części związane jest to z relatywnie niewielkimi wartości tych transakcji.
W przypadku polskich firm najczęściej wynoszą one kilka lub kilkanaście mln dolarów. Do rzadkości należą transakcje o wartości powyżej 100 mln dolarów.
Porównując to do transakcji realizowanych przez największe firmy, których wartość mierzona jest w mld dolarów, stawia to firmy z tego regionu na dalekich pozycjach.
8 M. Svetličič, A. Jaklič: Outward FDI by Selected Transition Economies; Comparative Evalu-ation. Referat zaprezentowany na 28 konferencji EIBA, Ateny 2002.
Artur Klimek 138
Jako wprowadzenie do analizy działalności korporacji zostanie wykorzys-tana liczba transakcji typu M&A dokonywanych przez firmy z wybranych kra-jów (tabela 1). Wynika z nich, że Polska, jako największy kraj regionu pod względem wartości produktu krajowego brutto, dominuje również jako źródło podmiotów dokonujących przejęć zagranicznych. Jednak porównując rozmiary gospodarek można konkludować, że firmy z Czech i Węgier są mimo to znacze-nie bardziej aktywne w zakresie akwizycji zagranicznych. Przedstawione dane wskazują również na fakt, że tego typu transakcje w większym zakresie obser-wowane są dopiero po 2004 roku, czyli po przystąpieniu tych krajów do Unii Europejskiej. W analizie transakcji M&A nie sposób nie dostrzec znaczenia kry-zysu gospodarczego świecie. Po 2007 roku liczba transakcji stanowczo spadła i jeszcze w 2010 roku nie osiągnęła poziomu sprzed kryzysu. Wstępne dane za 2011 rok również nie potwierdzają optymizmu w tym zakresie.
Tabela 1 Liczba transakcji M&A w latach 2000-2010
Rok Polska Czechy Słowacja Węgry
2000 1 − − 2
2001 1 − 1 1
2002 4 6 2 5
2003 7 4 2 9
2004 10 5 3 17 2005 20 10 4 14 2006 36 17 4 14 2007 74 35 17 39 2008 54 18 12 32 2009 27 15 8 16 2010 32 14 6 12
Suma 266 124 59 161
Źródło: Opracowanie własne na podstawie DealWatch.
Potwierdzeniem tezy o regionalnym charakterze ekspansji firm z krajów EŚW są dane pokazujące kraje docelowe transakcji dokonywanych przez firmy z poszczególnych krajów9 (tabela 2). Wśród czternastu największych odbiorców polskiego kapitału dominują kraje sąsiadujące. Drugim wnioskiem płynącym z prezentowanych danych jest skupienie tych transakcji na krajach o podobnym lub niższym poziomie rozwoju w stosunku do kraju macierzystego. W przypad-ku polskich firm, na czternaście państw jedenaście zaliczanych jest do tej grupy.
9 Liczba krajów, które zostały uwzględnione w tabelach 2-5 jest w każdym przypadku różna.
Warunkiem umieszczenia w tabeli było dokonanie co najmniej 3 transakcji w analizowanym okresie.
Regionalna ekspansja korporacji transnarodowych… 139
Tabela 2 Liczba transakcji M&A dokonanych przez polskie firmy w latach 2000-2010
w podziale na kraje docelowe
Kraj docelowy Liczba transakcji
Czechy 40 Ukraina 33 Rumunia 30 Rosja 19 Węgry 18 Niemcy 18 Litwa 16 Słowacja 9 Serbia 9 Bułgaria 8 Chorwacja 5 Turcja 4 Hiszpania 4 Norwegia 4 Źródło: Ibid.
Lista krajów, które są znaczącymi lokalizacjami dla czeskich transakcji jest stanowczo krótsza niż miało to miejsce w przypadku Polski (tabela 3). Jednak można zaobserwować podobne tendencje odnośnie do kierunków ekspansji.
Spośród dziesięciu analizowanych krajów tylko Niemcy należą do grupy gospo-darek o wysokim poziomie rozwoju. Czołowe kraje na tej liście to kraje są-siednie, z którymi łączą się wieloletnie tradycje współpracy gospodarczej. Zna-czenie regionu EŚW dla korporacji z Czech potwierdzają wyniki o sprzedaży, zatrudnieniu i aktywach zagranicznych. Dla analizowanego regionu wynoszą one około 50% całej aktywności zagranicznej firm czeskich10.
Tabela 3 Liczba transakcji M&A dokonanych przez czeskie firmy w latach 2000-2010
w podziale na kraje docelowe
Kraj docelowy Liczba transakcji
1 2
Słowacja 25
10 M. Bohata, A. Zemplinerova: Internationalization of Czech Companies via Outward Invest-ment. W: M. Svetličič, M. Rojec. Facilitating Transition by Internationalization: Outward Foreign Direct Investment Frome Central European Economies in Transition. Ashgate Pub-lishing, Aldershot 2003, s. 116.
Artur Klimek 140
cd. tabeli 3
1 2
Rumunia 23 Polska 11 Rosja 10 Bułgaria 9 Węgry 6 Gruzja 5 Niemcy 5 Ukraina 5 Turcja 4 Źródło: Ibid.
Liczba krajów, w których słowackie firmy dokonują inwestycji jest naj-krótsza spośród analizowanych krajów (tabela 4). Poza tym występuje bardzo silna dominacja transakcji w Czechach, które odpowiadają za blisko połowę wszystkich tego typu transakcji. Świadczy to o niewielkich możliwościach eks-pansji firm słowackich.
Tabela 4 Liczba transakcji M&A dokonanych przez słowackie firmy w latach 2000-2010
w podziale na kraje docelowe
Kraj docelowy Liczba transakcji
Czechy 29 Polska 7 Węgry 5 Rosja 4 Holandia 3 Źródło: Ibid.
Drugą pod względem liczebności stanowi lista krajów ekspansji dokony-wanej przez firmy węgierskie (tabela 5). Charakterystyczną cechą jest tutaj większe zróżnicowanie geograficzne niż w przypadku pozostałych analizo-wanych krajów. Świadczy to o bardziej globalnym podejściu do ekspansji za-granicznej firm węgierskich.
Regionalna ekspansja korporacji transnarodowych… 141
Tabela 5 Liczba transakcji M&A dokonanych przez węgierskie firmy w latach 2000-2010
w podziale na kraje docelowe
Kraj docelowy Liczba transakcji
Rumunia 34 Turcja 15 Rosja 10 Chorwacja 9 Czechy 8 Serbia 7 Polska 6 Portugalia 6
Stany Zjednoczone 6
Irlandia 5 Bułgaria 5 Czarnogóra 5 Słowacja 4 Holandia 4 Austria 4 Źródło: Ibid.
Analiza kierunków ekspansji korporacji z wybranych krajów pomogła na-kreślić ogólne trendy tego zjawiska. Jednak kluczem do wyjaśnienia ekspansji regionalnej może się okazać analiza działalności poszczególnych firm.
Przeprowadzone badanie odnosi się do najaktywniejszych firm. Rozumiane jest to tutaj jako największa liczba dokonanych fuzji i przejęć w ostatnich latach.
Oznacza to, że nie liczą się wartości transakcji, lecz ich liczba.
W przypadku podmiotów z Polski dominują firmy informatyczne oraz pro-dukujące żywność i produkty techniczne charakteryzujące się niezbyt wysokim zaawansowaniem technologicznym (tabela 6). Rozwiązania prawne w ramach Unii Europejskiej w postaci swobody przepływu dóbr sprzyjają również działal-ności handlowej o charakterze transgranicznym. Ważną grupę stanowią również podmioty finansowe, które dokonują przejęć w celu uzyskania kontroli nad podmiotami zagranicznymi. Polskie fundusze typu private equity są znaczącymi graczami w tej części Europy.
Artur Klimek 142
Tabela 6 Najaktywniejsze korporacje transnarodowe z Polski
Nazwa podmiotu Rodzaj działalności Liczba transakcji M&A Asseco South Eastern Europe Rozwiązania informatyczne 10
PKN Orlen Paliwa 9
Getin Holding Bankowość 8
Złomrex Handel 8
Allegro.pl Handel 8
Bioton Produkcja farmaceutyków 8
Globe Trade Centre Nieruchomości 7
Maspex Produkcja żywności 6
Boryszew Produkcja komponentów
dla motoryzacji 5
Central European Distribution
Corpo-ration Produkcja alkoholi 5
Ciech Chemia 5
MCI Management Fundusz inwestycyjny 5
Asseco Poland Rozwiązania informatyczne 5
Decora Produkcja elementów wyposażenia
wnętrz 4
NFI Empik Media&Fashion Handel 4
Petrolinvest Wydobycie ropy naftowej 4
Innova Capital Fundusz inwestycyjny 4
Polish Enterprise Fund VI Fundusz inwestycyjny 4 Tele-Fonika Kable S.A. Produkcja kabli 4 Koelner Produkcja artykułów budowlanych 4
Mokate Produkcja żywności 3
Cinema City International NV Rozrywka 3
GTS Central Europe Telekomunikacja 3
AmRest Holdings NV Produkcja żywności 3
PZU Ubezpieczenia 3
Comarch Rozwiązania informatyczne 3
PKM Duda Produkcja żywności 3
Cersanit Produkcja artykułów budowlanych 3
Kopex Produkcja maszyn górniczych 3
Kulczyk Holding Fundusz inwestycyjny 3 Źródło: Ibid.
Lista czeskich firm jest znaczenie krótsza niż w przypadku Polski (ta-bela 7). Największym graczem jest firma energetyczna CEZ, która jest również liderem w swoim segmencie w tej części Europy. Znaczącą grupę stanowią rów-nież przedsiębiorstwa operujące na rynku żywności.
Regionalna ekspansja korporacji transnarodowych… 143
Tabela 7 Najaktywniejsze korporacje transnarodowe z Czech
Nazwa podmiotu Rodzaj działalności Liczba M&A
CEZ Energetyka 14
Energo-pro a.s. Energetyka 9
PPF Group Fundusz inwestycyjny 8
PPF Investments Ltd. Fundusz inwestycyjny 8 Agrofert Holding Produkcja rolna, żywność, chemia 5
Zentiva Produkcja farmaceutyków 5
Rudolf Jelinek Produkcja alkoholi 3
AVG Technologies Oprogramowanie komputerowe 3
Delta Pekarny a.s. Produkcja żywności 3
Źródło: Ibid.
Z kolei wśród słowackich podmiotów dokonujących przejęć istnieje bardzo wyraźna aktywność funduszy inwestycyjnych (tabela 8). Na sześć analizo-wanych firm, aż pięć zajmuje się działalnością finansową. Co prawda inwestują one w podmioty związane z realną gospodarką, ale nie można tego traktować jako tworzenia typowych korporacji transnarodowych. Jest to raczej umiejętne zarządzanie samodzielnymi pod względem strategii i działalności operacyjnej podmiotami. Negatywny obraz aktywności słowackich firm w zakresie ekspansji kapitałowej poza granicami kraju podkreśla fakt, że jedyną firmą niefinansową w zestawieniu jest wydzielona organizacyjnie jednostka zależna polskiej spółki Asseco.
Tabela 8 Najaktywniejsze korporacje transnarodowe ze Słowacji
Nazwa podmiotu Rodzaj działalności Liczba M&A Penta Investments Fundusz inwestycyjny 14
J&T Finance Group Fundusz inwestycyjny 11 Asseco Central Europe Rozwiązania informatyczne 6
Slavia Capital Fundusz inwestycyjny 4
Arca Capital Fundusz inwestycyjny 4
Eco-Invest Fundusz inwestycyjny 3
Źródło: Ibid.
Pod względem zróżnicowania rodzajów działalności, firmy węgierskie zaj-mują drugą pozycję po przedsiębiorstwach z Polski (tabela 9). Wśród korporacji znajdują się znaczący gracze w zaawansowanych przemysłach, takich jak pro-
Artur Klimek 144
dukcja farmaceutyków. Występują tutaj również podmioty, które są zależne od firm z krajów poza regionem. Przykładem jest Magyar Telekom, który należy do niemieckiego Deutsche Telekom.
Tabela 9 Najaktywniejsze korporacje transnarodowe z Węgier
Nazwa podmiotu Rodzaj działalności Liczba M&A Euromedic International Handel materiałami medycznymi 39
MOL Paliwa 22
OTP Bank Bankowość 14
Richter Gedeon Produkcja farmaceutyków 7
Magyar Telekom Telekomunikacja 6
Fotex Nieruchomości 6 Semilab Produkcja urządzeń precyzyjnych 5
Magyar Kulkereskedelmi Bank Bankowość 5
Ablon Group Nieruchomości 5
Globus Konzervipari Produkcja żywności 3
Źródło: Ibid.
Przedstawione wyżej dane wskazują na występujące duże zróżnicowanie między poszczególnymi gospodarkami. Wielkość rynku macierzystego odgrywa znaczącą rolę w aktywności na arenie międzynarodowej. Duży rynek wew-nętrzny może stać się trampoliną do sukcesu na arenie międzynarodowej.
Zakończenie
Niniejsze opracowanie zostało poświęcone zbadaniu tendencji występują-cych wśród nowych korporacji transnarodowych z krajów „nowej” Europy. Na podstawie przeprowadzonej analizy transakcji fuzji i przejęć międzynarodowych można wyciągnąć następujące wnioski. Po pierwsze, liczba transakcji tego typu dynamicznie się zmienia, jednak ciągle jest to niski poziom w stosunku do ca-łości firm funkcjonujących w poszczególnych gospodarkach. Oznacza to, że firmy z tej części Europy nie są bardzo aktywne w zakresie ekspansji kapita-łowej.
Po drugie, w niektórych wypadkach trudno jest mówić o firmie, która po-chodzi z badanego regionu. Wynika to z faktu, że niektóre z KTN są zależne od podmiotów z innych krajów, najczęściej wysoko rozwiniętych. Można zatem
Regionalna ekspansja korporacji transnarodowych… 145
określić te podmioty jako subkorporacje. Polska czy też inne kraje są tutaj tylko elementem globalnej układanki, a kluczowe decyzje zapadają w siedzibach ulokowanych w innych krajach.
Na podstawie przedstawionych danych można również wnioskować, że korporacje z krajów Europy Środkowej i Wschodniej jeszcze przez wiele lat za-chowują regionalny charakter. Trudno jest wskazać elementy ich działalności, które mogłyby zapewnić im pozycję w skali globalnej. Może to dotyczyć wy-łącznie nielicznych firm, które działają w sektorach określanych jako niszowe.
Ważnym podkreślenia aspektem jest znacząca działalność instytucji finan-sowych różnego typu w zakresie przejmowania kontroli nad spółkami za-granicznymi. Jest to znak dzisiejszych czasów. Jednak w gospodarkach wysoko rozwiniętych istnieją one obok firm z realnej gospodarki, a np. w Słowacji zdo-minowały one całkowicie aktywność międzynarodową.
Literatura
Bohata M., Zemplinerova A.: Internationalization of Czech Companies via Outward Investment. W: M. Svetličič, M. Rojec: Facilitating Transition by Internationali-zation: Outward Foreign Direct Investment frome Central European Economies in Transition. Ashgate Publishing, Aldershot 2003.
Johanson J., Wiedersheim-Paul F.: The Internationalization of the Firm: Four Swedish Case Studies. „Journal of Management Studies” 1975, Vol. 12.
Johanson J., Vahlne J.E.: The Mechanism of Internationalisation. „International Mar-keting Review” 1990, Vol. 7.
Klimek A.: Emerging Multinational Corporations from Emerging Countries. „Argu-menta Oeconomica” 2011, Vol. 1, No. 26.
Klimek A.: Oddziaływanie korporacji z krajów wschodzących na gospodarki goszczące.
Zeszyty Naukowe. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2011, nr 29.
Ranking Global 500. http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2011/full_list/
Rugman A.M., Verbeke A.: Towards a Theory of Regional Multinationals: A Trans-action Cost Economic Approach. „Management International Review” 2005.
Rugman A.M.: The Regional Multinationals. MNEs and “Global” Strategic Mana-gement. Cambridge University Press, Cambridge 2005.
Svetličič M., Jaklič A.: Outward FDI by Selected Transition Economies; Comparative Evaluation. Referat zaprezentowany na 28 konferencji EIBA, Ateny 2002.
Artur Klimek 146
REGIONAL EXPANSION OF MULTINATIONAL CORPORATIONS