Uwarunkowania delokalizacji R&D

Jednym z głównych czynników wpływających na dynamikę rozwoju glo-balnego offshoringu działalności R&D jest, tak samo jak w przypadku tego zja-wiska w ogóle, konieczność obniżania kosztów¹⁶. Globalizacja, która zaostrza konkurencję, zmusza firmy do poszukiwania i wykorzystywania wszelkich spo-sobów na zmniejszanie kosztów funkcjonowania¹⁷. Dlatego też takim działaniem objęta zostaje coraz częściej również działalność badawczo-rozwojowa i inno-wacyjna. Decentralizacja R&D pozwala przedsiębiorstwu korzystać z niższych kosztów badań w różnych krajach, a przy tym daje możliwość pozyskania wie-dzy poprzez zatrudnianie lokalnych badaczy.

Ponadto globalizacja wymaga wręcz lokowania swoich centrów ba-dawczych w krajach strategicznych dla danej KTN. Wprawdzie specyfika R&D związana z niezbędnymi wysokimi nakładami inwestycyjnymi predestynuje tę działalność raczej do koncentracji, to jednak obecne trendy w dystrybucji dzia-łalności badawczo-rozwojowej wydają się temu przeczyć, choć proces de-centralizacji R&D jest dopiero w początkowej fazie. Może się zdarzyć, że ob-serwowane w ostatniej dekadzie zjawisko delokalizacji R&D związane jest raczej z przemianami w rozmieszczeniu sektora w gospodarce światowej (wraz z włączeniem nowych atrakcyjnych dla KTN lokalizacji), aniżeli z faktyczną globalizacją działalności badawczo-rozwojowej. W efekcie może powstać rów-nie silrów-nie skoncentrowany geograficzrów-nie nowy obraz globalnych R&D.

Poza oszczędnościami w kosztach, należy podkreślić, że na zintensyfiko-wanie procesów delokalizacji sfery R&D wpływają także inne czynniki. Można wspomnieć tutaj o konieczności zdobywania i poszukiwania nowych rynków, co niesie za sobą wzrost skali zjawiska offshoringu. Stanowi to wprawdzie dla

16 W zależności od rodzaju delokalizowanej działalności, KTN osiągają oszczędności w kosztach o nawet 70% mniejsze w porównaniu z dotychczasową lokalizacją. Offshoring. Understanding the Emerging Global Labor Market. Ed. D. Farrell. McKinsey & Company, Boston 2006, s. 89-94.

17 H.S. Kehal, V.P. Singh: Op. cit., s. 433-434.

Anna Odrobina 194

przedsiębiorstwa ogromne wyzwanie w zakresie dostosowania struktury organi-zacyjnej czy zarządzania wiedzą. W takich warunkach firmy próbują budować globalną strukturę sieciową opartą na wykorzystywaniu przewag lokalizacyj-nych dla poszczególlokalizacyj-nych czynności w procesie produkcyjnym. Tak więc naj-bardziej innowacyjne i konkurencyjne przedsiębiorstwa potrafią skutecznie identyfikować i wykorzystywać względne przewagi w zakresie działalności ba-dawczo-rozwojowej poszczególnych krajów i rynków¹⁸. Ponadto, w przypadku wielu produktów czy usług koncepcja produktu globalnego nie daje sukcesu rynkowego. Konsumenci oczekują dostosowania produktu do ich lokalnych pre-ferencji, co kreuje potrzebę utworzenia centrów R&D na najważniejszych dla przedsiębiorstwa rynkach.

Istotną rolę w procesie delokalizacji działalności badawczo-rozwojowej KTN odgrywają także czynniki związane z konkurencyjnością. Przedsiębior-stwo, które prowadzi działalność R&D tylko w swoim kraju pochodzenia, ry-zykuje utratą przewag konkurencyjnych w stosunków do swoich konkurentów, którzy dysponują globalną siecią laboratoriów badawczych. Działalność R&D w skali globalnej daje KTN przewagę wynikającą z możliwości prowadzenia szerokich badań, korzystania z globalnej wiedzy, pozyskania informacji o ocze-kiwaniach poszczególnych rynków czy o konkurentach.

Nie bez znaczenia dla procesu delokalizacji działalności badawczo-roz-wojowej są także przemiany technologiczne. Chodzi tu choćby o produkty mo-dularne, standaryzowane, składane z komponentów, co umożliwia fragmentację procesu produkcyjnego, a co za tym idzie specjalizację w tworzeniu wiedzy w sieciach wewnętrznych bądź też zewnętrznych¹⁹. Działalność R&D może być podzielona na niezależne moduły i prowadzona w różnych lokalizacjach, a roz-wój technologii informacyjnych pozwala na łatwą komunikację poszczególnych filii KTN. Stąd też pewne moduły badawcze mogą być realizowane w krajach o niższych kosztach badań.

Nie tylko jednak czynniki wewnętrzne KTN decydują o delokalizacji R&D, ale w tym procesie ważne są także czynniki otoczenia, zwłaszcza gdy korporacja podejmuje decyzję o wyborze konkretnej lokalizacji swojego centrum ba-dawczo-rozwojowego. Tutaj KTN analizuje strukturę gospodarczą, dynamikę rozwoju społeczno-gospodarczego, czynniki infrastrukturalne i instytucjonalne, klimat inwestycyjny, czynniki polityczne i uwarunkowania prawne oraz otocze-nie biznesu²⁰.

18 Global Outsourcing…, op. cit., s. 168-190.

19 The Impact of FDI…, op. cit., s. 8.

20 T. Pakulska, M. Poniatowska-Jaksch: Op. cit., s. 41-43.

Proces delokalizacji działalności badawczo-rozwojowej… 195

Zaznaczyć należy, że delokalizacja R&D ma pewne wspólne cechy z de-lokalizacją w sektorze usług, czy w sektorze przemysłowym. Offshoring działal-ności badawczo-rozwojowej, podobnie jak w przemyśle, cechuje się stosunkowo wysoką kapitałochłonnością²¹, podczas gdy offshoring usług dotyczy głównie działalności o niskim stopniu zapotrzebowania na kapitał. Z kolei delokalizacja R&D i usług oddziałuje na rynek pracy wysoko wykwalifikowanych pracowni-ków umysłowych w kraju macierzystym, podczas gdy w przypadku przemysłu wpływ ten ujawnia się w grupie słabo i nisko wykwalifikowanej siły roboczej.

Jeśli chodzi o kierunki geograficzne poszczególnych typów delokalizacji, to należałoby wskazać pewne tendencje. Otóż w przypadku sektora przemysło-wego, z uwagi na niskie koszty produkcji, preferowanym kierunkiem delokali-zacji są kraje Azji Wschodniej. Natomiast w przypadku offshoringu usług do-minującą lokalizacją są Indie²². Natomiast w przypadku delokalizacji działal-ności R&D, gdzie równie ważną rolę obok kwestii kosztów, odgrywa także dostęp do odpowiednio wykwalifikowanych zasobów ludzkich, delokalizacja centrów badawczych i innowacyjnych korporacji transnarodowych skoncentro-wana jest w krajach wysoko rozwiniętych²³. Ponadto, w tym przypadku wydatki poszczególnych filii na R&D przewyższają niejednokrotnie ich obroty.

Kraje wysoko rozwinięte wciąż dominują w przyciąganiu inwestycji R&D, ale zauważalny jest wzrost tego typu inwestycji w niektórych krajach rozwijają-cych się, jak Chiny, Indie, Rosja oraz Europa Wschodnia. Zainteresowanie KTN krajami rozwijającymi w tej sferze jest widoczne. Już w latach 90. XX wieku zanotowano dziesięciokrotny wzrost takich inwestycji ze strony korporacji ja-pońskich i dziewięciokrotny – korporacji amerykańskich²⁴. Obecnie utrzymuje się dominacja KTN japońskich i amerykańskich w inwestycjach R&D w krajach rozwijających się²⁵. W 2007 roku wydatki R&D filii amerykańskich w tej grupie krajów osiągnęły poziom 5,1 mld USD (14% wydatków R&D zagranicznych filii amerykańskich), a filii japońskich – 1,7 mld USD (38%). Na uwagę zasłu-

21 Offshoring. Op. cit., s. 107.

22 W 2008 roku tylko centra offshoringu IT i usług dla biznesu w Indiach zatrudniały ponad 1,5 mln osób, generując ok. 7% PKB kraju. Szerzej o offshoringu w Indiach. Offshoring.

Op. cit., s. 27-41; H.S. Kehal, V.P. Singh: Op. cit., s. 282-301; D. Ciesielska: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w sferze usług. W: Migracja kapitału w globalnej gospodarce.

Red. A. Szablewski. Difin, Warszawa 2009, s. 214-217.

23 Amerykańskie korporacje inwestują ponad 60% zagranicznych nakładów R&D w krajach UE, a ok. 7% w Japonii. Podobnie unijne KTN inwestują przede wszystkim w swoich filiach amerykańskich. Measuring Globalisation. OECD, Paris 2005, s. 9.

24 The Impact of FDI…, op. cit., s. 4-5.

25 World Investment Prospects Survey 2009-2011. United Nations, New York and Geneva 2009, s. 29-30.

Anna Odrobina 196

guje wzrost zainteresowania Japonii krajami rozwijającymi, gdyż jeszcze w 1993 roku filie japońskie kierowały tam zaledwie 0,1 mld USD wydatków R&D (6,3%), w 1999 roku – 0,4 mld USD (10,9%)²⁶.

Niekwestionowanym, jak dotąd, liderem przyciągającym najwięcej działal-ności R&D do zlokalizowanych w kraju filii zagranicznych KTN są USA. Ko-lejne miejsca zajmują: W. Brytania, Chiny, Francja, Japonia, Indie, Kanada i Niemcy²⁷. Tak więc wciąż najwięcej nakładów na R&D korporacje czynią w krajach wysoko rozwiniętych, chociaż w czołówce pojawiają się kraje rozwi-jające się (Chiny, Korea Płd. i Indie). Wskazuje to na utrzymującą się przewagę gospodarek wysoko rozwiniętych w oferowaniu korzystnych warunków dla pro-wadzenia działalności badawczo-rozwojowej, chociaż w badaniach przeprowa-dzanych przez UNCTAD odnośnie do atrakcyjności inwestycyjnej krajów od kilku lat na pierwszym miejscu wymieniane są Chiny, a na trzecim miejscu – Indie, natomiast Rosja plasuje się zawsze w czołowej dziesiątce²⁸. Oczywiście wciąż dominują w tej grupie kraje wysoko rozwinięte: USA, Japonia, W. Bry-tania, Francja, Niemcy, Holandia, Kanada.

Zakończenie

Sektor badawczo-rozwojowy od lat 90. XX wieku przechodzi poważne przeobrażenia, których głównym podmiotem są korporacje transnarodowe, ustawicznie poszukujące nowych źródeł przewag komparatywnych. KTN, jako siła napędowa sektora R&D, coraz częściej dokonują delokalizacji swoich cent-rów i laboratoriów badawczych. Proces delokalizacji działalności badawczo-roz-wojowej uwarunkowany jest konfiguracją wielu czynników, jednak ostatecznie globalny offshoring R&D uzależniony jest od decyzji i strategii poszczególnych korporacji transnarodowych, budujących m.in. na delokalizacji R&D swoje przewagi konkurencyjne na rynku globalnym. Delokalizacja R&D spowodowała włączenie także krajów rozwijających się w działalność badawczo-rozwojową, choć jak do tej pory korzyści z tego procesu odniosły przede wszystkim Chiny i Indie.

26 Foreign Direct Investment, the Transfer…, op. cit., s. 12-13.

27 World Investment Report 2005. Op. cit., s. 132-134.

28 World Investment Prospects Survey…, op. cit., s. 53-54.

Proces delokalizacji działalności badawczo-rozwojowej… 197

Literatura

Ciesielska D.: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w sferze usług. W: Red. A. Szab-lewski. Migracja kapitału w globalnej gospodarce. Difin, Warszawa 2009.

Global Outsourcing and Offshoring: An Integrated Approach to Theory and Corporate Strategy. Ed. F.J. Contractor i inni. Cambridge University Press, New York 2011.

Foreign Direct Investment, the Transfer and Diffusion of Technology, and Sustainable Development. UNCTAD, Geneva 2011.

Kehal H.S., Singh V.P.: Outsourcing and Offshoring In the 21st Century: A Socio- -economic Perspective. Idea Group Publishing, Hershey London Melbourne Sin-gapor 2006.

Les délocalisations et l’emploi. Tendances et impacts. OCDE, Paris 2007.

Morcos J.L.: International Subcontracting Versus Delocalisation? UNIDO, Vienna 2003.

Main Science and Technology Indicators. OECD, Paris 2011.

Measuring Globalisation. OECD, Paris 2005.

Odrobina A.: Delokalizacja jako skutek globalizacji i integracji. W: Gospodarka świa-towa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków. Red. S. Miklaszewski, E. Molendowski. Difin, Warszawa 2009.

Offshoring. Understanding the Emerging Global Labor Market. Ed. D. Farrell. McKin-sey & Company, Boston 2006.

Pakulska T., Poniatowska-Jaksch M.: Korporacje transnarodowe a globalne pozyski-wanie zasobów. SGH, Warszawa 2009.

Piórko K.: „Władza” korporacji transnarodowych w stosunkach międzynarodowych.

Wydawnictwo Naukowe Grado, Toruń 2008.

The Impact of FDI on Development: Globalization of R&D by Transnational Cor-porations and Implications for Developing Countries. UNCTAD, Geneva 2005.

World Investment Prospects Survey 2009-2011. United Nations, New York and Geneva 2009.

World Investment Report 2005. United Nations, New York and Geneva 2005.

Wolniak R.: Korporacje transnarodowe. W: Rozwój w dobie globalizacji. Red. A. Bą-kiewicz, U. Żuławska. PWE, Warszawa 2010.

THE PROCESS OF DELOCALIZATION OF RESEARCH