Rola państwa w gospodarce

Model państwa azjatyckiego znacznie różni się od modelu gospodarki ryn-kowej, w którym to oczekuje się ograniczonej roli państwa w promowaniu roz-woju krajowego przemysłu. W Azji państwo w przeszłości odgrywało kluczową rolę w tworzeniu cudu gospodarczego, a priorytetem jego działalności było utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego dzięki dynamicznemu roz-wojowi sektora przemysłowego i proeksportowej orientacji produkcji. Jednak nawet w tym modelu rola państwa musiała ulec ograniczeniu by sektor prywatny mógł się prężnie rozwijać. Kryzysy azjatyckie dodatkowo przyśpieszyły ten pro-ces. Pokazały one, że model państwa posługującego się tradycyjnymi narzę-dziami polityki przemysłowej jest przestarzały i jego implementacja przynosi więcej szkód niż korzyści. Znacznej zmianie uległy więc zasady współpracy między państwem a przedsiębiorstwami. Zamiast wspierania firm tradycyjnymi metodami rządy krajów Azji Południowo-Wschodniej przeprowadziły tzw. te-rapię szokową. W Tajlandii rząd w 1997 roku zlikwidował 56 przedsiębiorstw finansowych (pozabankowych instytucji pożyczkowych) oraz czasowo znacjo-nalizował cztery kluczowe banki komercyjne. Natomiast w Indonezji rząd dofi-nansował 11 banków, w tym Bank Central Asia, kluczową instytucję w ramach Salim Group. W krótkim czasie polityka rządów krajów azjatyckich zmieniła się ze wspierającej sektor prywatny (bodźce podatkowe, tanie pożyczki oraz sub-sydia) w politykę wymuszającą niezależność i konkurencyjność na rynkach kra-jowych i międzynarodowych tychże przedsiębiorstw, lecz bez pomocy państwa.

Impet zmian został jednak zahamowany częściowo poprzez ograniczenia kultu-rowe¹¹.

10 Ibid., s. 302-303.

11 Obywatel krajów Azji Południowo-Wschodniej tradycyjne oczekiwali od rządów państw od-grywania kluczowej roli w rozwoju kraju oraz zagwarantowania gospodarstwom domowym dobrobytu. Dodatkowo państwo, według obywateli, powinno wspierać i ochraniać ich przed rosnącą niepewnością oraz innymi negatywnymi skutkami globalizacji rynków i zwiększania się konkurencji. Więcej w: M. Guirdham: Culture and business in Asia. Palgrave Macmillan, Houndmills 2009, s. 111.

Czynniki konkurencyjności wybranych gospodarek państw Azji… 105

Jednak zaznaczyć trzeba, że w Azji ciągle istnieją kraje, w których państwo jest bardzo silnie zaangażowane w rozwój i promowanie wybranych prze-mysłów. Taka sytuacja występuje między innymi w Indonezji oraz Tajlandii.

W 2005 roku indonezyjskie Ministerstwo Przemysłu przedstawiło długookreso-wy, 20-letni plan mający na celu promocję wybranych 32 gałęzi przemysłu (spośród 365 istniejących) oraz wyznaczyło cele dla każdej z nich. Wybrane ga-łęzie będą preferencyjnie traktowane, tzn. rząd zamierza poszerzyć dla nich ryn-ki zbytu poprzez promowanie krajowych zagranicznych inwestycji bezpośred-nich, pomoc w szkoleniach pracowników, inicjowanie i prowadzenie badań naukowych na ich potrzeby oraz rozbudowę infrastruktury koniecznej do ich dalszego rozwoju. W 2005 roku 32 przemysły (spośród tych wybranych) wy-twarzały 78% krajowej produkcji przemysłowej co stanowiło 83% eksportu In-donezji¹².

W Tajlandii główną rolę w prowadzeniu polityki przemysłowej odgrywa Board of Investment (BOI), instytucja działająca z ramienia Ministerstwa Prze-mysłu. Do jej głównych zadań należy wybór projektów inwestycyjnych, w tym zarówno krajowych, jak i prowadzonych przez przedsiębiorstwa zagraniczne i promowanie ich dzięki użyciu różnych narzędzi, np. zwolnień podatkowych lub wakacji podatkowych trwających nawet do 8 lat. W ramach BOI działa pięć oddziałów odpowiedzialnych za promocję i rozwój wybranych przemysłów, w tym nawet wybranych towarów. Również instytucja ta zajmuje się rozwojem rolnictwa i produktów rolnych. Wdraża projekty związane z rozwojem zasobów ludzkich i projekty inwestycyjne, także związane z ochroną środowiska natural-nego.

Polityka przemysłowa państwa ciągle odgrywa kluczową rolę w rozwoju rodzimego przemysłu. Jednakże wydaje się, że rola państwa w całym analizo-wanym regionie jest obecnie mniejsza niż w poprzednich dekadach. Ochrona własnego przemysłu nie jest już priorytetem polityki przemysłowej. Coraz istot-niejsze są usługi rządowe (w tym: informacja, consulting) i koordynacja ich działalności. Rozwój dokonuje się dzięki małym i średnim przedsiębiorstwom, a nie dużym firmom państwowym wspomaganym przez państwo. Rola państwa to również promowanie innowacji technologicznych i rozwój krajowych pro-duktów i technologii.

Obecnie jednym z ważniejszych celów polityki gospodarczej jest także mo-dernizacja rolnictwa i terenów wiejskich. Jest to z jednej strony „zadanie” stare, gdyż większość omawianych gospodarek to tradycyjne rolnicze kraje, z drugiej jest to „zadanie” nowe, gdyż procesy gwałtownej industrializacji stworzyły ol-

12 Ibid., s. 50.

Dominika Bochańczyk-Kupka 106

brzymią przepaść pomiędzy nowoczesnym przemysłem i rozwiniętym sektorem usług a biednym, rozdrobnionym i słabo rozwiniętym rolnictwem. Ta przepaść jest bardzo wyraźna we wszystkich analizowanych krajach, z wyjątkiem Singa-puru, gdyż w kraju tym nie ma terenów rolniczych. W pozostałych krajach dys-proporcje między sektorami narastają. W Indonezji, Malezji, Tajlandii oraz na Filipinach większość ludności mieszkającej na terenach wiejskich lub w małych miasteczkach żyje w bardzo ciężkich warunkach¹³. Charakterystyczną cechą współczesnego rolnictwa jest jego bardzo silne rozdrobnienie (wyjątek stanowią uprawy ryżu w Tajlandii) i wynikający z tego brak efektywności. W krajach Azji Południowo-Wschodniej pomimo „zielonej rewolucji” (poprawa systemu iry-gacji oraz infrastruktury, zastosowanie nawozów) znaczna część populacji rol-niczej związana jest z prymitywnym rolnictwem, w którym dominują przestarza-łe technologie i metody produkcji. Jednakże wspomniane wyżej czynniki, w tym globalizacja i liberalizacja rynków, wymuszają zmiany.

W 2006 roku w Indonezji prezydent Susilo Yudhoyono rozpoczął program ożywienia sektora rolnego. Było to jedno z największych przedsięwzięć tego ro-dzaju w regionie. Głównymi celami było zwiększenie krajowej produkcji ryżu do poziomu samowystarczalności krajowej oraz wykorzystanie nieużytków do stworzenia plantacji niezbędnych do produkcji biopaliw. W tym celu planuje się wykorzystanie 500 tys. hektarów torfowisk w rejonie Kalimantan. Uważa się, że uprawy oleju palmowego, trzciny cukrowej z jednej strony rozwiążą problem energetycznego bezpieczeństwa Indonezji, a z drugiej przyczynią się do redukcji poziomu bezrobocia i ubóstwa na tych terenach. W ciągu 8 lat 5-6 mln hektarów ziemi (obszar większy od terytorium Danii) zostanie obsadzonych biopaliwami.

Szacuje się, że powstaną ponad 4 mln nowych miejsc pracy, w których poziom płac będzie wyższy od poziomu płacy minimalnej. Pomoc rządu ma sprowadzać się również do wspomagania wprowadzania zróżnicowanych upraw oraz do za-stosowania lepszych, nowoczesnych metod ich uprawiania¹⁴.

W Malezji długookresowy plan rozwoju gospodarczego, mający trwać do 2020 roku, traktuje rolnictwo wraz turystyką i usługami jako główne nowe sek-tory, w których rząd powinien aktywnie działać na rzecz poprawy warunków gospodarowania. Nowa rola rolnictwa jest związana ze zmianami w polityce pomocy (Bumitutra), która jest podstawą malajskiej strategii gospodarczej. Na-tomiast w Tajlandii państwo tradycyjnie wspomaga finansowo rolników oraz te-reny wiejskie w postaci niskooprocentowanych kredytów oraz subwencji. Po-moc ta została nawet zwiększona w ostatnich latach¹⁵.

13 Ibid., s. 113.

14 M. Hossain, R. Kathuria, I. Islam: South Asian Economic Development. Routledge, London 2010, s. 137.

15 Ibid., s. 137-151.

Czynniki konkurencyjności wybranych gospodarek państw Azji… 107

Zakończenie

Analiza wykazała, że omawiane kraje z regionu Azji Południowo-Wschod-niej w istotny sposób różnią się pod względem pozycji zajmowanej w koń-cowych rankingach międzynarodowej konkurencyjności gospodarek oraz pod względem posiadanych źródeł przewagi konkurencyjnej. Nie jest więc możliwe wyodrębnienie cech wspólnych, charakterystycznych dla większości analizo-wanych państw z tego regionu. Każdy kraj posiada bowiem niepowtarzalne, specyficzne tylko dla niego zasoby oraz czynniki produkcji. Państwa te znajdują się również na odmiennych etapach rozwoju społeczno-gospodarczego. Dodat-kowo rola państwa w przyjętych modelach gospodarczych jest inna, a odmienne rozwiązania systemowe wymagają także wykorzystania innych narzędzi. Kraje te, mimo bliskości geograficznej, bardzo się od siebie różnią. Jednak mimo tych różnic postępujące procesy globalizacji rynków oraz ostatnie kryzysy gospodar-cze wymuszają na wszystkich państwach reformy gospodargospodar-cze związane z ogra-niczeniem roli państwa w gospodarce. Rozwiązania przyjęte w poszczególnych gospodarkach są odmienne, jednak ich cel jest podobny – zwiększenie konku-rencyjności krajowych gospodarek na arenie międzynarodowej.

Literatura

Guirdham M.: Culture and Business in Asia. Plagrave Macmillan, Houndmills 2009.

Hossain M., Kathuria R., Islam I.: South Asian Economic Development. Routledge, London 2010.

IMD World Competitiveness Yearbook. IMD, Lozanna 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011.

Lopez-Carlos A., Porter M., Sala-i-Martin X., Schwab K.: The Global Competitiveness Report 2006-2007. World Economic Forum. Palgrave Macmillan, Houndmills 2007.

Porter M., Schwab K.: The Global Competitiveness Report 2008-2009. World Economic Forum. Palgrave Macmillan, Houndmills 2009.

Roach S.: The Next Asia. Wiley, Hoboken 2009.

Schwab K.: The Global Competitiveness Report 2009-2010. World Economic Forum.

Palgrave Macmillan, Houndmills 2010.

Schwab K.: The Global Competitiveness Report 2010-2011. World Economic Forum.

Palgrave Macmillan, Houndmills 2011.

Schwab K., Sala-i-Martin X., Porter M.: The Global Competitiveness Report 2007-2008.

World Economic Forum. Palgrave Macmillan, Houndmills 2008.

Tselichtchev I., Debroux P.: Asia’s Turning Point. Wiley, Singapore 2009.

Dominika Bochańczyk-Kupka 108

INTERNATIONAL COMPETITIVENESS’ FACTORS OF SOUTHEAST ASIAN ECONOMIES

Summary

The main aim of this article is to analyze the development of competitiveness positions of Southeast Asian economies from 2005 to present and to identify main factors which determine high or low competitiveness results of these countries.

The comparative analyze is based on economic data provided by World Economic Forum, Institute for Management Development and Heritage Foundation. Special attention is paid to the role of state in these countries because of its special role in the development and reforms in this region.