Znaczenie dystansu psychicznego w procesie internacjonalizacji przedsiębiorstw

Jak już wspomniano, w literaturze dotyczącej biznesu międzynarodowego zwrócono uwagę na potrzebę analizowania uwarunkowań kulturowych (czy sze-rzej – dystansu psychicznego, obejmującego ponadto uwarunkowania

13 M. Gorynia: Op. cit., s. 35.

14 Ibid.

15 M.K. Witek-Hajduk: Op. cit., s. 53.

Dystans psychiczny we współczesnej teorii… 185

mowe – ekonomiczne i polityczne) umiędzynarodowienia się przedsiębiorstw.

Od wielu lat toczy się dyskusja na temat teoretyczno-metodycznych aspektów tego zjawiska.

Koncepcja dystansu psychicznego została po raz pierwszy wprowadzona przez W. Backermana w 1956 roku. Początkowo nie prowadzono jednak na sze-roką skalę badań, których celem byłaby analiza wpływu dystansu psychicznego na wybór rynku ekspansji zagranicznej firm¹⁶. Następnie w latach 70. XX wieku koncepcja ta rozwijana była przez twórców wspomnianego już modelu sekwen-cyjnego J. Johansona i J.E. Vahlne. Ekonomiści z Uniwersytetu w Uppsali de-finiują pojęcie dystansu psychicznego jako ogół czynników powstrzymujących lub zakłócających przepływy informacji między przedsiębiorstwami a rynkami.

Trudności te mogą być związane bezpośrednio z komunikacją z aktualnymi i po-tencjalnymi klientami lub też z brakiem dostępu do informacji na temat określo-nego rynku zagraniczokreślo-nego. Najczęściej cytowanymi czynnikami zakłócającymi ten przepływ informacji są: różnice językowe, różnice w poziomie edukacji, praktyki biznesowe, kultura, religia, różnice w systemach politycznych, różnice w poziomie rozwoju gospodarczego.

Często dyskutowaną kwestią jest sposób pomiaru dystansu psychicznego.

Zdaniem badaczy, takich jak J. Evans i T. Mavondo, C. Sousa i F. Bradley bądź też A.W. Harzing, dystans psychiczny powinien być mierzony jako postrzegany przez pojedynczych menedżerów, podejmują oni bowiem decyzje na podstawie swojej percepcji otoczenia firmy. H. Zhao, Y. Luo i T. Suh’s uważają natomiast, że pomiaru dystansu psychicznego należy dokonywać zarówno na podstawie percepcji menedżerów, jak i w danych wtórnych dotyczących specyfiki kulturo-wej poszczególnych krajów.

W literaturze spotyka się również pojęcie dystansu kulturowego. W związ-ku z tym pojawia się pytanie o zależności między dystansem związ-kulturowym a dy-stansem psychicznym. Według N. Papadopoulos i D. Jansen, dystans psychiczny to poczucie niepewności w odniesieniu do rynków zagranicznych i postrzegana trudność pozyskiwania informacji o ich. Pojęcie dystansu psychicznego odnosi się do percepcji menedżerów (np. co do potrzeb i oczekiwań nabywców z rynku zagranicznego). Jest on definiowany jako postrzegane (np. przez menedżera z firmy eksportującej) różnice między kulturą własnego kraju a kulturą kraju do-celowego (np. rynku przeznaczenia eksportu). Jest on uwarunkowany kulturowo, lecz subiektywny. Dystans kulturowy ma naturę bardziej obiektywną – jest stwierdzeniem istniejących różnic kulturowych.

16 W. Beckerman: Distance and the Pattern of Inter-European Trade. „The Review of Economics and Statistics” 1956, No. 38 (1), s. 31-40.

Aleksandra Nizielska 186

Zdaniem innych autorów, podział terminologiczny na dystans psychiczny i kulturowy nie przyjął się w badaniach otoczenia międzynarodowego. D.J. Lee traktuje pojęcia dystansu psychicznego i kulturowego jako jednoznaczne. Auto-rami odnoszącymi się w podobny sposób do tych pojęć są B. Kogut i W. Singh.

D. Dow i J. Larimo wprowadzili pojęcie dystansu i definiują go jako wielo-wymiarowy konstrukt, który obejmuje różnice kulturowe, językowe, religijne, a także różnice w systemach edukacyjnych, politycznych i gospodarczych¹⁷.

Przegląd literatury pozwolił na identyfikację badań dotyczących wpływu dystansu psychicznego i kulturowego na proces internacjonalizacji przedsię-biorstw.

C.D. Russel. D.A. Griffith oraz I. Tihanyi zidentyfikowali ponad 180 badań wykorzystujących wymiary kultur G. Hofstede do analizy wpływu dystansu kul-turowego na decyzje dotyczące umiędzynarodowienia przedsiębiorstw¹⁸. Jed-nakże na przełomie lat pojawiało się wiele krytycznych uwag na temat możli-wości wykorzystywania tego modelu do pomiaru dystansu kulturowego. Wielu autorów zaproponowało wykorzystanie nowych podejść do analizy tego zjawiska. Zwrócono uwagę na dwa alternatywne modele wymiarów kultur na-rodowych, które mogą być wykorzystywane do analizy wpływu uwarunkowań kulturowych na decyzje związane z rozwijaniem działalności na rynkach za-granicznych przez przedsiębiorstwa. Są to podejścia S. Schwartza i GLOBE.

Niestety podejścia tych autorów nie były często wykorzystywane w badaniach empirycznych na temat decyzji związanych z ekspansją zagraniczną przed-siębiorstw. Wyjątek stanowią badania R. Drogendijk oraz A. Slangen, których celem jest pomiar dystansu kulturowego za pomocą modeli kulturowych G. Hofstede’a i S. Schwartza¹⁹. W projekcie GLOBE w latach 90. ubiegłego stu-lecia brały udział 62 kraje, zlokalizowane we wszystkich regionach świata.

Zostały one pogrupowane w 10 regionów geokulturowych²⁰. Projekt GLOBE jest inspirowany pracami G. Hofstedego i stanowi jego kontynuację. Na tle in-nych porównywalin-nych przedsięwzięć badawczych projekt GLOBE wyróżnia się przyjęciem ważnego założenia dotyczącego dwóch poziomów zjawisk słeczno-kulturowych: 1) bytu realnego, 2) ideału, w sferze preferencji lub po-stulatów. Wymiary kultur wyróżnione przez GLOBE to: jakość wykonania,

17 D. Dow, J. Larimo: Challenging and Conceptualization and Measurement of Distance and International Experience in Entry Mode Choice Research. „Journal of International Marketing”

2009, No. 2.

18 C.D. Russel, D.A. Griffith, I. Tihanyi: The Effect of Cultural Distance on Entry Mode Choice, International Diversification, and MNE Performance: a Meta Analysis. „Journal of International Business Studies” 2005, Vol. 36, No. 3, s. 270-283.

19 R. Drogendijk, A. Slangen: Hofstede, Schwartz, or Managerial Perception? The Effects of Di-fferent Cultural Distance Measures on Establishment Mode Choices by Multinational Enter-prises. „International Business Review” 2006, No. 15.

20 R. House, M. Javidan, P. Hanges, P. Dorfman,V. Gupta: Culture, Leadership, and Organizations.

The GLOBE Study of 62 Societies. Sage Publications, Thousands Oaks 2004.

Dystans psychiczny we współczesnej teorii… 187

orientacja przyszłościowa i unikanie niepewności, kolektywizm rodzinny i ko-lektywizm instytucjonalny, równość płci, asertywność i orientacja humanis-tyczna. Projekt badawczy S. Schwartza jest o 20 lat młodszy od projektu G. Hofstedego, a współczesny przedsięwzięciom GLOBE i F. Trompenaarsa.

Wartości w badaniach S. Schwartza są kluczowymi czynnikami motywacyjnymi w życiu jednostki oraz elementami tworzącymi kulturę społeczności. Należą do nich: władza, osiągnięcia, poszukiwanie doznań, podmiotowość, uniwersalizm, dobroć, bezpieczeństwo społeczne. Prócz wartości indywidualnych drugą ka-tegorią, znacznie bardziej pojemną, są wartości kulturowe. W zakorzenieniu mieszczą się konformizm, tradycja i bezpieczeństwo, w autonomii hedonizm, świat pełen wrażeń i podmiotowość, hierarchia nadbudowuje się na władzy, a egalitaryzm na dobroci. Wreszcie mistrzostwo koresponduje z osiągnięciami, a harmonia z uniwersalizmem.

Zakończenie

Podsumowując można powiedzieć, że w przytoczonych przykładach analiz charakterystyczne jest to, że ich wyniki są zawsze ujmowane z punktu widzenia kraju będącego ośrodkiem badań. W tym sensie są one zawsze subiektywne i dla każdego kraju będzie inna klasyfikacja. Podkreślić również należy, że tego ro-dzaju badania są bardzo ogólne. Mogą one stanowić punkt wyjścia do badań po-szczególnych rynków narodowych pod kątem potrzeb konkretnego przedsię-biorstwa. Pamiętać jednak należy, że różne metody analizy dystansu psychice-nego dla różnych rynków zagranicznych dobrze oddają złożony charakter otoczenia międzynarodowego, wielość jego elementów i zróżnicowanie relacji między krajami.

Literatura

Beckerman W.: Distance and the Pattern of Inter-European Trade. „The Review of Eco-nomics and Statistics” 1956, No. 38 (1).

Daszkiewicz N.: Internacjonalizacja małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce. Gdańsk 2004.

Dow D., Larimo J.: Challenging and Conceptualization and Measurement of Distance and International Experience in Entry Mode Choice Research. „Journal of Interna-tional Marketing” 2009, No. 2.

Drogendijk R., Slangen A.: Hofstede, Schwartz, or Managerial Perception? The Effects of Different Cultural Distance Measures on Establishment Mode Choices by Multi-national Enterprises. „InterMulti-national Business Review” 2006, No. 15.

Gorynia M.: Strategie zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw. PWE, Warszawa 2007.

Aleksandra Nizielska 188

Gorynia M., Jankowska B.: Klastry a międzynarodowa konkurencyjność i internacjona-lizacja przedsiębiorstwa. Difin, Warszawa 2008.

Gorynia M., Jankowska B.: Teorie internacjonalizacji. „Gospodarka Narodowa” 2007, nr 10.

House R., Javidan M., Hanges P., Dorfman P., Gupta V.: Culture, Leadership, and Organizations. The GLOBE Study of 62 Societies. Sage Publications, Thousands Oaks 2004.

Johanson J., Wiedersheim-Paul P.F.: The Internationalization of the Firm: four Swedish Cases. „Journal of Management Studies” 1975, No. 12 (3).

Johanson J., Vahlne J.E.: The Mechanism of Internationalization. „International Mar-keting Review” 1990, Vol. 7, No. 4.

Misala J.: Teorie biznesu międzynarodowego. W: Biznes międzynarodowy. Od inter-nacjonalizacji do globalizacji. Red. M.K. Nowakowski. SGH, Warszawa 2005.

Otta W.J.: Strategia przedsiębiorstwa. W: Przedsiębiorstwo na rynku międzynarodo-wym. Analiza strategiczna. Red. T. Gołębiowski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

Przybylska K.: Proces internacjonalizacji przedsiębiorstwa w teorii ekonomicznej. „Ze-szyty Naukowe WSE w Bochni” 2005, nr 3.

Russel C.D., Griffith D.A., Tihanyi I.: The Effect of Cultural Distance on Entry Mode Choice, International Diversification, and MNE Performance: a Meta Analysis.

„Journal of International Business Studies” 2005, Vol. 36, No. 3.

Witek-Hajduk M.K.: Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej. SGH, Warszawa 2010.

Zachowanie przedsiębiorstwa w procesie internacjonalizacji. Podejście sieciowe.

Red. K. Fonfara. PWE, Warszawa 2009.

PSYCHIC DISTANCE IN THE MODERN THEORIES