Przedsiębiorstwa „państwowe” a kierunki ekspansji

Wspomniane wcześniej wsparcie finansowe wielu korporacji transnarodo-wych wywodzących się z krajów wysoko gospodarczo rozwiniętych oraz wzrost znaczenia w gospodarce światowej przedsiębiorstw wywodzących się z krajów rozwijających się, w których strukturze własności jest duży udział kapitału państwowego sprawiają, że w ekspansji międzynarodowej przedsiębiorstw wzrasta rola quasi-państwowych firm. W niektórych sektorach tego typu przed-siębiorstwa odgrywały ważną rolę na długo przed początkiem obecnego kry-zysu. Najlepszym tego przykładem jest rynek energii. Trzynaście największych korporacji naftowych mierzonych wielkością dostępnych rezerw tego surowca jest kontrolowana przez rządy. Saudi Aramco, Aramco, Gazprom (Rosja), China National Petroleum Corporation (CNPC), National Iranian Oil Company (NIOC), Petróleos de Venezuela Corporation (PDVSA), Petróleo Brasileiro (Petrobras) i Petronas (Malezja) są z tego punktu wiedzenia większe niż między-

8 M. Sobańska-Cwalina: Firmy zagraniczne na rynkach wschodnich – przykłady sukcesów.

W: Eksport polskich przedsiębiorstw na rynki Wspólnoty Niepodległych Państw – szanse i ba-riery. Red. M. Poniatowska-Jaksch. SGH, Warszawa 2010, s. 217.

9 I. Bremmer: State Capitalism and the Crisis. „McKinsey Quarterly July” 2009.

Małgorzata Poniatowska-Jaksch 84

narodowe korporacje naftowe. Exxon Mobil, największy z korporacji międzyna-rodowych, zajmujący w powyższym rankingu 14 miejsce, produkuje zaledwie 10% dostarczanej na rynek światowy ropy i gazu, a kontroluje ok. 3% ich rezerw. Oczywiście korporacje transnarodowe posiadają przewagę konkuren-cyjną w postaci lepszych i bardziej efektywnych technologii, ale przewagę tę powoli tracą. Sytuacja ta dotyczy także nie tylko przedsiębiorstw związanych rynkiem paliwowym¹⁰.

Przedsiębiorstwa państwowe coraz częściej pełnią rolę narzędzi politycz-nego oddziaływania – zarówno na skalę krajową, jak i globalną¹¹. Reprezentując interesy państwa inwestują przede wszystkim w sektory strategiczne. Dotyczy to zarówno firm wywodzących się z państw niżej gospodarczo rozwiniętych – in-westycje chińskie, indyjskie w pozyskiwanie surowców w Afryce, jak i wysoko gospodarczo rozwiniętych. Wśród KTN zasilanych kapitałem państwowym, wywodzących się z państw wysoko gospodarczo rozwiniętych, dominują przed-siębiorstwa, które działają w telekomunikacji, energetyce, zaopatrzeniu w wodę i gospodarce komunalnej, w transporcie kolejowym i lotniczym, a niekiedy tak-że w górnictwie, hutnictwie i przemyśle zbrojeniowym. Przykładem w tym za-kresie może być Vattenfall, piąty co do wielkości wytwórca energii elektrycznej w Europie, który prowadzi działalność na wszystkich etapach łańcucha kreacji wartości energii elektrycznej w Szwecji, Finlandii, Niemczech i Polsce. Prawie w całości firmą państwową jest także France Télécom, obecnie największy udziałowca Telekomunikacji Polskiej, posiadająca 43,9% akcji tej spółki. W tym kontekście interesujące pytanie stawia M. Szostak „Czy słuszne jest uznawanie za prywatyzację przypadku, kiedy korporacja transnarodowa, w całości lub w znacznej części będąca własnością obcego państwa, przejmuje mienie pol-skiego Skarbu Państwa? […] Czy tego typu specyficzną zmianę własności z udziałem BIZ należy uznać za sprzyjającą transformacji systemowej naszej gospodarki w rynkową?”¹². Te spostrzeżenia rodzą kolejne pytania, na które dziś trudno dać jednoznaczną odpowiedź. Jaką strategię rozwoju na rynku kraju goszczącego będzie prowadzić firma de facto reprezentującej interesy państwa?

W warunkach kryzysu gospodarczego i nasilającego się instytucjonalizmu ist-nieje bowiem obawa, iż nie zawsze będzie się liczył tylko i wyłącznie rachunek ekonomiczny. Rządy poszczególnych państw, zwłaszcza wysoko gospodarczo rozwiniętych, będą naciskać na takie rozwiązania, które są jak najbardziej ko-rzystne dla swoich obywateli (np. zachowanie miejsc pracy). Jednak wiele

10 Ibid.

11 Idem: Kryzys wolnego rynku..., op. cit.

12 M. Szostak: Rola państwowych inwestycji zagranicznych w „paraprywatyzacji” sektora tele-komunikacji w Polsce. W: Problemy regionalne i globalne we współczesnej gospodarce świa-towej. Red. J. Rymarczyk, W. Michalczyk. T. 2. AE, Wrocław 2005, s. 331-342.

Nowe oblicze kapitału państwowego… 85

objętych wsparciem firm jest notowanych na giełdzie, co pociąga za sobą okreś-lone wymogi w zakresie sprawozdawczości, a tym samym utrudnia realizację celów jedynie politycznych. Niemniej jednak w dłuższym okresie przerzucanie na przedsiębiorstwa obowiązku realizacji celów społecznych może wpłynąć na spadek konkurencyjności tych firm na rynku międzynarodowym, tym bardziej, że firmy państwowe wywodzące się z krajów niżej gospodarczo rozwiniętych nie są obciążone realizacją tego typu celów. Atutem tych ostatnich firm jest fakt, że nie muszą się liczyć z opinią udziałowców ani pozostałych interesariuszy. Co więcej, konkurencyjność firm z krajów rozwijających się wzrasta nie tylko z wyżej wymienionych powodów. Przedsiębiorstwa te poprzez formalne wdra-żanie pryncypiów społecznej odpowiedzialności biznesu przedsiębiorstwa „ob-chodzą” niektóre bariery handlowe i inwestycyjne stosowane przez kraje wy-soko gospodarczo rozwinięte, inwestują w rozwojowe gałęzie, jak biznes pro-ekologiczny, poprawiają jakość itp., stając się w ten sposób coraz ważniejszymi uczestnikami międzynarodowego rynku.

Zakończenie

Obserwowane tendencje w gospodarce i polityce stwarzają przesłanki do wnioskowania, że w drugiej dekadzie XXI wieku będzie wzrastać zainteresowa-nie, zarówno w sferze teorii, jak i praktyki gospodarczej, różnymi aspektami koncepcji kapitału państwowego. Jest to także interesujące i ważne zadanie ba-dawcze z punktu widzenia przebiegu i konsekwencji procesu ekspansji między-narodowej przedsiębiorstw, jak też konsekwencji makroekonomicznych. Z tego punktu widzenia interesujące wydają się trzy obszary:

1. Jak w najbardziej efektywny sposób przystosować strategię wejścia i działania przedsiębiorstw do nieformalnego otoczenia kraju goszczącego (z po-szanowaniem obowiązującego tam prawa)?

2. Jaki wpływ na przebieg i efektywność strategii umiędzynaradawiania bę-dzie miał fakt zasilenia przedsiębiorstw kapitałem państwowym w warunkach rosnącej regulacji rynku i coraz większej bezradności poszczególnych rządów w walce z konsekwencjami światowej recesji gospodarczej?

3. Jakie konsekwencje makroekonomiczne będzie miała rosnąca ekspansja międzynarodowa przedsiębiorstw państwowych inwestujących w zasoby stra-tegiczne innych państw? Czy ekspansja międzynarodowa firm quasi-państ-wowych to nowa, bezkrwawa forma „podboju terytorialnego”?

Małgorzata Poniatowska-Jaksch 86

Literatura

Bartkowiak R.: Historia myśli ekonomicznej. PWE, Warszawa 2003.

Bisson P., Kirkland R., Stephenson E.: The Market State. „McKinsey Quarterly June”

2010.

Brehmer I.: Kryzys wolnego rynku i nowa fala kapitalizmu państwowego. „News-week.pl” z 22.08.2009.

Bremmer I.: State Capitalism and the Crisis. „McKinsey Quarterly July” 2009.

Dunning J.H.: Towards a New Paradigm of Development: Implications for Determinants of International Business. „Transnational Corporations” 2006, Vol. 15, No. 1.

Greenspan A.: Era zawirowań. Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, War-szawa 2008.

Nuttall R., Sandoval S.: The New Value at Stake in Regulation. „McKinsey Quarterly June” 2010.

Pierścionek Z.: Regres czy upadek globalizacji? „Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie”

2007, nr 4(5).

Pakulska T., Poniatowska-Jaksch M.: Korporacje transnarodowe a globalne pozyski-wanie zasobów. SGH, Warszawa 2009.

Sobańska-Cwalina M.: Firmy zagraniczne na rynkach wschodnich – przykłady suk-cesów. W: Eksport polskich przedsiębiorstw na rynki Wspólnoty Niepodległych Państw – szanse i bariery. Red. M. Poniatowska-Jaksch. SGH, Warszawa 2010.

Szostak M.: Rola państwowych inwestycji zagranicznych w „paraprywatyzacji” sektora telekomunikacji w Polsce. W: Problemy regionalne i globalne we współczesnej gospodarce światowej. T. 2. Red. J. Rymarczyk, W. Michalczyk. AE, Wrocław 2005.

THE NEW FACE OF STATE CAPITALISM