Analiza istniejących powiązań sieciowych

Pracownicy Instytutu Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej (IIZ PP) od kilku lat są zaangażowani w inicjatywy mające na celu budowanie Innowacyj-nej Wielkopolski. W dużym stopniu wizja ta oparta jest o rozwój powiązań

siecio-wych. Już w 2007 roku pracownicy IIZ PP na zlecenie Wielkopolskiej Izby Prze-mysłowo-Handlowej przygotowali raport: „Kształtowanie polityki rozwoju regio-nalnego oraz stworzenie warunków i instrumentów powstania stref wysokiej spe-cjalizacji produktowej (klastrów) w Wielkopolsce”[32]. Raport ten stał się funda-mentem dla dalszych badań nad rozwojem powiązań sieciowych na terenie Wiel-kopolski i ich wpływu na podnoszenie konkurencyjności gospodarki regionu. Kon-tynuacją tych badań była opracowana wspólnie z Wielkopolską Izbą Przemysłowo-Handlową na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego województwa wielkopolskiego „Diagnoza sieci powiązań w ujęciu makroekonomicznym w województwie wiel-kopolskim” autorstwa Eleonory Sołtysiak i Magdaleny K. Wyrwickiej [23]. Wy-mienione powyżej badania wykazały, że już obecnie w Wielkopolsce istnieje pe-wien potencjał do tworzenia sieci gospodarczych i gospodarczo-społecznych mają-cych na celu rozwój innowacyjnej opartej na wiedzy gospodarki. Zidentyfikowano (stan na koniec grudnia 2008) 52 sieci powiązań funkcjonujących na terenie woje-wództwa wielkopolskiego, zarządzanych lub koordynowanych w regionie wielko-polskim, zakwalifikowano ww. sieci do 4 podstawowych typów [23]:

1. sieci powiązań miedzy przedsiębiorstwami;

2. sieci powiązań pomiędzy uczelniami, jednostkami naukowo-badawczymi, sa-modzielnymi ośrodkami badawczo-rozwojowymi, współpracującymi z przed-siębiorstwami lub stanowiącymi ich wewnętrzne zaplecze;

3. sieci powiązań pomiędzy instytucjami wsparcia i transferu innowacji oraz wie-dzy: agencjami rozwoju regionalnego, lokalnego, inkubatorami przedsiębior-czości, regionalnymi centrami transferu innowacji, centrami transferu technolo-gii, parkami naukowymi, technologicznymi, naukowo-technologicznymi, ośrodkami szkoleniowymi, firmami konsultacyjnymi;

4. sieci powiązań pomiędzy władzami rządowymi i samorządowymi, przedstawi-cielami władz lokalnych z powiatów, gmin, instytucjami pośredniczącymi i uczestniczącymi w finansowaniu innowacji.

Analiza raportu „Diagnoza sieci powiązań w ujęciu makroekonomicznym w województwie wielkopolskim” spowodowała, że w ramach niniejszego opraco-wania autorzy dostrzegają potrzebę modyfikacji przedstawionej klasyfikacji. W ramach przeprowadzonych ww. badań do kategorii pierwszej włączono przede wszystkim powiązania klastrowe. Z definicji klastra wynika, że zakłada się w nim partycypacje instytucji otoczenia biznesu i sektora nauki, dlatego nazwa kategorii „sieci powiązań między przedsiębiorstwami” wydaje się nie oddawać w pełni isto-ty isto-tych powiązań. Na potrzeby realizacji projektu celowe wydaje się doprecyzowa-nie kategorii 1., jako „sieci powiązań z dominująca rolą przedsiębiorstw”; w ra-mach tej kategorii analizowane będą powiązania silnie sformalizowane (klastry) i nieformalne powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami (sieci dostawców, wspólne bazy danych, sieci powiązań członkowskich). Z punktu widzenie projektu celowe wydaje się być połączenie ww. kategorii 2. i 3. i nadanie im wspólnej nazwy „sieci powiązań instytucji generujących wiedzę i dokonujących transferu wiedzy do przedsiębiorstw”. Nazwa kategorii nr 4 w ramach niniejszego opracowania

pozo-staje bez zmian. Dokonana w ramach „Diagnozy…” identyfikacja 52 sieci ma ra-czej charakter umowny. Zidentyfikowane w niej sieci różnią się zarówno trwało-ścią, celami, jak i stopniem sformalizowania. Zastosowane w ww. badaniu kryteria są wieloznaczne, co powoduje, iż w niektórych wypadkach trudno jest jednoznacz-nie przypisać sieci do jakiejkolwiek kategorii. Celowe wydaje się dokonajednoznacz-nie na pierwszym etapie niniejszego projektu „Foresight sieci gospodarcze Wielkopolski...” jakościowej klasyfikacji powiązań sieciowych, a nie ich ilościowej analizy. Anali-za ilościowa powinna zostać dokonana na dalszym etapie badań. W poniższej tabe-li autorzy podjętabe-li próbę jakościowej klasyfikacji sieci społeczno-gospodarczych i gospodarczych Wielkopolski. W przypadku wybranych kategorii, które już na obecnym etapie badań są jednoznacznie identyfikowalne, wskazano wybrane pod-mioty przynależące do tych typów powiązań sieciowych (np. klastry). Szczególny nacisk położono na wskazanie inicjatyw sieciowych istotnych z punktu widzenie zagadnienia zarządzania wiedzą.

Tabela 7.3a. Powiązania sieciowe na terenie Wielkopolski

Lp. Typ sieci Nazwa sieci

I. A sieci powiązań z dominu-jącą rolą przedsiębiorstw – sformalizowane

klastry

I.B sieci powiązań z dominu-jącą rolą przedsiębiorstw – niesformalizowane

.

1 sieci dostawców – szeroko rozumiane sieci dostawców

wo-kół dużych przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionie, w szczególności Pratt&Whitney, Volkswagen, Amica; na dzień dzisiejszy nie ma szczegółowych badań identyfikują-cych sieci dostawców w regionie

2 sieci powiązań członkowskich z formalną strukturą

admini-stracyjną (administratorem posiadającym osobowość praw-ną) – głównie izby gospodarcze, stowarzyszenia branżowe i cechowe (szczegółowy wykaz zawarto z załączniku nr 2)

3 pozostałe sieci powiązań członkowskich – np. Klub WTC

Poznań – sieć przedsiębiorstw i instytucji zajmująca się promocją handlu międzynarodowego i kooperacji międzyna-rodowych

4 _{wspólne bazy danych – np. Internetowa Baza Eksporterów}

i Importerów

www. contactwielkopolska.pl Źródło: opracowanie własne

Obecnie na terenie województwa wielkopolskiego zidentyfikowano 14 kla-strów: Wielkopolski Klaster Motoryzacyjny, Klaster Poligraficzno-Reklamowy w Lesznie, Wielkopolski Klaster Zaawansowanych Technik Automatyzacji ELPROTECH, Wielkopolski Klaster Teleinformatyczny, Wielkopolski Klaster Meblarski (faza schyłkowa), Klaster Meblarzy Swarzędzkich (w trakcie tworze-nia), Pleszewski Klaster Kotlarski, Wielkopolski Klaster Chemiczny, Wielkopolski Klaster Rolno-Spożywczy (w trakcie tworzenia), Wielkopolski Klaster Budowlany (w trakcie tworzenia), Wielkopolski Klaster Turystyczny, Wielkopolski Klaster Lotniczy, Bryczki z Biskupizny, Klaster Energii Odnawialnej.

Każdy z obecnie już zidentyfikowanych klastrów współpracuje z innymi insty-tucjami, także okołobiznesowymi, JBR, uczelniami wyższymi. Efekty synergiczne, takie jak dyfuzja know-how, rotacja kadr wewnątrz klastra, zwiększenie produk-tywności w ramach klastra, otwartość na innowacje i zdolność ich absorpcji, to efekty, które potwierdzają uzasadnione wsparcie inicjatyw sieciowych.

W przeprowadzonych wcześniej badaniach [32, 26] stwierdzono również zaląż-ki specjalizacji produktowej w tazaląż-kich skupiskach. jak:

– meble i stolarstwo (Chodzież, Leszno, Nowe Skalmierzyce, Odolanów, Rokiet-nica, Sieroszewice, Swarzędz);

– kotły i instalacje grzewcze (Czermin, Kościan, Pleszew);

– stolarka i okucia budowlane (okna, drzwi, schody, okucia, elementy wyposaże-nia) oparte na materiałach, takich jak drewno i polimery (np.: Chodzież, Gro-dzisk Wlkp., Kobyla Góra, Krzymów, Leszno, Nowe Skalmierzyce, Oborniki Wlkp., Pakosław, Śrem);

– wyroby elektrotechniczne, elektroniczne, oświetleniowe (np.: Gniezno, Piła, Śrem, Rakoniewice);

– motoryzacja (montownie pojazdów, tapicerka, kabiny, wiązki kablowe, sprzę-gła, hamulce itp.), np.: Grodzisk Wlkp., Koźmin Wlkp., Margonin, Ostrzeszów, Tarnowo Podgórne, Bolechowo;

– wyroby metalowe (np.: Leszno, Szamotuły);

– produkty rolno-spożywcze i ich przetwory (pieczarki, szparagi, pomidory, grzyby, owoce, warzywa, zioła), np.: Babiak, Jastrowie, Kleszczewo, Kórnik, Kotlin, Miedzichowo, Gniezno, Rakoniewice, Ślesin, Witkowo);

– produkty mięsne (np.: Brudzew, Dobra, Duszniki, Gniezno, Krzywiń, Pako-sław, Połajewo, Ostroróg, Rawicz, Siedlec);

– produkty mleczarskie (np.: Koźmin, Niechanowo, Ślesin, Ryczywół); – produkty włókienniczo-odzieżowe (np.: Śrem, Sieroszewice);

– produkty cukiernicze (rogale marcińskie, galanteria cukiernicza), np.: Opaleni-ca, Miłosław, Kalisz, Poznań.

Biorąc pod uwagę aspekt zarządzania wiedzą, na szczególną uwagę zasługują nieformalne sieci firm małych i średnich, skupionych wokół dużych przedsię-biorstw (sieci dostawców) zorientowane na obsługę tylko dużego przedsięprzedsię-biorstwa dominującego. Przebadania wymaga wpływ uzależnienia i obsługi skoncentrowa-nej na dostawie produktów czy usług tylko do jednego odbiorcy i efektów, jakie

może to mieć na kreowanie i dyfuzję wiedzy. Sytuacja nierównowagi potencjałów organizacyjnych i technologicznych współpracujących podmiotów gospodarczych może powodować degradacje relacji sieciowych w sytuacji kryzysów ekonomicz-nych i zagrażać istnieniu przedsiębiorstw MSP. Negatywne skutki współpracy MSP z przedsiębiorstwami dominującymi w regionie podczas obecnego kryzysu gospodarczego są już odczuwalne. Podjęcie próby formalizowania elementów tych sieci poprzez tworzenie klastrów dostawców wydaje się być rozwiązaniem pozwa-lającym na wzmocnienie ich pozycji. Teza ta wymaga jednak bardziej wnikliwego przebadania w ramach niniejszego projektu.

Tabela 7.3b. Powiązania sieciowe na terenie Wielkopolski

Lp. Typ sieci Nazwa sieci

II. sieci powiązań instytucji generują-cych wiedzę i instytucji wspierają-cych jej transfer do gospodarki a) rekonfigurowalne sieci badawcze

o charakterze tymczasowym/ /projektowym

1 lokalne sieci tematyczne np. REGLO – transfer

wiedzy logistycznej z Instytutu Logistyki i Magazy-nowania do MSP

2 krajowe sieci tematyczne – np. GENOMIS,

koordy-nator Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, bada-nia w zakresie genetyki

3 międzynarodowe sieci tematyczne – Service Web

3.0 – standaryzacja semantyczna e-usług koordyna-tor Uniwersytet Ekonomiczny Poznań

B sieci badawcze o charakterze stałym

1 sieci doskonałości – np. VIDA Wirtualne

Laborato-rium Badawcze dla Społeczeństwa Wiedzy w inży-nierii produkcji – Politechnika Poznańska

2 sektorowe sieci stałej kooperacji B+R z przemysłem,

np. w dziedzinie obróbki plastycznej, koordynator Instytut Obróbki Plastycznej w Poznaniu

C centra tworzenie i transferu techno-logii w sieci

1 ^{centra zaawansowanych technologii, np.}

Wielkopol-skie Centrum Zaawansowanych Technologii dla Przemysłu Lotniczego w Kaliszu

2 centra tworzenia technologii w sieci, np. Centrum

Badań i Rozwoju Pleszewskiego Klastra Kotlarskiego

D instytucje okołobiznesowe wspiera-jące transfer

1 agencje rozwoju regionalnego

2 parki naukowe i technologiczne

parki technologiczne i przemysłowo-technologiczne np. Park Przemysłowo-Technologiczny w Luboniu

3 inkubatory przedsiębiorczości

4 centra przedsiębiorczości, np. Centrum

Innowacyj-nej Przedsiębiorczości Regionu Śremskiego

5 platformy innowacyjności, np. Wielkopolska

Plat-forma Innowacyjna

6 systemy usług konsultingowych wspierających

zarządzanie wiedzą – np. Krajowy System Usług KSU (punkty regionalne w Wielkopolsce)

IV sieci powiązań pomiędzy władzami rządowymi i samorządowymi, przedstawicielami władz lokalnych z powiatów, gmin, instytucjami pośredniczącymi i uczestniczącymi w finansowaniu innowacji

1 sieci powiązań między przedstawicielami władz

lokal-nych np. Unia Gosp. Regionu Śremskiego

2 centra obsługi inwestora

3 Samorządowe inicjatywy systemowe np.

Wielkopol-ski System Innowacji Źródło: opracowanie własne

7.2.3. Potencjalne obszary rozwoju przedsięwzięć sieciowych