REGIONÓW POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ
2.2.4. Potencjał intelektualny
Potencjał intelektualny związany z takimi sferami, jak: edukacja, nauka, społe-czeństwo informacyjne czy nakłady na badania i rozwój będzie w najbliższych latach decydował o konkurencyjności regionu.
Analizując dane dotyczące udziału studentów studiów wyższych i doktoranc-kich w grupie wiekowej 20-24 lata w Wielkopolsce, można stwierdzić, że prze-wyższa on średnią unijną wynoszącą 59% i w 2007 roku osiągnął poziom 64,9% (wykres 2.11). Poziom ten jest nieznacznie niższy od wartości odnotowanej dla całej gospodarki Polski (65,3%). Wśród naszych sąsiadów będących także w Unii Euro-pejskiej tylko w gospodarce litewskiej liczba studentów w grupie wiekowej 20-24 lata jest wyższa. Liderem w Unii Europejskiej, jeśli idzie o tę kwestię, jest Finlandia. Tam odsetek studentów w badanej grupie wiekowej wyniósł w 2007 roku 93,1%.
Oceniając skłonność do poszerzania wiedzy przez społeczeństwo, stwierdzić należy, że w Wielkopolsce zdecydowanie gorzej prezentują się statystyki w zakre-sie tzw. uczenia się przez całe życie (wykres 2.12). Okazuje się, że w 2008 roku odsetek dorosłych w wieku 25-64 lata uczestniczących w studiach i szkoleniach
osiągnął w województwie wielkopolskim najniższy poziom spośród wszystkich badanych obszarów i wyniósł 4,1%. Zaobserwowana tendencja rozwoju badanego wskaźnika jest rosnąca, ale niska dynamika zmian w tym zakresie nie pozwala zbyt optymistycznie patrzeć w przyszłość. Dla porównania, w Polsce w 2008 roku odse-tek „uczących się przez całe życie” wyniósł 4,7%, podczas gdy w państwach UE15 osiągnął pułap 10,7%.
Wykres 2.11. Odsetek studentów studiów wyższych i studiów doktoranckich w grupie wiekowej 20-24 lata
Rok UE27 CZ DE LT HU PL WLKP FI
2002 52,9 35,1 45,4 63,0 45,3 60,6 55,0 87,2 2007 59,0 52,2 47,0 74,7 65,2 65,3 64,9 93,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Kolejna grupa wskaźników badająca potencjał intelektualny i możliwości jego rozwoju dotyczy społeczeństwa informacyjnego, z którym nierozerwalnie powią-zany jest Internet. W 2008 roku w regionie północno-zachodnim Polski, do którego należy Wielkopolska, połowa gospodarstw domowych miała dostęp do Internetu (wykres 2.13). W tym samym czasie w Polsce dostęp do Internetu miała mniejsza o 2% liczba gospodarstw domowych. Bardzo zbliżone wartości omawianego wskaźnika odnotowano wśród wszystkich sąsiadów Polski będących w Unii Euro-pejskiej, poza Niemcami, w których dostęp do Internetu obejmuje 75% gospodarstw domowych, i Słowacją, gdzie parametr ten osiągnął 58%. Liderem w badanym zakresie w Unii Europejskiej jest Holandia, gdzie Internet dostępny jest w 86% gospodarstw do-mowych.
Wykres 2.12. Udział dorosłych w wieku 25-64 lata w studiach i szkoleniach (ang. life long learning) Obszar 2002 2008 UE25 7,3 9,8 UE15 7,8 10,7 NMS10 4,5 5,3 PL 3,9 4,7 WLKP 3,3 4,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Obok istotnego czynnika, jakim jest dostępność sieci internetowej, nie mniej ważnym aspektem dotyczącym problematyki społeczeństwa informacyjnego jest częstotliwość korzystania z tego medium. Okazuje się, że w Polsce, w tym także w jej regionie północno-zachodnim, odsetek korzystających z Internetu przynajmniej raz w tygodniu (wykres 2.14) jest najniższy z wszystkich badanych państw i wynosi 44%. Wśród wszystkich sąsiadów Polski będących także członkami Unii Europejskiej wartość tego wskaźnika jest przynajmniej o 6% wyższa (Litwa), a liderująca w tym za-kresie w Unii Europejskiej Holandii wyprzedza Polskę o prawie 40%.
Częstotliwość korzystania z Internetu nie świadczy jeszcze o wykluczeniu ze społeczeństwa informacyjnego, ale kolejne z prezentowanych danych, czyli odse-tek osób, które nigdy nie korzystały z komputera, już jak najbardziej tak (wykres 2.15). Pod tym względem sytuacja Polski i Wielkopolski jest niekorzystna. W 2008 roku jeszcze 38% społeczeństwa polskiego deklarowało, że nigdy nie korzystało z komputera. W państwach ościennych, szczególnie na Litwie i Słowacji, odsetek osób, które nigdy nie korzystały z komputera, osiągnął poziom odpowiednio 14% i 18%. Najlepiej pod tym względem w Unii Europejskiej wypada Szwecja, której 94% obywateli deklaruje, że kiedykolwiek używało komputera.
Wykres 2.13. Gospodarstwa domowe posiadające dostęp do Internetu
Rok CZ DE LT HU NL PL PL N-W* SK
2006 29 67 35 32 80 36 – 46 2008 46 75 51 48 86 48 50 58 * Polska północno-zachodnia zgodnie z podziałem NTS2
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Wykres 2.14. Korzystający z Internetu przynajmniej raz w tygodniu
Rok CZ DE LT HU NL PL PL N-W* SK
2006 36 59 38 42 76 34 - 43 2008 51 68 50 56 83 44 44 62 * Polska północno-zachodnia, region wg NTS2
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Wykres 2.15. Osoby, które nigdy nie korzystały z komputera
Rok CZ DE LT HU PL WLKP SK SE
2006 40 7 17 41 42 40 28 7
2008 28 10 14 31 38 – 18 6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Rozwojowi potencjału intelektualnego sprzyjają wydatki na badania i rozwój. W tym zakresie Polskę od średniego poziomu osiągniętego w państwach UE15 (ale także UE27) czy od liderów w świecie (Japonia oraz USA) dzieli przepaść (wykres 2.16). Wydatki na badania i rozwój w przeliczeniu na jednego mieszkańca w Polsce były w 2006 roku około 13,5 razy mniejsze niż średnio w państwach UE15. Co cie-kawe, nakłady na badania i rozwój w regionie uznawanym powszechnie przez oby-wateli, jako bogaty i zasobny, jakim jest Wielkopolska, są poniżej średniej krajowej.
Ważnym czynnikiem, który pozwala ocenić potencjał intelektualny w regionie, są zasoby ludzkie związane z nauką i technologią (HRST – ang. Human Resources
in Science and Technology7). W Wielkopolsce w 2007 roku zasoby te oceniono na 26,6% ludności zamieszkującej ten region (wykres 2.17). Jest to poziom niższy niż przeciętnie w Polsce o 4,2% i w ogóle niższy niż na wszystkich badanych obsza-rach. Do lidera w Unii Europejskiej, czyli Belgii, czy do wyróżniającego się w tym zakresie sąsiada, jakim jest Litwa, Wielkopolsce brakuje odpowiednio 18,6% oraz 13,1%.
7 Zasoby te są definiowane albo przez wykształcenie, albo przez wykonywany zawód. Jeśli chodzi o wykształcenie, to do HRST są kwalifikowani obywatele z wykształceniem przynajmniej wyższym (ISCED 5-6), również bezrobotni i nieaktywni, oraz bez wyższego wykształcenia, ale wykonujący zadania wymagające specjalistycznego lub technicznego wykształcenia wyższego. Szerzej na ten temat można przeczytać np. w dokumencie, proto-kół dostępu: http://epp.eurostat.ec.euro-pa.eu/cache/ITY_SDDS/ Annexes/hrst_st_sm1_ an1.pdf [21.11.2009].
Wykres 2.16. Wydatki na badania i rozwój* w przeliczeniu na jednego mieszkańca
Obszar 2004 2005 2006
PL 29,8 36,3 39,6
WLKP 24,5 32,2 34,7
* GERD – ang. Gross Expenditure on Research and Development
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Zdecydowanie węższą grupę niż osoby związane z nauką i technologią stanowią
pracujący w branżach typu high-tech8. W Wielkopolsce w gałęziach tego typu
za-trudniony jest mniejszy odsetek aktywnych zawodowo niż w Polsce (wykres 2.18). Wartości te wyniosły odpowiednio 2,42% oraz 3,24%. Przeciętnie w państwach UE27 w branżach typu high-tech pracuje niemalże dwukrotnie więcej osób niż w Wielkopolsce. Na tym tle województwo wielkopolskie prezentuje się słabo.
8 W skład tej branży wchodzą zgodnie z NACE rev 1.1: 24.4. Produkcja leków, leczni-czych substancji chemicznych oraz produktów botanicznych; 30. Produkcja komputerów i sprzętów biurowych; 32. Produkcja radioodbiorników, telewizorów, wyposażenia i apara-tury komunikacyjnej; 33. Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych oraz optycz-nych, zegarków i aparatury pomiarowej; 35.3. Produkcja samolotów i statków kosmicz-nych; 64. usługi pocztowe i telekomunikacyjne; 72. Usługi związane z komputerami; 73. Badania i rozwój.
Wykres 2.17. Zasoby ludzkie związane z nauką i technologią (HRST)
Rok BE CZ DE LT HU PL WLKP SK
2002 41,5 30,4 39,6 31,8 28,0 23,4 21,8 26,4 2007 45,2 35,1 41,3 39,7 30,9 30,8 26,6 30,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Wykres 2.18. Pracujący w branżach typu high-tech
Rok UE27 PL WLKP
2004 4,45 2,64 2,04
2007 4,49 3,24 2,42
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
Większy odsetek aktywnych zawodowo niż w gałęziach typu high-tech pracuje
w branżach usługowych „wykorzystujących wiedzę” (ang. knowledge intensive)9.
Podobnie jak w przypadku pracujących w dziedzinach typu high-tech pozycja Wielkopolski jest najsłabsza (wykres 2.19). Region ten pod tym względem ilości pracujących w usługach opartych na wiedzy nieznacznie ustępuje Polsce, natomiast różnica między województwem wielkopolskim a średnią dla 27 państw Unii Euro-pejskiej jest znacząca. Wskaźnik pracujących w branżach usługowych „wykorzy-stujących wiedzę” w 2007 roku w Wielkopolsce, Polsce oraz UE27 wyniósł odpo-wiednio 22,1%, 24,8% oraz 33,5%.
Wykres 2.19. Pracujący w usługach opartych na wiedzy (ang. knowledge intensive)
Rok UE27 PL WLKP
2004 32,7 24,3 22,5
2007 33,5 24,8 22,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat protokół dostępu:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/region_cities/regional_statistics/data/data base
2.3. PODSUMOWANIE
Wielkopolska to region zróżnicowany, w którym prym wiedzie region poznań-ski. Region jako całość na tle Polski jest lepiej oceniany pod względem planowa-nych zmian demograficzplanowa-nych, stóp bezrobocia, dostępności gospodarstw domo-wych do Internetu i korzystania przez społeczeństwo z komputerów (tabela 2.3).
9 W skład tej branży wchodzą zgodnie z NACE rev 1.1: 61. Transport wodny; 62. Transport lotniczy; 64. Usługi pocztowe i telekomunikacyjne; 65–67. Pośrednictwo finan-sowe; 70. Nieruchomości; 71. Wynajem maszyn i urządzeń bez obsługi; 72. Usługi związa-ne z komputerami; 73. Badania i rozwój; 74. Inzwiąza-ne; 80. Edukacja; 85. Zdrowie i opieka społeczna; 92. Rekreacja, sport i kultura.
Cały szereg innych przedstawionych wskaźników w Wielkopolsce prezentuje się gorzej niż w całej Polski. Chodzi przede wszystkim o liczbę osób edukujących się i dokształcających, wydatki na badania i rozwój oraz zasoby ludzkie związane z nauką i technologią czy odsetek pracujących w społeczeństwie. W przypadku porównań z Unią Europejską sytuacja przedstawia się bardzo podobnie. Niestety, wszystkie porównania z państwami Unii nie były możliwe ze względu na brak dostępno-ści do danych. Można się jedynie domyślać, że tam, gdzie brakowało takich danych (do-stępność Internetu, korzystanie z Internetu oraz z komputera), średnie wartości wskaźni-ków dla wszystkich gospodarek Unii Europejskiej byłyby prawdopodobnie lepsze. Tabela 2.3. Wielkopolska na tle Polski i Unii Europejskiej
Badany parametr Osiągnięcia Wielkopolski na tle
Polski UE
PKB per capita wg PPS gorsze gorsze
Dynamika przyrostu ludności lepsze lepsze
Migracja międzynarodowa gorsze gorsze
Struktura ludności według wieku lepsze lepsze
Odsetek pracujących w społeczeństwie gorsze gorsze
Stopa bezrobocia lepsze lepsze
Stopa bezrobocia w grupie wiekowej 15-24 lata lepsze lepsze
Odsetek studentów w grupie wiekowej 20-24 lata gorsze lepsze
Udział dorosłych w dokształcaniu gorsze gorsze
Gospodarstwa domowe posiadające Internet lepsze brak danych
Korzystający z Internetu przynajmniej raz na tydzień takie same brak danych Osoby, które nigdy nie korzystały z komputera lepsze brak danych
Wydatki na B+R mieszkańca gorsze gorsze
Zasoby ludzkie związane z nauką i technologią gorsze brak danych
Pracujący w branżach typu high-tech gorsze gorsze
Pracujący w usługach opartych o wiedzę specjalistyczną gorsze gorsze
Ilość obszarów, w których Wielkopolska uzyskała lepsze wyniki 6 5
Ilość obszarów, w których Wielkopolska uzyskała gorsze wyniki 9 7 Źródło: opracowanie własne
LITERATURA
[1] Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie wielkopolskim, Raport o realizacji Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku w latach 2006-2008, Urząd Marszałkowski województwa wielkopolskiego.
[2] Rocznik statystyczny województw, GUS, Warszawa 2008.
[3] Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku, Poznań 2005, Doku-ment przyjęty przez Sejmik województwa wielkopolskiego dnia 19.12.2005.