GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY

Autorzy projektu Foresight Kadry Nowoczesnej Gospodarki [11] stwierdzili, że konieczna jest transformacja polskiej gospodarki w kierunku struktur przyjaznych innowacjom, transferowi nowoczesnych technologii oraz społeczeństwu informa-cyjnemu. Takie przemiany wymagają budowania przewag w oparciu o kapitał ludzki, dostęp do dobrego wykształcenia i dostosowanych do zmieniających się potrzeb rynku pracy szkoleń zawodowych.

Koncepcja GOW podkreśla wiodącą rolę nauki, a zwłaszcza technologii infor-matycznych i telekomunikacyjnych, w zmianach strukturalnych oraz szybkim upowszechnianiu się rezultatów naukowych w kolejnych sektorach gospodarki. Gospodarka oparta na wiedzy (knowledge based economy), określana również jako nowa gospodarka (new economy), może zostać opisana następującymi cechami [1]: – jest oparta na informacji;

– ma charakter globalny; – ma charakter sieciowy.

Gospodarkę opartą na wiedzy (GOW), zdaniem Z. Madeja, charakteryzują dwa podejścia: węższe i szersze. W podejściu węższym tworzenie i wykorzystywanie wiedzy dokonuje się w przedsiębiorstwach, natomiast w podejściu szerszym uwzględnia się dodatkowo kulturowe aspekty społeczeństwa i jego członków, lub samych pracowników (jako kapitał społeczny), oraz instytucje i organizacje ze-wnętrzne. Według Grudzewskiego i Hejduk [5], gospodarka oparta na wiedzy obejmuje następujące główne obszary:

– system innowacyjności; – system edukacyjny;

– system informacyjno-komunikacyjny; – zarządzanie wiedzą na poziomie organizacji; – aspekt regionalny.

W warunkach Gospodarki Opartej na Wiedzy głównym czynnikiem wzrostu konkurencyjności jest rozwój zasobów zapewniających osiągnięcie przewagi

kon-kurencyjnej na zglobalizowanym rynku: potencjał naukowo-badawczy, innowacyj-ność, system produkcji i transferu wiedzy (z najważniejszym jego elementem – sys-temem edukacyjno-akademickim), kapitał intelektualny. Zgodnie z powszechnym poglądem, w Gospodarce Opartej na Wiedzy w strukturze działalności ekonomicz-nej dominują formy kreowania wartości polegające na wytwarzaniu nowej wiedzy (inwencja i kreacja) oraz jej zastosowań (innowacyjność). Zaobserwować można pewien paradoks „wiedza i prowadzący do niej rozwój nauki stają się fundamen-talnym czynnikiem rozwoju społeczno-gospodarczego. Jednocześnie też stają się czynnikiem pogłębiającym złożoność i niepewność kontekstu, w jakim politycy i menadżerowie podejmować muszą strategiczne decyzje” [33].

Od kilku lat Bank Światowy przy wykorzystaniu benchmarkingu prowadzi ran-king krajów gospodarki wiedzy wg indeksu obliczonego na podstawie 80 struktu-ralnych i jakościowych zmiennych służących do mierzenia dokonań krajów w czte-rech tzw. filarach GOW [14]: reżymu instytucjonalnego, edukacji, innowacji, ICT. Polska zajmuje jedną z najniższych pozycji pośród krajów UE, poniższy rysunek przedstawia stan przed powiększeniem UE o Bułgarię i Rumunię, które mają war-tości indeksu GOW (według stanu na koniec 2008 roku) nieznacznie niższe od Polski.

Rys. 7.1. Indeksy GOW (skala 0-10) Źródło: Knowledge Assessment Methodology, KAM, 2006, World Bank

Innowacyjność gospodarki charakteryzowana jest przez rozwiązania technolo-giczne i potencjał społeczny jednostek wyrażający się w nowych sposobach działa-nia, myśledziała-nia, potrzebach i wartościach. Innowacyjna gospodarka może być zbu-dowana przez innowacyjne społeczeństwo i dotyczy to zarówno pracowników, jak i zarządzających nimi, społeczności działających na różnych szczeblach, jak i de-cydentów.

Istotnym elementem z punktu widzenia gospodarko opartej na wiedzy są ak-tywne przedsiębiorstwa, które wyznaczają granice swojej siły i ekspansji gospo-darczej, a także rozwoju regionu. Aktywność przedsiębiorstw jest wynikiem kumu-lacji wielu czynników, spośród których można wymienić umiejętność funkcjono-wania w ramach partnerstwa rynkowego. Partnerstwo rynkowe z kolei musi być inicjowane, wspomagane i rozwijane przez odpowiednie instytucje i procedury.

Nieumiejętność lub słaba zdolność do współpracy w sieci jest szczególnie istot-na, ponieważ sieci i gotowość organizacji (przedsiębiorstw) do sieciowania są im-manentną cechą gospodarki opartej na wiedzy, utożsamianą w wielu źródłach na-ukowych z gospodarką sieciową. Gospodarkę tą charakteryzuje prymat zasobów wiedzy nad zasobami rzeczowymi. Zasoby wiedzy warunkują tworzenie i wdraża-nia innowacji i warunkują w ten sposób tworzenie przewagi konkurencyjnej. Prze-wagę tę budują też technologie informatyczne i telekomunikacyjne, zwłaszcza szerokie stosowanie Internetu, który zmienia granice funkcjonowania i zarządzania przedsiębiorstwa, dostępu do rynku zaopatrzeni i zbytu – od lokalnego po global-ny. Istotnym z tego punktu widzenia jest również problem internacjonalizacji przedsiębiorstw, który łączy w sobie zagadnienie innowacji, wykorzystania techno-logii informatycznych oraz umiejętności wyszukiwania i wykorzystywania wiedzy. Internacjonalizacja przedsiębiorstw jest też istotnym kanałem transferu i dyfuzji wiedzy.

We współczesnej gospodarce wiedza jest jednym z nielicznych zasobów, któ-rych ilość ulega pomnożeniu wraz ze wzrostem wykorzystania, a nie wyczerpaniu. W przypadku organizacji sieciowych wiedza jest kluczowym zasobem pozwalają-cym na realizację procesów wewnątrz sieci oraz osiąganie przewagi konkurencyj-nej poprzez [3]:

– produkty „bogate w wiedzę” – oferowane przez firmę integratora, posiadającą ośrodki badawczo-rozwojowe i współdziałającą z innymi podmiotami sieci; – dyfuzję wiedzy – przemieszczanie tradycyjnych zasobów materialnych między

podmiotami korporacyjnymi było kosztownym procesem, ograniczonym barie-rami czasowymi, dzięki globalnej sieci Internetu dyfuzja wiedzy w korporacji jest wręcz nieograniczona;

– kluczowe kompetencje – kapitał intelektualny jest niezależny od posiadanych zasobów materialnych, również podmioty o mniejszym znaczeniu w sieci, dzię-ki zaangażowaniu swojej wiedzy, mogą zdobyć kluczowe kompetencje, osią-gnąć pozycję lidera w organizacji sieciowej;

– specjalizację operacyjną – to możliwość świadomego wyboru podmiotów w sieci, którym powierza się określone zadania; podmioty skupiają się, więc

tylko na określonej działalności, a tym samym przedsiębiorstwo to zyskuje większe doświadczenie, tworzy wiedzę na temat specyficznej działalności, z której efekty mogą płynąć dla całej korporacji;

– korzyści skali i efekt sieciowy – wypracowane technologie i know-how mogą być transferowane do wielu podmiotów w sieci;

– synergię wiedzy – badania mogą być również rozproszone w całej sieci, do-świadczenia mogą być zbierane przez poszczególne jednostki, których integra-cja pozwala na osiągnięcie efektu synergii wiedzy w sieci;

– nowe trendy – pozyskiwanie wiedzy w tym samym czasie, w rozproszonych geograficznie miejscach, umożliwia wykrycie pojawiających się trendów. W nowych zmienionych warunkach otoczenia charakterystycznych dla Gospo-darki Opartej na Wiedzy (GOW) sposób funkcjonowania i konkurowania przedsię-biorstw, a szczególnie tych funkcjonujących w sieci, różni się od dotychczasowe-go, gdyż jest zdeterminowany wyjątkowym charakterem dominującego zasobu – wiedzy. Jest ona zasobem specyficznym i nie podlega tym samym prawom, co pozostałe czynniki wytwórcze. W szczególności wymienia się następujące jej ce-chy [26]: dominacja, niewyczerpalność, symultaniczność oraz nieliniowość.

Dominujący charakter wiedzy wynika bezpośrednio z faktu, że od efektywnego jej wykorzystania w największym stopniu zależy długookresowa pozycja konkuren-cyjna przedsiębiorstwa. Niewyczerpalność, jak już wcześniej wspomniano, ozna-cza, że wiedza, w przeciwieństwie do wszystkich innych zasobów, nie zużywa się. Symultaniczność oznacza, że ta sama wiedza może być wykorzystywana przez wiele organizacji i/lub osób jednocześnie i w wielu miejscach naraz (np. w wielu sieciach gospodarczych). W przypadku tradycyjnych zasobów było to niemożliwe. Wreszcie ostatnia cecha – nieliniowość – oznacza, że nawet niewielka ilość wiedzy może powodować niewyobrażalnie wielkie konsekwencje i odwrotnie: olbrzymia ilość wiedzy może się okazać bezużyteczna. Brak liniowości wiedzy powoduje też, że ta sama jej porcja wykorzystana w jednym przedsiębiorstwie może przynieść diametralnie różne efekty niż użycie jej w innej firmie. W przypadku tradycyjnych zasobów to przedsiębiorstwo, które posiadało ich więcej, miało wyraźną przewagę nad konkurentami, wynikającą choćby z korzyści skali. W przypadku wiedzy ko-rzyści skali mogą, ale nie muszą, wystąpić.

Wiedza jest kapitałem trudnym do zdefiniowania, zmierzenia i wykorzystania w praktyce, gdyż podstawowe pojęcia, metody i techniki wykorzystywane współ-cześnie wywodzą się z ery przemysłowej. Istnieje potrzeba opracowania nowych rozwiązań pomagających w jej nabywaniu, tworzeniu, transformowaniu, wykorzy-stywaniu oraz dyfuzji.

7.3. INNOWACYJNA WIELKOPOLSKA I BUDOWA