chęci zmiany stanu dowolnego systemu: od człowieka do systemu ekonomicznego [8, s. 85-99]. Jest więc sześć rodzajów problemów, z czego trzy są problemami po-znawczymi, służącymi dowiedzeniu się wszystkiego o danym systemie, a trzy dalsze problemami decyzyjnymi, umożliwiającymi ingerencję w system, jego zmianę. Są to: – eksploracja, czyli poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o istnienie systemu, od-powiedź na pytanie, co właściwie jest systemem, stwierdzanie faktów o systemie; – klasyfikacja, czyli odpowiedź na pytanie, co składa się na dany system, jakie są
jego składniki, mierzenie właściwości systemu, klasyfikacja;
– eksplikacja, czyli szukanie związków, oddziaływań pomiędzy składnikami sys-temu;
– postulacja to wskazywanie celów, określanie kształtu, postaci systemu, ku któ-remu zmierzamy;
– optymalizacja to wybór najskuteczniejszego sposobu postępowania zmierzające-go do osiągnięcia postulowanezmierzające-go celu, wybór właściwych decyzji, optymalna de-cyzja będzie wymagała rozpoznania wszystkich sposobów postępowania wraz ze skutkami ubocznymi, aby mógł być wybrany sposób najkorzystniejszy;
– realizacja, czyli zastosowanie właściwego sposobu, zgromadzenie niezbędnych zasobów: materiałów, narzędzi, energii, pracy; na tym etapie procesu realizator, wykonawca jest jednocześnie kluczowym decydentem, którego działanie może zniweczyć trud i wysiłek wszystkich wcześniejszych etapów.
Wykorzystanie powyższej klasyfikacji, wiedzy na temat funkcjonowania i zmian wszelkich systemów byłoby bardzo użyteczne i wskazane w działaniach wszystkich podmiotów zainteresowanych innowacjami, projektujących ich przebieg, analizują-cych przyczyny sukcesów i niepowodzeń.
Innowacje są dla wielu nimi zainteresowanych kojarzone głównie z radykalnymi, przełomowymi zmianami istniejących stanów rzeczy. Ciekawy model takiej przeło-mowej innowacji – jakkolwiek definiowanej przez autorów nie jako synonim
inno-wacji radykalnej, rewolucyjnej7 – został wyróżniony uznaniem specjalistów z branży
innowacyjności [3, s.34-36]. Innowacje zachowawcze polegające na wytwarzaniu produktów lepszych, udoskonalanych są domeną i źródłem przewagi działających na rynku doświadczonych firm. W przypadku innowacji przełomowych, gdy wprowa-dzane są na rynek nowe, często prostsze i tańsze produkty, przewagę osiągają
nowi-cjusze [3, s. 50]8. Elementami modelu przełomowej innowacji są: istnienie granicy
udoskonaleń, które są do przyjęcia dla klientów, zmiana trajektorii innowacji nastę-pująca z każdym kolejnym udoskonaleniem oraz zasadnicza zmiana pomiędzy
7 „Zasadniczo innowacja zachowawcza polega na wytwarzaniu coraz lepszego produktu (...) który klenci zechcą kupić za większe pieniądze (…) podczas gdy innowacja przełomo-wa polega na wproprzełomo-wadzeniu do sprzedaży prostszego i praktyczniejszego produktu, który mało kosztuje oraz przyciąga nowych klientów [3, s. 50, 58].
8 W innym opracowaniu w polskim tłumaczeniu użyto bardziej adekwatnego do angiel-skiego terminu innowacja burząca (disruptive) = „innowacja potencjalnie zakłócająca cały dotychczasowy model działalności gospodarczej danej firmy czy nawet branży” [17, s. 21].
wacją zachowawczą a przełomową związana z adresowaniem innowacji zachowaw-czych do klientów (najbardziej wymagających), ale z dotychczasowych rynków, podczas gdy w przypadku innowacji przełomowych adresatem są nowi klienci, któ-rych wymagania mogą być niższe, ale nowa trajektoria rozwoju produktu pozwoli wcześniej czy później zaspokoić potrzeby bardziej wymagających klientów. Przy-kładem doskonale ilustrującym ten model jest skuteczna rywalizacja minihut z huta-mi zintegrowanyhuta-mi [3, s. 51–58].
Wykorzystanie modelu przełomowej innowacji wiąże się z rozwiązaniem wielu problemów i wyzwań, takich jak [3, s. 35–36, 49–324]:
– wybór strategii skutecznej rywalizacji z konkurentami; – wybór produktu, który będzie rozwijany;
– wybór najlepszych klientów dla produktów firmy; – prawidłowy dobór zakresu działalności;
– upewnienie się co do przewagi i zapobieganie utowarowieniu;
– wybór najodpowiedniejszej struktury organizacyjnej z punktu widzenia przeło-mowej innowacji;
– wybór i szczegółowe określenie strategii;
– wybór najbardziej odpowiednich źródeł finansowania; – określenie roli dyrekcji w zarządzaniu innowacją.
4.6. PODSUMOWANIE
Niska pozycja Polski w rankingach innowacyjności jest dość wyraźnie potwier-dzona w różnego rodzaju rankingach, ale istotą wyzwania związanego z tą oceną jest: czy potrafimy zdobyć wiedzę o przyczynach i źródłach tego stanu rzeczy i podjąć działania ten stan zmieniające [10, s. 164–182]. Wiedza na temat złożono-ści innowacji i mechanizmów innowacyjnych procesów, którą znajdujemy w litera-turze przedmiotu, nie jest kompletna i nie zawsze dostosowana do naszych potrzeb i oczekiwań. Innowacje to zmiany nie zawsze rewolucyjne, przełomowe, ale zawsze trudne dla podmiotu, który wcześniej nie miał z nimi do czynienia. Trudności te doty-czą zarówno dużych przedsiębiorstw, korporacji, jak i w szczególności kluczowego w rozwijającej się gospodarce sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Do-świadczenia innych mogą być wykorzystane w budowaniu własnej drogi innowa-cyjnego rozwoju, ale my sami musimy zadbać o to, aby przystosować je do na-szych „odrębności”.
Wobec braku pozytywnych systemowych rozwiązań w budowaniu „modelu” polskiej gospodarki innowacyjnej częściowe sukcesy w tych obszarach można przypisać skutecznym działaniom wielu innowacyjnie zorientowanych podmiotów: przedsiębiorstw i nie tylko. Pozytywnie przez otoczenie oceniana prorynkowa transformacja polskiej gospodarki w o wiele mniejszym stopniu przyczyniła się do poprawy innowacyjności niż zapoczątkowanie procesu integracji z Unią
Europej-ską. Wiedza na temat innowacji, ale i doświadczenia dobrych praktyk były sku-tecznym impulsem do działań dla wielu przedsiębiorczych jednostek. Budowa infrastruktury innowacyjności, intensyfikacja i dywersyfikacja źródeł finansowania innowacji to nie jedyne efekty dotychczasowych doświadczeń integracji. Jednak podobnie jak w stosunku do wyzwania, przed którym stanęła zjednoczona Europa: przekształcenia się w najbardziej konkurencyjny obszar globalnej gospodarki, tak i Polska, poszczególne regiony, branże i instytucje muszą przejść do działań, mobi-lizowania rozpoznanych zasobów, zwłaszcza ludzkich – prawdziwego „intelektu-alnego” kapitału. O ile przedsiębiorcy i konkretne instytucje, np. uniwersytety, mogą w ostateczności rozwijać się i doskonalić metodą „prób i błędów”, to nie jest to najlepsza droga dla państwa, jego instytucji, prawa przez nie stanowionego i polityki przez nie uprawianej.
Innowacyjny potencjał Wielkopolski i jego dotychczasowe wykorzystanie nale-ży ocenić jako odzwierciedlający sytuację i kondycję polskiej gospodarki. Jakkol-wiek należy ona do przodujących regionów, to różnice nie dowodzą istotnej prze-wagi nad pozostałymi regionami. Nie istnieje wyraźnie określony, efektywnie dzia-łający Wielkopolski System Innowacji. Czy wiedza na temat innowacji, znajomość istoty, modeli może w jakikolwiek sposób pomóc zmienić ten stan? Wiedza, zwłaszcza teoretyczna, jest niezbędnym elementem budowania kompetencji tych, którzy w praktyce tę wiedzę powinni wykorzystywać, ale elementem niewystarcza-jącym. Wydaje się niezbędne doprowadzenie tej wiedzy do świadomości wszyst-kich, którzy w jakikolwiek sposób mogą i powinni działać na rzecz innowacji: przedsiębiorców działających i potencjalnych (uczących się, studiujących, bezro-botnych); badaczy i wynalazców, polityków, samych konsumentów wreszcie, któ-rzy mogą wywierać istotny wpływ na rynek nowych technologii i produktów. Na tę niezbędną wiedzę składają się elementarna znajomość mechanizmów gospodarki rynkowej, przedsiębiorczości, w tym innowacyjnej, oraz ochrony własności inte-lektualnej. Integralną jej częścią jest wiedza dotycząca innowacji, wyjaśniająca, że droga od pomysłu do jego realizacji jest złożona i nie zawsze skuteczna; że wkra-czający na tę drogę podejmują ryzyko, które powinno być przez nas akceptowane; że nie od dobrej woli naukowców, twórców zależy komercyjny sukces produktów ich myśli i pracy, ale od specyficznych warunków rynkowych, które nie podlegają kontroli.
Szanse Wielkopolski na spożytkowanie wiedzy na rzecz budowania wzorcowe-go systemu innowacji tkwią w jej podstawowych zasobach ludzkich, z jednej stro-ny szeregu kreatywstro-nych jednostek, które tworzą rynek nowych idei i produktów, z drugiej doświadczenia i umiejętności pracy zespołowej, która jest istotnym wa-runkiem budowania efektywnych struktur innowacyjnych. Trzy ostatnie grupy modeli: systemowy, ewolucyjny i środowiska innowacyjnego powinny być inspi-racją dla dokończenia procesu budowy prawdziwie innowacyjnej Wielkopolski. Model systemowy, ponieważ zwraca uwagę na znaczenie związków pomiędzy częściami systemowej całości, pozwala na uświadomienie, że źródła powodzenia tkwią we właściwych relacjach pomiędzy wszystkimi uczestnikami systemowej
rzeczywistości, relacjach, które mogą mieć charakter konkurencyjny: pomiędzy przedsiębiorstwami czy ośrodkami badawczymi, lub kooperacyjny, w obrębie po-szczególnych grup i pomiędzy nimi. Model ewolucyjny, ponieważ podkreśla klu-czową rolę człowieka podlegającego prawom przyrody, bynajmniej niebędącego
homo oeconomicus, ale będącego zdolnym i skłonnym do uczenia się, zdobywania
i wymieniania się doświadczeniami. Wreszcie model środowiska innowacyjnego, ponieważ podkreśla wagę środowiska, w którym znajdują się i działają podmioty realizujące innowacje, którego kulturowe i historyczne korzenie korzystnie wyróżnia-jące Wielkopolskę wśród innych regionów mogą być uznane za jej niewątpliwy atut.
Budowanie takiego systemu wiedzy pozostaje w gestii wielkopolskich instytucji edukacyjnych, co oznacza, że autonomia, niezależność w kształtowaniu odpowied-nich programów wiedzy może stać się przeszkodą w ich rzeczywistym upowszech-nianiu. Dowodzi tego np. droga wprowadzania do programów studiów przedmiotu: ochrona własności intelektualnej, do czego rektorzy polskich uczelni „zobowiązali się” jeszcze w latach 90. Do chwili obecnej to zobowiązanie pozostało nie w pełni zrealizowane. Innym problemem jest skala działań. O ile szkołom wyższym zarzuca się niejednokrotnie nadmierne rozszerzanie oferty edukacyjnej i „mnożenie” liczby studentów ponad realne możliwości edukowania, to wiele innych instytucji, które np. dysponują środkami z funduszy europejskich na edukację i szkolenia w obsza-rach innowacyjności, w praktyce oferuje na rynku niedostateczną liczbę miejsc dla zainteresowanych. Są to problemy i wyzwania związane z kluczowym etapem pro-cesów decyzyjnych: realizacji, czyli zastosowania właściwych sposobów, zgroma-dzenia niezbędnych zasobów, oraz podjęcia rzeczywistych działań [8, s. 88].
LITERATURA
[1] Biznes, tom 9, Słownik pojęć ekonomicznych, PWN, Warszawa 2007.
[2] Blaug M., Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Wyd. PWN, Warszawa 2000. [3] Christensen C., Raynor M.E., Innowacje. Napęd wzrostu, Wyd. Studio Emka
War-szawa 2008.
[4] Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992. [5] Gomułka S., Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego, Wyd. CASE, Warszawa 1998. [6] The International Handbook on Innovation, Edited by L.V. Shavinina, Pergamon
Oxford 2003.
[7] Leksykon własności przemysłowej i intelektualnej, (red.) A. Szewc, Wyd. Zakamycze Kraków 2003.
[8] Mazur M., Cybernetyka i charakter, Wyd. II, poprawione i uzupełnione, Wyd. Aula, Podkowa Leśna 1996.
[9] Penc J., Innowacje i zmiany w firmie. Transformacja i sterowanie rozwojem przedsię-biorstwa, AW Placet, Warszawa 1999.
[10] Polska. Raport o konkurencyjności. Rola innowacji w kształtowaniu przewag konku-rencyjnych, red. nauk. M.A. Weresa, SGH w Warszawie – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006.
[11] Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami, PWN, Warszawa-Łódź 2001.
[12] Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia, tom 1 i 2, Wyd. II zmienione, PWN, Warszawa 2004.
[13] Słownik współczesnego języka polskiego, tom 1, Wyd. Reader’s Digest, Warszawa 1998. [14] Tidd J., Bessant J., Managing Innovation: Integrating Technological, Market and
Organizational Change, 4th Edition, John Wiley & Sons Ltd, Chichester 2009. [15] Zajączkowski M., Podstawy innowacji i ochrony własności intelektualnej, Wyd.
Eco-nomicus, Szczecin 2003.
[16] Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, pr. zb. pod red. M. Brze-zińskiego, Wyd. Difin, Warszawa 2001.