OCENA INNOWACYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW W WIELKOPOLSCE

Globalizacja gospodarki spowodowała zniesienie barier w światowym przepły-wie informacji, towarów, technologii oraz kapitału i ludzi. W tym samym czasie, zamiast produkcji masowej, coraz częściej kładzie się nacisk na elastyczne systemy produkcji w ramach sieci kooperacyjnych. Stanowią one istotny element restruktu-ryzacji przemysłu związanej z pojęciami „elastycznej specjalizacji” oraz „nowej konkurencji”. Kluczem do rozwoju jest zdolność uczenia się i stawania się bardziej innowacyjnym niż konkurenci.

Procesy innowacyjne coraz rzadziej zamykają się w ramach pojedynczej firmy, wymagają wspólnych działań wewnętrznych i zewnętrznych. Firmy są innowacyj-ne dzięki własinnowacyj-nej zdolności organizacyjinnowacyj-nej, ale także poprzez kontakty zewnętrzinnowacyj-ne ze swoimi dostawcami i partnerami w biznesie. Komunikacja, współpraca i koor-dynacja między poszczególnymi podmiotami w sieci wynika z faktu, że dzisiaj innowacja nie jest prostą funkcją zdolności przedsiębiorcy i poszczególnej firmy czy instytutu badawczego ani nawet prostej współpracy między nimi. Fakt ten od-powiada na pytanie, dlaczego innowacje i innowacyjność są tak ważne zwłaszcza dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Współcześnie stosuje się wiele metod oceny innowacyjności, głównie na po-ziomie makroekonomicznym. Przykładowe instytucje zajmujące się pomiarem poziomu innowacyjności i stosowane mierniki to:

– Główny Urząd Statystyczny – badania: Nauka i technika, Działalność innowa-cyjna przedsiębiorstw przemysłowych, Działalność innowainnowa-cyjna przedsiębior-stwa sektora usług,

– Komisja Europejska – European Innovation Scoreboard, – Community Innovation Survey – Oslo Manual,

– Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorczości Unii Europejskiej – Innobarometr, – Rankingi np. Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk oraz

„Gazety Prawnej” – 500 najbardziej innowacyjnych firm,

– mierniki stosowane w literaturze, np. E. Stawasz, J. Łunarski, A. Pomykalski. Zaprezentowane wyniki badań empirycznych zostały przeprowadzone przez M. Grabowską oraz A. Kujawińską w maju i czerwcu 2008 roku. Podstawą do ich przeprowadzenia była poprawiona metodologia określenia syntetycznego miernika innowacyjności autorstwa E. Stawasza. W związku z tym pytania służące do oceny poziomu innowacyjności podzielono na 5 obszarów:

– produkty, procesy i technologia,

– komunikacja, struktura organizacyjna i zarządzanie wiedzą, – polityka i strategia, przywództwo oraz pracownicy,

– współpraca z interesariuszami.

Badane przedsiębiorstwa reprezentowały bardzo szeroki przekrój profilu dzia-łalności. Wśród nich występowały przedsiębiorstwa zajmujące się: produkcją wy-robów z tworzyw sztucznych, artykułów spożywczych, metalowych wywy-robów go-towych, wyrobów z drewna i drewnopodobnych, urządzeń transporgo-towych, ma-szyn, opakowań, spirytusu i wyrobów spirytusowych, mebli, kosmetyków, świe-tlówek, mieszanek mineralno-bitumicznych, wyrobów budowlanych, instrumentów medycznych, przetwórstwem szkła i odpadów.

Analiza badań pozwala stwierdzić, że żadne przedsiębiorstwo podlegające ba-daniu nie jest skrajnie nieinnowacyjne. Przedsiębiorstwa zostały sklasyfikowane do trzech grup poziomu innowacyjności:

– I klasa – przedsiębiorstwa o wysokiej innowacyjności – od 8 do 12 pkt, – II klasa – przedsiębiorstwa o średniej innowacyjności – od 4 do 7,9 pkt, – III klasa – przedsiębiorstwa o niskiej innowacyjności – od 0 do 3,9 pkt.

Najmniej innowacyjne przedsiębiorstwo uzyskało 1,4 pkt, natomiast przedsię-biorstwo charakteryzujące się najwyższym poziomem innowacyjności według miernika innowacyjności otrzymało 10,7 pkt. Na podstawie wyników można stwierdzić, że zdecydowanie przeważają firmy o średnim poziomie innowacyjno-ści. Stanowią one prawie połowę badanej próbki (47,8%). Nieco ponad 30% przed-siębiorstw należy do najmniej innowacyjnej klasy przedprzed-siębiorstw. Przedsiębior-stwa, które uzyskały minimum 8 pkt i tym samym zostały zakwalifikowane do grupy firm reprezentujących wysoki poziom innowacyjności, stanowią 21,8% ba-danej próby. Analizując zależność wielkości przedsiębiorstw od osiąganego przez nie współczynnika innowacyjności (tabela 5.2), można zauważyć, że wśród firm o wyso-kim poziomie innowacyjności najwięcej jest średnich przedsiębiorstw (40%). Tabela 5.2. Procentowy rozkład wielkości przedsiębiorstw w poszczególnych klasach

innowacyjności

Liczba zatrudnionych do 49 50–249 pow. 250

I klasa (8–12 pkt) 20% 40% 20%

II klasa (4–7,9 pkt) 9,1% 27,3% 63,6%

III klasa (0–3,9 pkt) 71,4% 14,3% 14,3%

Źródło: M. Grabowska, A. Kujawińska, Ocena innowacyjności przedsiębiorstw produkcyj-nych w Wielkopolsce, w: Uwarunkowania rynkowe rozwoju mikro i małych przedsię-biorstw, Uniwersytet Szczeciński, Zeszyty Naukowe nr 540, Szczecin 2009.

W świetle wyników badań nie dziwi fakt, że małe przedsiębiorstwa stanowią przeważającą część firm o najniższym poziomie innowacyjności. Na ten stan

rze-czy wpływa niedobór środków finansowych oraz innych zasobów. Tezę tę po-twierdzają badania przeprowadzone przez B. Bartkowiak dotyczące innowacyjnych zachowań małych przedsiębiorstw. W tabeli 5.3 zaprezentowano wyniki badań. Tabela 5.3. Oceny małych przedsiębiorstw nt. innowacji w ich przedsiębiorstwach

Procent odpowiedzi pozytywnych

Generalnie myślę o innowacjach 73,1

Planuję wprowadzić innowacje w ciągu najbliższych 3 lat 25,0

– zakup nowej technologii (ulepszenie produktu) 9,6

– ulepszenie organizacji pracy 15,4

– ulepszenie usługi 9,6

– inne 3,8

Innowacje są dla bogatych firm. Nie stać mnie na zaawansowane

technologie i wyrafinowane innowacje ^94,2

Liczę na dotacje unijne, od dotacji uzależniam wprowadzenie innowacji 11,5

Źródło: B. Bartkowiak, Neuroinnowacje i innowacje w mikroprzedsiębiorstwach, w: Uwa-runkowania rynkowe rozwoju mikro i małych przedsiębiorstw, Uniwersytet Szczeciński, Zeszyty Naukowe nr 540, Szczecin 2009.

Dokonując porównania cząstkowych wyników miernika innowacyjności uzy-skanych przez najbardziej i najmniej innowacyjne przedsiębiorstwa, można zauwa-żyć bardzo duże różnice w poszczególnych obszarach. Ciekawa sytuacja ma miej-sce w obszarze polityki, strategii, przywództwa i pracowników, w której przedsię-biorstwo najmniej innowacyjne otrzymało 0 pkt, a najbardziej innowacyjne 1 pkt (max w tej grupie pytań). Jest to obszar świadczący o kulturze innowacyjnej przed-siębiorstwa, który nie wymaga wysokich nakładów finansowych, a mimo to jest całkowicie zaniedbany przez przedsiębiorstwo nieinnowacyjne. Takie podejście kadry zarządzającej miało zapewne wpływ na pozostałe obszary i pośrednio przy-niosło efekt w postaci najniższego wyniku spośród badanych przedsiębiorstw.

Niemal 80% badanych przedsiębiorstw należało do grupy mało i średnio inno-wacyjnych firm. Z ostatniej części badań można wywnioskować, że głównymi przy-czynami takiego stanu rzeczy według przedsiębiorców są zbyt wysokie koszty wdra-żania innowacji i niedostatek własnych środków finansowych na ten cel, wykwalifi-kowanego także brak wykwalifiwykwalifi-kowanego personelu. Wnioski z badań potwierdzają celowość działań i programów typu Innowacyjna Gospodarka Unii Europejskiej w podwyższaniu poziomu innowacyjności. Wyniki badań mogą być punktem wyj-ścia do analizy porównawczej poziomu innowacyjności w Wielkopolsce z innymi regionami, a także umożliwiają identyfikację i eliminację barier innowacyjności.

5.5. PODSUMOWANIE

Innowacje i zaawansowane technologie są dziś podstawą rozwoju zarówno największych gospodarek światowych, jak i poszczególnych dynamicznie rozwija-jących się przedsiębiorstw. Często kojarzą się one ze znacznymi nakładami kapita-łowymi i wielkimi korporacjami, jednak w nowoczesnej gospodarce ogromną rolę w ich kreowaniu i rozpowszechnianiu odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa. Aby jednak budować i utrzymać swój potencjał innowacyjny, firmy te potrzebują odpowiedniego środowiska, w którym będą mogły pozyskiwać potrzebne im zaso-by i informacje. Istotną rolę w budowie takiego środowiska odgrywa państwo oraz instytucje wsparcia.

Rodzajem elastycznych układów sieciowych są regionalne systemy innowacji. Są to regionalne układy o szerokich powiązaniach, wykorzystujące lokalne zasoby doskonale dopasowujące swą działalność do specyfiki lokalnego rynku. Regional-ny system innowacji to publiczno-prywatne forum współpracy świata biznesu, administracji samorządowej i państwowej, instytucji pozarządowych umożliwiają-cych aktywizację lokalnych czynników wzrostu i lepsze wykorzystanie zasobów. Celem działalności takich systemów jest podjęcie wszelkich możliwych działań mogących wspomóc współpracę prowadzącą do wzrostu innowacyjności. Do ta-kich zadań zalicza się m.in. budowanie współpracy pomiędzy biznesem a instytu-cjami naukowymi. Według PARP nakłady na działalność badawczo-rozwojową w Polsce są porównywalne z Włochami (1,1%), Portugalią i Litwą (0,8%), Grecją (0,6%) oraz Słowacją (0,5%), jednak wciąż są znacznie niższe od krajów o bardziej rozwiniętej gospodarce.

Pomimo podejmowanych inicjatyw w ramach Regionalnej Strategii Innowacji innowacyjność wielkopolskich przedsiębiorstw nadal należy oceniać jako niską. Wielkopolska jako region znajduje się w początkowej fazie budowania gospodarki opartej na wiedzy. Wynika to głównie z faktu, że mamy do czynienia z bardzo słabą współpracą między sektorem nauki i biznesem, która w ogromnym stopniu warunkuje poziom innowacyjności krajów.

Głównym czynnikiem hamującym powstawanie innowacji jest brak mechani-zmu ekonomicznego, czyli rynku i konkurencji wymuszającej stosowanie nowych produktów, procesów technologicznych czy systemów organizacji produkcji. W związku z tym nadal możemy wyróżnić następujące bariery hamujące powsta-wanie innowacji:

– natury ekonomicznej – brak własnych środków finansowych, zbyt wysokie oprocentowanie kredytów finansujących innowacyjność,

– natury rynkowej – brak rozpoznania potrzeb rynkowych, wysoki stopień nie-pewności zbytu nowych produktów,

– związane ze słabością sfery naukowej i badawczo-rozwojowej – brak właściwej bazy rozwojowej, brak przepływu informacji do gospodarki,

– natury osobowej – problemy kompetencji przełożonych, problemy z pracą ze-społową.

Niestety w literaturze przedmiotu brakuje dogłębnej analizy barier hamujących dynamiczne rozszerzanie się innowacji w Wielkopolsce. Dokonując jednak wyboru czynników, które utrudniają rozprzestrzenianie się innowacji w przedsiębiorstwach warto oprzeć się na wynikach badań takich autorów, jak: H. Mizgajska, K. Poznań-ska, T. Rudolf, J. Wróblewski, E. Stawasz, P. Głodek, F. Ammon, J. Clancy, R. Foster, A. Hadjimanolis. Na tej podstawie można wyodrębnić następujące czyn-niki hamujące dynamiczne rozszerzanie się innowacji: za mało informacji o po-trzebach rynku, małe poparcie innowacji ze strony naczelnego kierownictwa, duże przeciążenie pracą, niechęć do nowości ze strony innych współpracowników, duże ryzyko innowacji, brak pieniędzy na nowe technologie.

Pojawiające się bariery rozwoju firm wymuszają w związku z tym działania od-powiednich organów państwa w celu poprawienia poziomu świadomości innowa-cyjności. Takiemu celowi bez wątpienia służy zaprezentowana Regionalna Strate-gia Innowacyjności wdrażana w Wielkopolsce.

LITERATURA

[1] Baczko T., Chojnowski T., Ranking 500 najbardziej innowacyjnych firm, Gazeta Prawna, 18.12.2007.

[2] Bartkowiak B., Neuroinnowacje i innowacje w mikroprzedsiębiorstwach, Zeszyty Naukowe nr 540, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2009.

[3] European Commission, European Innovation Scoreboard 2007. Comparative Analysis of Innovation Performance, Luxemburg 2008.

[4] Główny Urząd Statystyczny, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w sektorze usług w latach 2001-2003, Warszawa 2005.

[5] Grabowska M., Kujawińska A., Ocena innowacyjności przedsiębiorstw produkcyj-nych w Wielkopolsce, Zeszyty Naukowe nr 540, Wydawnictwo Uniwersytetu Szcze-cińskiego, Szczecin 2009.

[6] Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Przegląd badań dotyczących innowacyjno-ści przedsiębiorstw, Gdańsk 2006.

[7] Jewtuchowicz A., Matusiak K.B., Stawasz E., Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjności firm, Katedra Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001.

[8] Łunarski J., Podstawy zarządzania innowacjami, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2007.

[9] Pomykalski A., Innowacje, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2001.

[10] Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Departament Gospodarki, Sprawozdanie z realizacji działań w ramach projektu systemowego „Budowa Wielko-polskiego Systemu Innowacji” w 2008 roku, Poznań 2008.

Arkadiusz Borowiec 88

Arkadiusz BOROWIEC

6. SIECI GOSPODARCZE MAŁYCH I ŚREDNICH