w Polsce
Dla potrzeb realizacji celu założonego w niniejszym artykule przeprowadzono analizę aktualnych (obowiązujących do 2020 lub 2030 roku) Regionalnych Strategii Innowacji (RSI) lub dokumentów równoważnych, przyjętych formalnie we wszystkich wojewódz-twach w Polsce. Analizie poddano również plany wykonawcze, modele wdrożeniowe itp. dotyczące RSI, a także regionalne dokumenty – jeśli dane województwo przygotowało takie opracowanie – obejmujące uszczegółowienia inteligentnych specjalizacji. Skon-centrowano się na identyfikacji w treści RSI i stosownych dokumentach wykonawczych odniesień do potencjału wdrażania ekoinnowacji, a także odwołań do działalności ekoin-nowacyjnej w specyfikacji regionalnych inteligentnych specjalizacji. Uogólnioną charak-terystykę uzyskanych wyników dokonanej analizy przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Regionalne inteligentne specjalizacje w Polsce wraz ze zidentyfikowanymi odniesieniami do problematyki działalności ekoinnowacyjnej
Województwo Regionalne inteligentne specjalizacje Zakres i sposób uwzględnienia proble-matyki działalności ekoinnowacyjnej
dolnośląsk
ie
Branża chemiczna i farmaceutyczna Mobilność przestrzenna
Żywność wysokiej jakości Surowce naturalne i wtórne
Produkcja maszyn i urządzeń, obróbka materiałów
Technologie informacyjno-komunika-cyjne (ICT)
Brak odniesienia do potencjału wdra-żania ekoinnowacji w treści RSI Nawiązanie do zagadnień ekologicz-nych w charakterystyce mobilności przestrzennej oraz żywności wysokiej jakości kuja w sko -pomorsk ie
Najlepsza bezpieczna żywność – prze-twórstwo, nawozy i opakowania Medycyna, usługi medyczne i turystyka zdrowotna
Motoryzacja, urządzenia transportowe i automatyka przemysłowa
Narzędzia, formy wtryskowe, wyroby z tworzyw sztucznych
Przetwarzanie informacji, multimedia, programowanie, usługi ICT
Biointeligentna specjalizacja – potencjał naturalny, środowisko, energetyka Transport, logistyka, handel – szlaki wodne i lądowe
Dziedzictwo kulturowe, sztuka, przemy-sły kreatywne
Brak odniesienia do potencjału wdra-żania ekoinnowacji w treści RSI Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charak-terystyki biointeligentnej specjalizacji – potencjał naturalny, środowisko, energetyka
123
lubelsk
ie
Biogospodarka (specjalizacja kluczowa) Medycyna i zdrowie (specjalizacja uzu-pełniająca)
Energetyka niskoemisyjna (specjalizacja wyłaniająca się)
Informatyka i automatyka (specjalizacja wspomagająca)
Brak odniesienia do potencjału wdra-żania ekoinnowacji w treści RSI Nawiązanie do rozwiązań o charak-terze ekoinnowacyjnym w ramach charakterystyki biogospodarki oraz pośrednio w odniesieniu do energetyki niskoemisyjnej
lubusk
ie
Innowacyjny przemysł (zrównoważony rozwój)
Zdrowie i jakość życia (ekorozwój) Współpraca i kooperacja biznesowa (kapitał społeczny)
Zielona gospodarka (ekoinnowacje)
Promowanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie ochrony środowiska w tury-styce jako działanie zapisane w RSI Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charakte-rystyki innowacyjnego przemysłu oraz zdrowia i jakości życia, a w szczególno-ści zielonej gospodarki
łódzk
ie
Nowoczesny przemysł włókienniczy i mody (w tym wzornictwo)
Zaawansowane materiały budowlane Medycyna, farmacja, kosmetyki Energetyka (w tym odnawialne źródła energii)
Innowacyjne rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze
Informatyka i telekomunikacja
Wspieranie ekoinnowacji i zwiększanie świadomości w tym zakresie jako dzia-łanie zapisane w RSI
Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charak-terystyki nowoczesnego przemysłu włókienniczego i mody oraz energety-ki, a w szczególności innowacyjnego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spo-żywczego
małopolsk
ie
Nauki o życiu
Energia zrównoważona
Technologie informacyjne i komunika-cyjne
Chemia
Produkcja metali i wyrobów metalo-wych oraz wyrobów z mineralnych surowców niemetalicznych
Elektrotechnika i przemysł maszynowy Przemysły kreatywne i czasu wolnego
Wspieranie działań z zakresu ekoinno-wacyjności postulowane w zapisach RSI
Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charak-terystyki nauk o życiu, energii zrówno-ważonej, technologii informacyjnych i komunikacyjnych, chemii, produkcji metali i wyrobów metalowych oraz wyrobów z mineralnych surowców niemetalicznych oraz elektrotechniki i przemysłu maszynowego
maz
owieck
ie Bezpieczna żywnośćInteligentne systemy zarządzania
Nowoczesne usługi dla biznesu Wysoka jakość życia
Brak odniesienia do potencjału wdra-żania ekoinnowacji w treści RSI Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charak-terystyki bezpiecznej żywności oraz inteligentnych systemów zarządzania
opolsk
ie
Technologie chemiczne (zrównowa-żone)
Zrównoważone technologie budowni-ctwa i drewna
Technologie przemysłu maszynowego i metalowego
Technologie przemysłu energetycznego (w tym OZE, poprawa efektywności energetycznej)
Technologie rolno-spożywcze
Nawiązanie do rozwoju ekoinnowacji w ramach zasad realizacji RSI Specjalizacje o znaczącym potencjale rozwiązań o charakterze ekoinnowa-cyjnym, ale brak nawiązania do tego zagadnienia w ich charakterystyce Procesy i produkty ochrony zdrowia i środowiska jako potencjalna inteli-gentna specjalizacja podk ar pack ie Lotnictwo i kosmonautyka Jakość życia Informacja i telekomunikacja
Ekoinnowacje wpisane do RSI jako podstawa inteligentnego i zrówno-ważonego rozwoju przedsiębiorstw i regionu
Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charak-terystyki lotnictwa i kosmonautyki, a przede wszystkim jakości życia
124
podlask
ie
Przemysł rolno-spożywczy
Przemysł metalowo-maszynowy, szkut-niczy
Sektor medyczny i nauki o życiu Ekoinnowacje i nauki o środowisku oraz sektory powiązane łańcuchem wartości z wymienionymi specjalizacja-mi wiodącyspecjalizacja-mi
Ekologia, nauki o środowisku i sektory powiązane z nimi łańcuchem wartości jako rdzeń inteligentnych specjalizacji Ekoinnowacje i nauki o środowisku jako wyodrębniona specjalizacja wio-dąca
Specjalizacja ta ma stanowić podsta-wowe źródło wartości dodanej oraz zatrudnienia w gospodarce regionu
pomorsk
ie
Technologie offshore i portowo-logi-styczne
Technologie interaktywne w środowi-sku nasyconym informacyjnie
Technologie ekoefektywne w produkcji, przesyle, dystrybucji i zużyciu energii i paliw oraz w budownictwie
Technologie medyczne w zakresie cho-rób cywilizacyjnych i okresu starzenia
Ekoinnowacje jako element przedsię-biorczości innowacyjnej w zapisach RSI Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charakte-rystyki Technologii offshore i portowo--logistycznych, a także technologii ekoefektywnych w produkcji, przesyle, dystrybucji i zużyciu energii i paliw oraz w budownictwie śląsk ie Energetyka Medycyna Technologie informacyjno-komunika-cyjne
Nawiązanie do nowoczesnych rozwią-zań w zakresie ochrony środowiska i technologii dla ochrony środowiska w treści RSI
Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charakte-rystyki energetyki święt ok rz ysk ie Przemysł metalowo-odlewniczy Nowoczesne rolnictwo i przetwórstwo spożywcze
Zasobooszczędne budownictwo Turystyka zdrowotna i prozdrowotna Technologie informacyjno-komunika-cyjne
Branża targowo-kongresowa Zrównoważony rozwój energetyczny
Podkreślenie w RSI znaczenia żywności ekologicznej, ekologii i technologii środowiskowych
Nawiązanie do rozwiązań o charak-terze ekoinnowacyjnym w ramach charakterystyki nowoczesnego rol-nictwa i przetwórstwa spożywczego, zasobooszczędnego budownictwa oraz zrównoważonego rozwoju ener-getycznego w ar mińsko --mazursk ie
Żywność wysokiej jakości Meblarstwo i przemysł drzewny Ekonomia wody
Podkreślenie w RSI znaczenia zrówno-ważonego rozwoju, w tym gospodarki opartej na innowacjach i przyjaznej środowisku
Specjalizacje o znaczącym potencjale rozwiązań o charakterze ekoinnowa-cyjnym, ale brak nawiązania do tego zagadnienia w ich charakterystyce
wielkopolsk
ie
Biosurowce i żywność dla świadomych konsumentów
Wnętrza przyszłości Przemysł jutra
Wyspecjalizowane procesy logistyczne Rozwój oparty na ICT
Nowoczesne technologie medyczne
Nawiązanie do potencjału wdrażania ekoinnowacji w treści RSI w odniesie-niu do Przemysłu jutra
Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charak-terystyki biosurowców i żywności dla świadomych konsumentów oraz prze-mysłu jutra
zachodnio
--pomorsk
ie BiogospodarkaDziałalność morska i logistyka Przemysł metalowo-maszynowy Usługi przyszłości
Turystyka i zdrowie
Brak bezpośredniego odniesienia do potencjału wdrażania ekoinnowacji w treści RSI
Nawiązanie do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach charakte-rystyki biogospodarki
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy przedmiotowych dokumentów w poszczególnych wo-jewództwach w Polsce (regionalnych strategii innowacji lub dokumentów równoważnych, planów wyko-nawczych i modeli wdrożeniowych RSI, uszczegółowienia inteligentnych specjalizacji itp.).
125 Przeprowadzona analiza wykazała, że w regionalnych strategiach innowacji na rzecz inteligentnych specjalizacji w Polsce w bardzo różnym zakresie uwzględniono zagadnie-nia dotyczące działalności ekoinnowacyjnej. Pomimo że celem strategii Europa 2020 jest inteligentny i zrównoważony rozwój, a ekoinnowacje stanowią bardzo znaczący wkład w tym obszarze, w niektórych województwach brak odniesienia do potencjału wdraża-nia ekoinnowacji w treści RSI, a także w charakterystyce inteligentnych specjalizacji (po-dejście reaktywne). W opisie inteligentnych specjalizacji w większości województw moż-na jedmoż-nak zidentyfikować moż-nawiązania do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym, nawet jeśli nie nazwano ich ekoinnowacjami. Niemniej, zidentyfikowano województwa, w których podkreślono znaczenie ekoinnowacji i pojęcie to znalazło bezpośrednie od-zwierciedlenie w treści RSI i charakterystyce inteligentnych specjalizacji (podejście pro-aktywne).
Przykładowo, w województwie podkarpackim zdefiniowano wizję regionu zakłada-jącą ekologicznie i społecznie zrównoważoną, innowacyjną i konkurencyjną gospodarkę – lidera w kreowaniu ekoinnowacji. Celem wyłonionej specjalizacji „jakość życia” jest bu-dowanie ekoinnowacyjnego regionu, a także wsparcie działań tych wszystkich sektorów, które charakteryzuje w pełni zdefiniowana ekoinnowacyjność, kreująca zielony wzrost, zgodnie z ideą biogospodarki, które stanowią paradygmat, założenia spajające i model rozwoju oraz wspierane trendy. Plan rozwoju przedsiębiorczości w oparciu o inteligentne specjalizacje województwa podlaskiego na lata 2015–2020+ identyfikuje rdzeń specjali-zacji, jakim są innowacje w obszarach, w których województwo posiada ponadprzecięt-ny potencjał. Należące do niego ekoinnowacje, nauki o środowisku i sektory powiązane z nimi łańcuchem wartości (wskazane głównie ze względu na endogeniczne uwarun-kowania regionu) mają być podstawą budowania przewagi konkurencyjnej regionu. W województwie lubuskim przewidziano rozwiązania o charakterze ekoinnowacyjnym w ramach „innowacyjnego przemysłu” oraz „zdrowia i jakości życia”. W szczególności po-łożono nacisk na rozwiązania ekoinnowacyjne w ramach specjalizacji „zielona gospodar-ka”, która obejmuje m.in. technologie środowiskowe, biogospodarkę i wysoko zaawan-sowane usługi środowiskowe. W województwie małopolskim RSI postuluje wspieranie działań z zakresu ekoinnowacyjności, ochrony wód i powietrza, adaptacji do zmian kli-matu oraz zastosowanie ekologicznych kryteriów wyboru przedsięwzięć finansowanych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014–2020. W uszczegółowie-niu obszarów wskazanych w RSI w większości inteligentnych specjalizacji wspomniane-go województwa nawiązano do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym.
Należy dodać, że przeprowadzona rozszerzona analiza (uwzględniająca m.in. moż-liwość koncentrowania środków publicznych na rzecz opracowywania i wdrażania eko-innowacji, stymulowania środków prywatnych na inwestycje w obszarze ekoeko-innowacji,
126
kompetencje i umiejętności w regionach w zakresie ekoinnowacji) wykazała, że imple-mentacja regionalnych inteligentnych specjalizacji w Polsce w odniesieniu do działalno-ści ekoinnowacyjnej może skutkować zmianami strukturalnymi obejmującymi transfor-mację, modernizację i dywersyfikację. Nie należy jednak spodziewać się w tym obszarze radykalnej transformacji rozwoju regionów [Ryszko 2016].
Podsumowanie
Regionalne inteligentne specjalizacje skupiają się na priorytetowych dziedzinach dzia-łalności, optymalnym wykorzystaniu endogenicznego potencjału regionów i koncen-tracji zasobów wiedzy dopasowanych do ustalonych kierunków przyszłego rozwoju go-spodarczego i budowania przewagi konkurencyjnej w oparciu o unikalne umiejętności i kompetencje. Ich wdrożenie ma przyczynić się do poprawy konkurencyjności regionów Unii Europejskiej, w szczególności osiągnięcia celów wskazanych w strategii Europa 2020, przy jednoczesnym skuteczniejszym wykorzystaniu funduszy publicznych i stymulowa-niu inwestycji prywatnych.
Ponieważ oczekiwane zmiany strukturalne wynikające z implementacji inteligen-tnych specjalizacji mają być zgodne z celami inteligentnego i zrównoważonego rozwo-ju, jednym z najlepszych rozwiązań w tym obszarze wydaje się opracowywanie i wdra-żanie ekoinnowacji. Włączanie zagadnień dotyczących działalności ekoinnowacyjnej powinno stanowić zatem integralną część każdego etapu formułowania regionalnych strategii innowacji oraz wyboru inteligentnych specjalizacji. Okazuje się jednak, że w re-gionalnych strategiach innowacji na rzecz inteligentnych specjalizacji w Polsce w bardzo rożnym zakresie dostrzeżono i uwzględniono potencjał wprowadzania ekoinnowacji. W niektórych województwach brak jakiegokolwiek odniesienia do tego zagadnienia w treści RSI czy charakterystyce inteligentnych specjalizacji. W większości województw znalazły się nawiązania do rozwiązań o charakterze ekoinnowacyjnym, chociaż najczęś-ciej nie są one dosłownie nazywane ekoinnowacjami. Zidentyfikowano również woje-wództwa, które przyjęły wizję budowania ekoinnowacyjnego regionu i cel osiągnięcia pozycji lidera w kreowaniu ekoinnowacji (województwo podkarpackie) czy też ustano-wiły ekoinnowacje i nauki o środowisku wyodrębnioną specjalizacją wiodącą, która ma być głównym źródłem wartości dodanej oraz podstawą budowania przewagi konkuren-cyjnej regionu (województwo podlaskie).
Należy pamiętać, że są to założenia, których realizacja będzie wymagała zaangażo-wania i współpracy wielu podmiotów sfery publicznej i prywatnej, zarówno biznesu, nauki, administracji, jak i organizacji pozarządowych. Z jednej strony dla skuteczności
127 takich działań niezbędne będzie wprowadzanie instrumentów wspierających podaż i popyt na rozwiązania ekoinnowacyjne. Na poziomie województw niebagatelną rolę będzie odgrywało odpowiednie ukierunkowanie finansowania środków unijnych na realizację polityki spójności w odniesieniu do celu tematycznego dotyczącego badań i rozwoju w ramach regionalnych programów operacyjnych. Z drugiej strony kluczo-we będzie praktyczne wdrażanie innowacyjnych i ekoinnowacyjnych inicjatyw przed-siębiorstw [Szmal 2015], gdyż od aktywności tych podmiotów w największym stopniu będzie zależeć powodzenie implementacji inteligentnych specjalizacji. Z uwagi na spe-cyfikę procesów innowacyjnych i ekoinnowacyjnych, jedną z kluczowych umiejętności w tym zakresie będzie konfigurowanie posiadanych przez przedsiębiorstwa kompeten-cji z zasobami zewnętrznymi, przy uwzględnieniu tworzenia różnorodnych sieci współ-pracy i więzi międzyorganizacyjnych.
Bibliografia
Baran J., Janik A., Ryszko A. i in. (2015), Making Eco-innovation Measurable – Are We Moving Towards Diversity Or Uniformity of Tools and Indicators?, 2nd International Multidisciplinary Scien-tific Conference on Social Sciences and Arts SGEM2015, SGEM2015 Conference Proceedings, Book 2, vol. 2, Albena, Bulgaria.
Brzóska J. (2014), Rozwój inteligentnych specjalizacji a wdrażanie regionalnej strategii innowa-cji (na przykładzie województwa śląskiego), „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i Zarządzanie”, z. 70.
David P., Foray D., Hall B. (2009), Smart Specialisation. The Concept, Knowledge Economists, Policy Brief n 9.
Doranova A., Griniece E., Miedzinski M. i in. (2012), Connecting Smart and Sustainable Gro-wth Through Smart Specialisation. A Practical Guide for ERDF Managing Authorities, European Commission, Luxembourg.
Ejdys J., Lulewicz-Sas A. (2013), Inteligentna specjalizacja – nowy kierunek polityki regionalnej Unii Europejskiej, „Samorząd Terytorialny”, nr 5.
EUROPA 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włącze-niu społecznemu (2010), Komunikat Komisji, KOM(2010) 2020 wersja ostateczna, Bruksela. Foray D. (2009), Smart Specialisation and the New Industrial Policy Agenda, Policy Brief n 8, Euro-pean Commission.
128
Foray D. (2014), Smart Specialisation: Opportunities and Challenges for Regional Innovation Poli-cy, Routledge, Abingdon.
Foray D., Goddard J., Goenaga Beldarrain X. i in. (2012), Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisation (RIS 3), European Commission, Luxembourg.
Innowacja na rzecz zrównoważonej przyszłości – Plan działania w zakresie ekoinnowacji (Eco-AP) (2011), Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekono-miczno-Społecznego i Komitetu Regionów, KOM (2011) 899 wersja ostateczna, Bruksela. Kardas M. (2011), Inteligentna specjalizacja – (nowa) koncepcja polityki innowacyjnej, Optimum, „Studia Ekonomiczne”, nr 2 (50).
Knop L., Olko S. (2016), Metal Manufacturing as the Smart Specialisation of the Regions of Vise-grad Group (V4) Countries, METAL 2016: 25th International Conference on Metallurgy and Mate-rials, Conference Proceedings, Tanger, Ostrava.
Nazarko Ł. (2014), Inteligentne specjalizacje polskich regionów – przyczynek do ewaluacji, „Przed-siębiorczość i Zarządzanie”, t. XV, z. 8, cz. I.
O’Brien M., Miedzinski M. (eds.) (2012), Closing The Eco-Innovation Gap: An economic oppor-tunity for business, Eco-Innovation Observatory. Funded by the European Commission, DG Envi-ronment, Brussels.
Polityka regionalna jako czynnik przyczyniający się do inteligentnego rozwoju w ramach strategii Europa 2020 (2010), Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Ko-mitetu Ekonomiczno-Społecznego i KoKo-mitetu Regionów, KOM (2010) 553 wersja ostateczna, Bruksela.
Projekt przewodni strategii Europa 2020 – Unia innowacji (2010), Komunikat Komisji do Parlamen-tu Europejskiego, Rady, Europejskiego KomiteParlamen-tu Ekonomiczno-Społecznego oraz KomiteParlamen-tu Re-gionów, KOM (2010) 546 wersja ostateczna, Bruksela.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. (2013), Dz.U. UE L 347.
Ryszko A. (2016), The Role of Regional Smart Specialisations in Fostering Eco-Innovation-Driven Development in Poland, 3rd International Multidisciplinary Scientific Conference on Social Scien-ces and Arts SGEM2016, SGEM2016 Conference Proceedings, Albena, Bulgaria.
Szmal A. (2015), The Role of Innovative Initiatives in Innovative Activities in the Enterprise, 2nd International Multidisciplinary Scientific Conference on Social Sciences and Arts SGEM2015, SGEM2015 Conference proceedings. Book 2, vol. 3, Albena, Bulgaria 2015.
Tom XVII | Zeszyt 9 | Część II | ss. 129–142
Ewelina J. Tomaszewska
| e.tomaszewska@pb.edu.plPolitechnika Białostocka