Co to jest argument?

Argument bywa często określany jako wypowiedź, w której dowolna liczba zdań (przynajmniej jedno), tak zwanych przesłanek, przytaczana jest w celu uzasadnienia kolejnego zdania — konkluzji. Oto kilka przykłado-wych definicji argumentu podawanych przez różnych autorów:

„Z argumentem mamy do czynienia wtedy, gdy jako uzasadnienie po-glądu T przedstawiane są jakieś zdania P1, P2,…, Pn; zdania te nazywa się przesłankami, zaś zdanie T — konkluzją argumentu”¹.

1 K. Szy manek: Sztuka argumentacji. Słownik terminologiczny. Warszawa, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, 2002, s. 37.

„Argument to zbiór twierdzeń, z których jedno lub więcej — przesłanki, wysuwane są w celu uzasadnienia kolejnego — konkluzji”².

„Argument to grupa sądów, z których jeden ma wynikać z pozostałych, mających za zadanie dostarczyć powodów dla uznania go za prawdziwy”³.

„Przez argument rozumiemy zbiór twierdzeń, utworzony w celu wy-tyczenia drogi prowadzącej od akceptacji jednych twierdzeń (nazywanych przesłankami) do akceptacji kolejnego, docelowego twierdzenia (nazywane-go konkluzją)”⁴.

Na mocy przytoczonych definicji za argument uznać należy na przy-kład wypowiedź: Kara śmierci nie odstrasza od popełniania najcięższych przestępstw. Można zatem zrezygnować z jej stosowania — ponieważ pierw-sze zdanie pełni w niej funkcję uzasadnienia zdania drugiego⁵. Nie stanowi natomiast argumentu wypowiedź: Wszystkie kraje europejskie zniosły karę śmierci. W USA obowiązuje ona jednak nadal. Żadne bowiem wchodzące w jej skład zdanie nie wspiera w jakikolwiek sposób drugiego. Za inne przy-kłady argumentów posłużyć mogą następujące wypowiedzi:

Aby powiedzieć, że ktoś skłamał, należy założyć, że znał on prawdę (przesłanka 1). Karol jednak przecież nie mógł wiedzieć, co faktycz-nie się wydarzyło (przesłanka 2). Tak więc faktycz-nie można mu zarzucać, że skłamał (konkluzja).

Stanowisko szefa oddziału naszej firmy w Moskwie powinna zająć osoba znająca dobrze język rosyjski i angielski oraz obdarzona zdol-nościami menadżerskimi (przesłanka 1). Anna jest magistrem filo-logii rosyjskiej (przesłanka 2), a w zeszłym roku uzyskała certyfikat potwierdzający biegłą znajomość angielskiego (przesłanka 3). Pięć lat Anna z sukcesami kierowała zespołem składającym się z trzy-dziestu pracowników (przesłanka 4). A zatem Anna jest świetnym kandydatem na szefa moskiewskiej filii naszej firmy (konkluzja).

Konkluzja argumentu nie zawsze musi występować na jego końcu.

Może się ona również znajdować na samym początku wypowiedzi lub w jej środku — pomiędzy przesłankami. Na przykład:

2 T. Gov ier: A Practical Study of Argument. Belmont, Wadsworth/Thomson Learn- ing, 2005, s. 2.

3 I.M. Copi, C. Cohen: Introduction to Logic. New Jersey, Pearson Prentice Hall, 2005, s. 7.

4 R.H. Johnson, A.J. Blair: Logical Self -Defense. Toronto, McGraw -Hill Ryerson, 1983, s. 3.

5 Nie jest w tej chwili istotne to, że ktoś może uznać takie uzasadnienie za niewy-starczające. Wypowiedź ta stanowi argument, gdyż jedno z wchodzących w jej skład zdań dostarcza jakiegoś wsparcia drugiemu.

35

2.1. Co to jest argument?

W rewanżu nasza drużyna będzie miała większe szanse na zwy-cięstwo (konkluzja), gdyż Niemcy zagrają bez trzech czołowych za-wodników (przesłanka 1), a mecz odbędzie się na naszym stadionie (przesłanka 2).

Polska ma być krajem demokratycznym (przesłanka 1), a w kraju demokratycznym rządzi większość (przesłanka 2). Zatem w Polsce powinny rządzić kobiety (konkluzja), skoro to one stanowią więk-szość (przesłanka 3).

Standardowo argumenty można zawsze przedstawić w formie: (prze-słanki), a zatem (konkluzja) lub (konkluzja), ponieważ (przesłanki). Zwro-ty a zatem, ponieważ oraz ich odpowiedniki, takie jak: skoro, gdyż, z czego wynika, bo, więc, wskazują, że w ramach danej wypowiedzi jedne zdania zostały użyte w celu uzasadnienia innych⁶.

Określenie argumentu jako zespołu zdań, w którym jedno zdanie jest wspierane bądź w jakiś sposób uzasadniane przez inne, choć często stoso-wane, nie jest jednak w pełni zadowalające. Pomimo że definicja taka daje dość dobry ogólny obraz tego, jak argument jest zbudowany, to jednak nie zawsze pozwala ona jednoznacznie stwierdzić, czy dana wypowiedź jest ar-gumentem, czy też nim nie jest. Zdefiniowanie argumentu jedynie w kate-goriach struktury może prowadzić do pomylenia go z wyjaśnieniem. Weź-my na przykład wypowiedź: Jan się przeziębił, ponieważ wyszedł na mróz bez czapki. Wypowiedź ta ma formę właściwą argumentom — jedno zdanie (Jan się przeziębił) znajduje uzasadnienie w innymi zdaniu (Jan wyszedł na mróz bez czapki). Nie zawiera ona jednak argumentu na rzecz tezy, że Jan się przeziębił, lecz wytłumaczenie (wyjaśnienie), dlaczego się tak stało. Podob-nej sytuacji dotyczą takie na przykład wypowiedzi: Księżyc świeci, ponieważ odbija światło słoneczne, czy też: Pocisk wylatuje z lufy, gdyż działa na niego siła gazów prochowych. W obu tych wypadkach uzasadniamy jakieś zdanie innym zdaniem, jednak trudno te wypowiedzi uznać za argumenty mające przemawiać za tym, że Księżyc świeci, czy też że pocisk wylatuje z lufy. Są to wyjaśnienia podające przyczynę tych faktów⁷.

6 K. Szy manek, K.A. Wieczorek, A.S. Wójcik: Sztuka argumentacji. Ćwiczenia w badaniu argumentów. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 11; T. Govier:

A Practical Study…, s. 4—6.

7 Więcej informacji na temat różnic (a także podobieństw) pomiędzy argumentami a wyjaśnieniami znaleźć można w T. Gov ier: Reasons Why Arguments and Explanations Are Different. In: Eadem: Problems in Arguments Analysis and Evaluation. Dordrecht, Fo-ris Publications, 1987, s. 159—176, a także w K.A. Wieczorek: Nieformalne metody bada-nia rozumowań. W: „Folia Philosophica”. T. 27. Red. P. Łacia k. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2009, s. 160—164.

Jak słusznie zauważa R.H. Johnson, posiadanie odpowiedniej budowy jest dla argumentu warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym. Zda-niem tego autora, podstawowym brakiem tych definicji argumentu, które identyfikują go jedynie za pomocą struktury, jest pominięcie celu, jaki ma on spełniać⁸. Dopiero uwzględnienie funkcji wypowiedzi pozwala na jedno-znaczne stwierdzenie, czy stanowi ona argument, czy też nie.

Jaki jest więc cel używania argumentów? Argumenty zaliczane są do wy-powiedzi perswazyjnych. Przyjmuje się, że są one formułowane i wygłasza-ne z intencją zmiany przekonań jakiejś osoby lub grupy osób⁹. R.H. Johnson dodaje, że funkcją argumentu jest racjonalna perswazja — nadawca argu-mentu próbuje przekonać jego odbiorcę do tezy zawartej w konkluzji, poda-jąc przemawiapoda-jące za nią racjonalne powody (przesłanki), a nie na przykład uciekając się do szantażu, oszustwa, pochlebstw itp.¹⁰.

Z faktu, że celem argumentowania jest perswazja, wynikają dwie waż-ne konsekwencje. Po pierwsze, należy założyć, że zanim argument zostanie użyty, tezy zawartej w jego konkluzji powinna w jakimś stopniu nie akcep-tować osoba, do której jest on skierowany¹¹. Argumenty padają w sytuacjach, gdy jakieś stwierdzenie jest dla ich odbiorcy przynajmniej kontrowersyj-ne — wtedy nadawca argumentu wysuwa przesłanki mające za zadanie je wesprzeć. Gdyby odbiorca argumentu już wcześniej w pełni uznawał tezę zawartą w jego konkluzji, jej uzasadnianie mijałoby się z celem.

Po drugie, przesłanki argumentu powinny być dla jego odbiorcy bar-dziej wiarygodne niż konkluzja — tylko bowiem w takim wypadku mogą one stanowić wsparcie konkluzji. Przytoczenie argumentu z przesłankami niemożliwymi do zaakceptowania przez odbiorcę lub takimi, które akcep-tuje on w mniejszym stopniu niż konkluzję, nie miałoby większego sensu, gdyż taka wypowiedź w żaden sposób nie mogłaby spełnić swego zadania, czyli doprowadzić do celu, jaki się jej stawia.

Jeśli określając argument, uwzględnimy jego cel, będziemy mogli zdefi-niować go następująco:

Argument — wypowiedź mająca za zadanie przekonanie odbiorcy do pewnej tezy, dotychczas przezeń nieakceptowanej lub przynajmniej w jakiś sposób dla niego kontrowersyjnej. Teza ta, zawarta w konkluzji argumentu, wspierana jest za pomocą przesłanek — zdań, które z założenia powinny

8 R.H. Johnson: Manifest Rationality. A Pragmatic Theory of Argument. Mahwah, New Jersey, Lawrence Erlbaum Associates, 2000, s. 148—149.

9 K. Szy manek: Sztuka argumentacji…, s. 37; C. Perelman: Imperium retoryki.

Retoryka i argumentacja. Tłum. M. Chomicz. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 22.

10 R.H. Johnson: Manifest Rationality…, s. 150.

11 Zob. T. Gov ier: The Poverty of Formalism. In: Eadem: The Philosophy of Argu-ment. Newport News, Virginia, Vale Press, 1999, s. 83.

37