Atak terrorystyczny

W dzisiejszych czasach terroryzm można uznać za ważny czynnik, który wpływa na bezpie-czeństwo i wyznacza kierunki wielu działań podejmowanych w celu poprawy jego poziomu. Terro-ryzm po 11 września 2001 r. nabrał nowego wymiaru. Ze względu na rosnącą falę tego zjawiska i jego spektakularną ewolucję w zakresie stosowanych metod i środków oraz celów, które mogą być przedmiotem ataku zasadnym wydaje sie jego krótka charakterystyka w kontekście potencjalnego zagrożenia dla bezpieczeństwa szkoły.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego określa terroryzm jako formę przemocy polegającą na przemyślanej akcji wymuszenia bądź zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych, ekonomicznych lub innych”⁴⁰⁴

W innym ujęciu terroryzm to „różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizo-wane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawne-go, podjęte w celu wymuszenia od władz państw i społeczeństw określonych zachowań i świad-czeń, często naruszające dobra osób postronnych; działania te są realizowane z całą bezwzględno-ścią za pomocą różnych środków (naciski psychologiczne, przemoc fizyczna, użycie broni i ładun-ków wybuchowych) w warunkach specjalnie nadawanego im rozgłosu i celowo wytwarzanego w społeczeństwie lęku”.⁴⁰⁵

404 B. Balcerowicz (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 1996, s. 109.

405Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. VI, Warszawa 1997, s. 370. [w]: J. Kunikowski., A. Turek, Bezpieczeństwo i dyplomacja. Słownik terminów, Warszawa-Siedlce 2008.

162

Natomiast polskie prawo określa zdarzenie o charakterze terrorystycznym jako „sytuację, co do której istnieje podejrzenie, że powstała na skutek przestępstwa o charakterze terrorystycznym, o którym mowa w art. 115 § 20 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, lub zagrożenie zaistnienia takiego przestępstwa”⁴⁰⁶. Natomiast przestępstwem o charakterze terrorystycznym we-dług Kodeksu karnego „jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu: 1) poważnego zastraszenia wielu osób, 2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, 3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub orga-nizacji międzynarodowej – a także groźba popełnienia takiego czynu.”⁴⁰⁷

Już na początku XXI wieku R. Kwećka i M. Gryga prawidłowo diagnozowali ówczesny stan i kierunki rozwoju terroryzmu. Wysunęli oni kilka tez, które obecnie zdają się potwierdzać. Według nich: „...bezpośredni dostęp do mediów i błyskawiczne przesłanie serwisów informacyjnych stano-wi dla terrorystów zachętę do działań spektakularnych, celowo demonstracyjnych (....). Po drugie akt terrorystyczny zaczyna nabierać cech długotrwałości przebiegu, tylko taki bowiem pozwala na bezpośrednią transmisję („na żywo”) z rejonu uderzenia, umożliwia dotarcie do szerokich kręgów odbiorców, potęgując tym samym oddziaływanie psychologiczne i zwiększając obszar występowa-nia tego oddziaływawystępowa-nia (...). Po trzecie, przyszłe ataki terrorystyczne będą stanowić zagrożenie dla setek lub tysięcy ludzi, już staje się widoczne dążenie do objęcia bezpośrednimi skutkami aktu ter-rorystycznego jak największej liczby ludzi (...). Po czwarte, akt terrorystyczny musi zapewnić dłu-gofalowe oddziaływanie - na pierwszy plan wysuwa się długotrwała i silna destabilizacja samego rejonu uderzenia, w bezpośrednim powiązaniu z destabilizacją ekonomiczną i polityczną. Po piąte światowe agencje informacyjne stały się rzeczywistymi rzecznikami terrorystów. Opinia publiczna poznaje fakty i wydarzenia, które doprowadziły do powstania takiej czy innej grupy terrorystycznej, poznaje ich dążenia i cele (...).”⁴⁰⁸

Na podstawie powyższych tez, można zauważyć znaczący wpływ postępu naukowo-technicznego (m.in. technologie informacyjne) na wzrost zagrożenia terroryzmem i kierunek jego rozwoju. Ponadto w działaniu terrorystów zaszły zasadnicze zmiany. Wcześniej obiektem ataku były z reguły osoby lub instytucje wchodzące w skład systemu (armii, rządu itp.). Obecnie obiek-tem ataków są przypadkowi ludzie. Kiedyś zamachy terrorystyczne wywoływały zamieszanie

406 Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, Dz.U. 2016 r. poz. 904, art. 2, pkt. 7.

407 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. 1997 Nr 88 poz. 553, art. 115 par. 20.

408 R. Kwećka, M. Gryga, Siły specjalne w kontekście współczesnych zagrożeń, AON, Warszawa 2001, s.26-27.

163 (destabilizację) niejako przy okazji dążenia do osiągnięcia określonego celu politycznego lub mili-tarnego. Obecnie celem terroryzmu jest przede wszystkim destabilizacja i chaos same w sobie.

Kierunki rozwoju współczesnego terroryzmu wyznaczają zachodzące w obrębie tego zjawiska „zmiany strukturalne”. Kilkanaście lat temu za jedno z największych zagrożeń uznawane były wszelkie ruchy separatystyczne, następnie terroryzm rewolucyjno-społeczny i prawicowy oraz terroryzm państwowy. W tej chwili za najbardziej aktywną i efektywną we wszystkich sferach związanych z terroryzmem należy uznać jego religijną odmianę. To swoisty „lider” w wielu płaszczyznach dotyczących tej działalności. Zarówno w kontekście spektakularności i drastyczności⁴⁰⁹, poprzez ilość ofiar, aż do oddziaływania na całe społeczeństwa. Nie znaczy to, że pozostałe rodzaje terroryzmu przestają stanowić zagrożenie. Wręcz przeciwnie. Pozostawanie przez takie organizacje w „defensywie medialnej” pozwala na spokojną działalność „w cieniu” terroryzmu religijnego i poza centrum uwagi środków masowego przekazu, a przede wszystkim służb bezpieczeństwa, dla których atak z tej strony „sceny terrorystycznej” może być dużym zaskoczeniem.

Wśród takich ugrupowań są m.in. ruchy separatystyczne o korzeniach społeczno-ekonomicznych jak i historyczno-politycznych. Przykładem separatystów, dla których terroryzm jest głównym środkiem działania są np. IRA w Irlandii Północnej lub ETA w Hiszpanii.

Kolejną odmianą jest terroryzm rewolucyjno-społeczny (zwany lewicowym). Celem ich działania jest osiągnięcie, z reguły lewicowych przemian społecznych. Przyczyną natomiast, nieza-dowolenie z istniejącego porządku społecznego. Do tych grup zaliczają się m.in.: włoskie Czerwo-ne Brygady, francuska Akcja Bezpośrednia, belgijskie Walczące Komórki KomunistyczCzerwo-ne czy nie-miecka Frakcja Czerwonej Armii. Na następców lewackich organizacji terrorystycznych mogą wy-rosnąć antyglobaliści, których działania jeszcze ograniczają się do demonstracji i zamieszek w trak-cie szczytów politycznych. Nie wykluczone, że w przypadku braku oczekiwanych efektów i rady-kalizacji część z nich może sięgnąć po drastyczniejsze środki nacisku i podjąć działania o charakte-rze terrorystycznym.

Natomiast terroryzm prawicowy bazując na ideologiach faszyzmu i nazizmu dąży do obalenia porządku liberalno-demokratycznego i odrodzenia państwa narodowo-socjalistycznego. Celem ich ataku są z zasady obcokrajowcy. Przykładem ugrupowania o takim charakterze są: niemiecka Naro-dowa Ofensywa lub austriacka Bawarska Armia Wyzwoleńcza.

Za bardzo osobliwe należy uznać zjawisko terroryzmu państwowego traktowanego przez niektóre państwa (np. Iran i Syria) jako narzędzie polityki wewnętrznej i międzynarodowej. Taki

409 Dzięki przekraczaniu kolejnych granic w doborze sposobów ataku i swoich ofiar i ciągłej umiejętności uzyskiwania efektu zaskoczenia.

164

terroryzm w wykonaniu ugrupowań działających z inspiracji i przy poparciu państw, może uderzać w wysokorozwinięte kraje demokratyczne.

Terroryzm zyskał nowe oblicze w wyniku rozwoju na olbrzymią skalę w latach 80 tych ubiegłego wieku terroryzmu religijnego. Motywem działania ugrupowań terrorystycznych w tym przypadku jest religia, a dokładnie szerzenie reprezentowanej wiary „ogniem i mieczem” wśród niewiernych”. Stosowanie przemocy przez członków tych ugrupowań ma charakter misji i nie jest ograniczone przez czynniki natury moralnej lub politycznej. Ma swoim zasięgiem objąć jak największą liczbę osób. Zniszczenie nie jest w tym przypadku środkiem do celu, ale celem samym w sobie. Jak już wspomniano od 11 września 2001 r. do chwili obecnej terroryzm religijny jest uznawany za największe zagrożenie współczesnego świata. Można uznać, że w znacznym stopniu warunkuje sposób i skalę przygotowań do działania na wypadek zagrożeń i sytuacji kryzysowych wielu państw, ich służb i instytucji (w tym placówek oświatowych). Między innymi z tego powodu prawdopodobieństwo przeprowadzenia ataku terrorystycznego, którego celem jest szkoła do niedawna było ocenianie jako niskie, a w chwili obecnej decydenci i pracownicy służb bezpieczeństwa nie pytają o to czy taki atak nastąpi. Pytają raczej kiedy do niego dojdzie. Tym bardziej, że w niedawnej historii miał miejsce atak terrorystyczny na szkołę i jej uczniów. Ta granica została przekroczona 1 września 2004 r. w Biesłanie, gdzie ostatecznie zginęło ponad trzysta osób, a wśród nich prawie dwieście dzieci.⁴¹⁰ Atak na pociągi w Madrycie⁴¹¹, który miał miejsce kilka miesięcy wcześniej i atak na metro w Londynie w lipcu 2005⁴¹² to kolejne przykłady

„rozwoju” terroryzmu ukierunkowanego na efekt zaskoczenia i jak największą liczbę ofiar. Trend ten zdają się potwierdzać zamachy w Norwegii z lipca 2011 roku⁴¹³. Za kolejny punkt zwrotny należy uznać atak bombowy na mecie maratonu bostońskiego z 2013 r. ⁴¹⁴ oraz serię ataków, która miała miejsce w listopadzie 2015 r. w Paryżu⁴¹⁵. Celem tych ostatnich był teatr a także stadion piłkarski i jego okolice. Ostatnim „krzykiem mody” są ataki tzw. aktywnych strzelców (z tym, że częściej używają oni noży i innych narzędzi niż broni palnej) i taranowanie dużych skupisk ludzkich (wjeżdżanie samochodami w zatłoczone ulice i chodniki)⁴¹⁶. Wybuch bomby zdetonowanej przez zamachowca samobójcę przed halą widowisko-sportową w Manchesterze po

410 318 osób, w tym 186 dzieci [za]: Rok po Biesłanie, http://wyborcza.pl/1,75477,2894815.html (dostęp 01.07.2017 r.).

411 https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_w_Madrycie (dostęp 01.07.2017 r.).

412 https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_w_Londynie_(7_lipca_2005) (dostęp 01.07.2017 r.).

413 https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamachy_w_Norwegii_(2011) (dostęp 01.07.2017 r.).

414 https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_podczas_maratonu_w_Bostonie_(2013) (dostęp 01.07.2017 r.).

415 https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamachy_w_Pary%C5%BCu_(13_listopada_2015) (dostęp 01.07.2017 r.).

416http://www.rp.pl/Terroryzm/170609697-Ataki-terrorystyczne-w-Londynie-Siedem-osob-nie-zyje.html;

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_w_Nicei; https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_w_Berlinie_(2016);

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_w_Manchesterze_(2017); (dostęp 01.07.2017 r.).

165 koncercie popularnej piosenkarki w maju 2017 r. to atak terrorystyczny, którego głównym celem były dzieci i młodzież - najliczniejsza grupa wiekowa fanów artystki. Czy w takiej sytuacji szkoły są bezpieczne? Wracając na chwilę do ataków w Paryżu z 2015 r. do wybuchu na samym stadionie piłkarskim nie doszło z powodu rozpoznania w ostatniej chwili zagrożenia. Patrząc na to jak duże środki bezpieczeństwa są podejmowane podczas sportowych i kulturalnych imprez masowych wydaje się, że szkoła jest idealną alternatywą dla stadionów i hal sportowo-widowiskowych.

Kwestią czasu jest to, kiedy terroryści z niej skorzystają.

Oprócz wybuchu podłożonej lub zdetonowanej przez zamachowca samobójcę bomby w szkole może mieć miejsce szereg innych aktów terroryzmu. To wtargnięcie uzbrojonych napastników, których celem będzie wzięcie zakładników albo zgodnie z powyżej opisanymi trendami zabicie jak największej ilości osób. Warto podkreślić możliwość wystąpienia tego ostatniego zagrożenia nie tylko ze strony zorganizowanych ugrupowań. „Aktywnymi strzelcami”

mogą być tzw. samotne wilki, które planują i realizują samodzielnie takie działania będąc „jedynie”

pod wpływem indoktrynacji ideologicznej skrajnych ugrupowań o charakterze terrorystycznym.

Ponadto sprawcą takiego działania może być przeciętny uczeń, jego rodzic, a może nawet i nauczyciel lub inny pracownik szkoły. Atak takich aktywnych zabójców jest praktycznie nie do wykrycia przed jego rozpoczęciem. Wysyłane przez takie osoby sygnały w postaci nietypowego zachowania lub postów zamieszczonych w serwisach społecznościowych⁴¹⁷ nie są prawidłowo interpretowane przez rodzinę i znajomych lub zbyt późno dowiadują się o nich służby bezpieczeństwa. Efektem są zdarzenia jak te, które miały miejsce między innymi.:

 7 listopada 2007 r., gdy 18-letni uczeń zastrzelił 8 osób w Finlandii ⁴¹⁸;

 23 września 2008 r., kiedy także w Finlandii 22-letni szaleniec zastrzelił 10 osób⁴¹⁹;

Powyższe obserwacje skłaniają do refleksji na temat przygotowania do działania szkół po-nadgimnazjalnych w sytuacji kryzysowej takiej jak atak terrorystyczny.