Szeroko rozumiane bezpieczeństwo w dzisiejszych czasach to wielowymiarowe, dotyczące różnych obszarów życia zjawisko. W literaturze zajmującej się bezpieczeństwem jest ono opisywa-ne na wiele sposobów. Występuje wiele definicji, podziałów i charakterystyk bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo może być postrzegane w ujęciu negatywnym lub pozytywnym. W nega-tywnym i wąskim ujęciu bezpieczeństwo oznacza brak zagrożeń. Definicje leksykalne określają bezpieczeństwo jako „stan pewności, spokoju, zabezpieczenia oraz jego poczucia”58 i wskazują, że oznacza ono brak zagrożenia i ochronę przed niebezpieczeństwem. W szerokim i pozytywnym uję-ciu mówimy o bezpieczeństwie, gdy oprócz braku zagrożeń, pewności przetrwania zapewniona jest możliwość rozwoju. Te dwa podstawowe składniki (przetrwanie i rozwój) bezpieczeństwa nie są jednak sobie równe. Przetrwanie to podstawa bezpieczeństwa i jest ono nadrzędne względem roz-woju. Jego zapewnienie jest niezbędnym, koniecznym warunkiem dla rozroz-woju.
Bezpieczeństwo możemy także postrzegać i analizować w znaczeniu subiektywnym (jego poczuciu) i obiektywnym (jakie jest i będzie rzeczywiście). J. Stańczyk uważa, że „istotą, opartego na gwarancjach nienaruszalnego przetrwania i swobodach rozwojowych bezpieczeństwa jest pew-ność. Pewność jest bowiem warunkiem obu tych składników, a może być ona obiektywna lub su-biektywna. Bezpieczeństwo w syntetycznym ujęciu można więc określić jako obiektywną pewność gwarancji nienaruszalnego przetrwania i swobód rozwojowych”59. Rozwijając tę myśl E i M. No-wak twierdzą, że fundamentalnym problemem istoty bezpieczeństwa jest osiąganie pewności, a dokładniej - minimalizacja niepewności.60
O bezpieczeństwie możemy mówić w wymiarze podmiotowym i przedmiotowym. W pierw-szym przypadku podmiotem może być pojedyncza osoba, grupa osób, społeczność, społeczeństwo.
Mamy na myśli wtedy np. bezpieczeństwo personalne, lokalne, narodowe, państwowe). Podmiot bezpieczeństwa może być fizyczny (np. osoba61, grupa społeczna, społeczność lokalna, naród jako
57 Op. cit., s. 24-35.
58 Uniwersalny słownik języka polskiego PWN [w]: http://usjp.pwn.pl/haslo.php?id=1812756.
59 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa 1996, s. 8.
60 E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii..., op. cit., s. 16.
61 Przykładem takiego podmiotu może być pojedynczy uczeń, nauczyciel, pracownik administracyjny szkoły.
46
społeczeństwo) lub prawny (np. korporacje międzynarodowe, państwa i organizacje oraz instytucje m.in. szkoła). W wymiarze przedmiotowym analizujemy bezpieczeństwo koncentrując się na śro-dowisku (otoczeniu) w jakim dany podmiot funkcjonuje. Dla szkoły będzie to bliższa i dalsza oko-lica (osiedle, miasto, województwo, państwo), środowisko prawne i technologiczne oraz inne pod-mioty m.in. uczniowie i kadra szkoły i inne. Dla uczniów i nauczycieli jednym z elementów ich środowiska bezpieczeństwa będzie właśnie szkoła. W aspekcie przedmiotowym mówimy o bezpie-czeństwie ekologicznym, zdrowotnym, ekonomicznym, gospodarczym, politycznym, militarnym, publicznym itd.
Ze względu na podmiotowy charakter bezpieczeństwa w literaturze wyodrębniono także po-dział bezpieczeństwa na wewnętrzne i zewnętrzne. „Bezpieczeństwo wewnętrzne oznacza stabilność i harmonijność danego organizmu bądź systemu (podmiotu zbiorowego), natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne oznacza brak zagrożenia ze strony innych podmiotów”62.
Ponadto bezpieczeństwo uznaje się za podstawową potrzebę danego podmiotu. Bezpieczeń-stwo to druga w hierarchii potrzeb Maslowa, która będzie osiągnięta poprzez realizację takich po-trzeb jak: zależność, opieka i oparcie, protekcja, wygoda, spokój, wolność od strachu. Jest także podstawową wartością dla danego podmiotu i stanowi dla niego cel, który wynika z uświadomio-nych potrzeb i wyznawauświadomio-nych wartości. Sposób osiągania celów jest określany przez obowiązujące w środowisku i uznawane przez podmiot normy i zasady.
Bezpieczeństwo zależy od wielu czynników m.in.:
motywów, postaw i nastawienia określonego podmiotu;
rodzajów, proporcji i kolejności aktywności podejmowanej przez podmiot oraz wynikających z tych aktywności zachowań i działań;
zasobów i dóbr występujących w otoczeniu podmiotu, ich sile i potencjale;
współdziałania i kooperacji pomiędzy podmiotami;
środowisk w jakich funkcjonuje podmiot;
czasu i przestrzeni;
relacji między podmiotem a otoczeniem (środowiskiem) i jej specyficznym rodzajem w odnie-sieniu do innych podmiotów funkcjonujących w otoczeniu, czyli zaufania.
Bezpieczeństwo można postrzegać jako stan. Ponieważ brakuje kryteriów mierzalności sta-nu bezpieczeństwa i jest on przez to niemierzalny, ważną rolę odgrywa jego postrzeganie, czyli
62 R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w]: Bezpieczeństwo narodowe i mię-dzynarodowe u schyłku XX w. Warszawa 1997, s.3-4 [za]: M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa i obronności, Siedlce 2007, s. 108.
47 poczucie bezpieczeństwa odczuwane przez jednostki, społeczeństwa i władze. Według Daniela Freia może ono przybierać następujące postacie:
1) stan braku bezpieczeństwa – wówczas gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie, a po-strzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe;
2) stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże;
3) stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest poważne, po-strzeganie jego jest niewielkie;
4) stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego postrzeganie prawidłowe63.
Bezpieczeństwo rozumiane jest nie tylko jako stan. Możemy także myśleć o nim jako o procesie
„w którym stan bezpieczeństwa i jego organizacja podlegają dynamicznym zmianom zależnym od naturalnych uwarunkowań bezpieczeństwa. Innymi słowy bezpieczeństwo jako proces oznacza cią-głą działalność jednostek, społeczności lokalnych, państw oraz organizacji międzynarodowych w tworzeniu pożądanego stanu bezpieczeństwa. Świadczy to, że nie ma czegoś takiego, jak trwałe czy raz ustanowione lub zorganizowane bezpieczeństwo”64
W literaturze przedmiotu można także spotkać bezpieczeństwo określane jednocześnie jako stan i proces. „W tym ujęciu jest ono systematycznym działaniem na rzecz jego tworzenia i utrzy-mywania. Innymi słowy, bezpieczeństwo jako najwyższa wartość i potrzeba jednostek, grup spo-łecznych, państw i wspólnot wielopaństwowych jest wytworem (swego rodzaju produktem) wszystkich podmiotów bezpieczeństwa, które muszą być do tego przygotowane i zdolne. Oczeki-wanie na to, że bezpieczeństwo będzie efektem jednorazowego działania (np. założenia instalacji alarmowej, wygrania wojny), darem losu, szczęścia czy Boga[..], jest nie tylko błędne lecz wręcz samobójcze”65.
Rola jaką odgrywa pojęcie bezpieczeństwa w funkcjonowaniu podmiotu jakim jest człowiek jest zmienna i występuje ono z różnym natężeniem. Zależy od wielu czynników w sferze material-nej, organizacyjnej i subiektywnej (świadomości). Wpływ na jego postrzeganie (w ogóle dostrzega-nie istdostrzega-nienia lub braku bezpieczeństwa) zależy m.in. od czasu, miejsca, pełnionych funkcji, wieku, płci, zamożności, wykształcenia i wielu innych. Najczęściej „przeciętny człowiek bardziej odczuwa problemy bezpieczeństwa, niż rozumie istotę tego zjawiska i jego uwarunkowania”66, natomiast
63 J. Stańczyk, op. cit., s. 17; R. Zięba, O tożsamości nauk o bezpieczeństwie, Zeszyty Naukowe AON, nr 1986, 2012, s. 10.
64 E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii..., op. cit., s. 14.
65 Op. cit., s. 15.
66 M. Cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne..., op. cit., s. 27.
48
„poczucie bezpieczeństwa wzrasta wraz z poziomem jego wiedzy o tym zjawisku i sposobach za-pewniania bezpieczeństwa”67.
Zgodne z powyższym podejściem jest przedstawienie przez J. Gryza bezpieczeństwa jako pa-radygmatu czyli zbioru pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Jednocześnie twierdzi on, że paradygmat bezpieczeństwa podmiotu (jednostki, grup, społeczeństwa) zawsze pozostanie niepełnym zbiorem pojęć, twierdzeń i aksjomatów z powodu zmian w zdobywanej wiedzy i pojawiania się no-wych informacji, danych. Mamy zatem do czynienia raczej z wybranymi paradygmatami bezpieczeń-stwa, a nie paradygmatem opisującym bezpieczeństwo jako całość. Paradygmat bezpieczeństwa pod-miotu posiada uniwersalny rdzeń teorii poznania i wyjaśniania rzeczywistości, który może być inter-pretowany na wiele sposobów w zależności od celów, przekonań i tez. Przez to paradygmat bezpie-czeństwa podmiotu posiada wiele postaci. Jest on uniwersalny na poziomie badania występujących stanów, zdarzeń i procesów. Traci tę uniwersalność na poziomie wyjaśniania. W dodatku jest zmien-ny w wyniku pojawiania się nowych dazmien-nych. J. Gryz podkreśla jednocześnie interdyscyplinarność, która stanowi podstawę i przyczynia się równocześnie do zmiany paradygmatu bezpieczeństwa. Na paradygmat bezpieczeństwa wpływają elementy tj. komunikacja, idee, narzędzia i odczucia. Tworzo-ny on jest na podstawie wielu teorii, jednak zawsze występują cztery elementy tworzące paradygmat bezpieczeństwa: podmiot, przedmiot, środowisko i zależności występujące między nimi. 68
Najpełniej na potrzeby niniejszej pracy problematykę postrzegania bezpieczeństwa jako proces i stan w ujęciu podmiotowym i przedmiotowym przedstawia M. Cieślarczyk twierdząc, że
„bezpieczeństwo to […] skutek funkcjonowania podmiotu w jego środowisku (otoczeniu), rozpa-trywany w czasoprzestrzeni (w określonym miejscu i czasie), będący efektem istnienia i jakości relacji (albo ich braku) między podmiotem a jego otoczeniem (środowiskiem)”69, natomiast „za-pewnienie trwania, przetrwania i rozwoju danego podmiotu i jego środowiska to trzy podstawowe funkcje bezpieczeństwa.”70
Analizując państwo jako podmiot prawny i naród jako podmiot fizyczny możemy mówić o bezpieczeństwie państwa i bezpieczeństwie narodowym. Natomiast bezpieczeństwo międzynaro-dowe może być w uproszczeniu uznane w wymiarze przedmiotowym środowiskiem (otoczeniem) w jakim funkcjonują oba te podmioty.
67 Op. cit., s. 11.
68 J. Gryz, Zarys podstaw teorii bezpieczeństwa, AON, Warszawa 2010, s. 10-18.
69 M. Cieślarczyk, Teoretyczne i metodologiczne...,op. cit., s. 129.
70 Op. cit.
49 Mówiąc o bezpieczeństwie państwa należy przyjąć podstawowe warunki jakie powinien spełniać podmiot określany państwem. Według Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa naro-dowego to „uznana przez społeczność międzynarodową organizacja polityczna grupy społecznej obejmująca określenie terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez niego stanowione”71. Konwencja z Montevideo podpisana 26 grudnia 1933 określa państwo jako osobę prawa międzynarodowego, które powinno posiadać następujące kwalifikacje: stałych miesz-kańców, określone terytorium, rząd, oraz zdolność do nawiązania kontaktów z innymi państwami72. Bezpieczeństwo państwa „to stan ale i proces umożliwiający normalny rozwój państwa – pomyślną realizację wszystkich jego celów – uzyskiwany zazwyczaj w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony przed wszelkimi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, zewnętrznymi i wewnętrznymi, przy użyciu sił i środków pochodzących ze wszystkich dziedzin działalności państwa”73.
W Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego pojęcie bezpieczeństwo naro-dowe jest określony jako „stan uzyskany w wyniku odpowiednio zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określany stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń”74
Natomiast W. Kitler bezpieczeństwo narodowe określa „jako proces, który obejmuje: różno-rodne zabiegi w obszarze stosunków międzynarodowych i wewnętrznych oraz przedsięwzięcia ochronne i obronne (w szerokim tego słowa znaczeniu), mające na celu stworzenie korzystnych warunków funkcjonowania państwa na arenie międzynarodowej i wewnętrznej oraz przeciwstawie-nie się wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa”75.
Według R. Zięby i J. Zając bezpieczeństwo narodowe możemy zdefiniować „jako zdol-ność państwa i jego narodu (społeczeństwa) do zapewnienia pewności przetrwania (państwa jako instytucji, narodu jako grupy etnicznej, biologicznego przeżycia ludności), integralności teryto-rialnej, niezależności politycznej, stabilności wewnętrznej oraz jakości życia. Pewność ta jest kształtowana poprzez działania negatywne polegające na eliminowaniu zagrożeń zewnętrznych
71 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red. W. Łepkowski, J. Pawłowski, AON, Warszawa 2009, s. 95.
72 Montevideo Convention on the Rights and Duties of States, 26 December 1933, art. 1., [w]:
http://www.taiwandocuments.org/montevideo01.htm. (dostęp 12.10.2011 r.)
73 J. Stefanowicz, Bezpieczeństwo współczesnych państw, Warszawa 1984 [w]: wikipedia.org.
74 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego..., op. cit., s.16.
75 W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunkowania, system, AON, Warszawa 2011.
50
i powstających w ramach państwa oraz działania pozytywne zapewniające przetrwanie, posiada-nie (tożsamość), funkcjonowaposiada-nie i swobody rozwojowe państwa i narodu (społeczeństwa)”76.
E. i M. Nowak twierdzą, że „bezpieczeństwo narodowe tworzy cały naród (całe państwo) każdego dnia, chroniąc swe wartości oraz interesy narodowe i broniąc ich przed występującymi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, a także tworząc sprzyjające tym interesom warunki w środowisku międzynarodowym”77. W/w autorzy uważają, że utożsamianie bezpieczeństwa naro-dowego z bezpieczeństwem państwa ma uzasadnienie i jest w pełni poprawne w odniesieniu do państw o ustroju demokratycznym78.
Według Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego to „brak obiektywnie ist-niejących zagrożeń i subiektywnych obaw oraz zgodne dążenie i działanie społeczności międzyna-rodowej na rzecz ochrony określonych wartości państwowych i pozapaństwowych (społecznych) za pomocą norm, instytucji i instrumentów zapewniających pokojowe rozstrzyganie sporów oraz two-rzenie gospodarczych, społecznych, ekologicznych i innych przesłanek dynamicznej stabilności i eliminowania zagrożeń”79.
Czasem pojęcia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego stosowane są wymiennie w odniesieniu do państwa jako podmiotu bezpieczeństwa. Częściej jednak bezpieczeństwo narodo-we jest traktowane jako element zbioru, którym jest bezpieczeństwo międzynarodonarodo-we, to efekt bez-pieczeństwa międzynarodowego. Ponadto bezpieczeństwo narodowe pozostaje w ścisłej zależności od bezpieczeństwa międzynarodowego. To ostatnie można rozpatrywać w ujęciu regionalnym i glo-balnym To także proces, a nie tylko „stan, w którym państwa uważają, że nie zagraża im atak militar-ny, presja lub przymus gospodarczy i wobec tego są zdolne do swobodnego rozwoju i postępu”80.
Należy zgodzić się z założeniem, że bezpieczeństwo międzynarodowe jest nie tylko sumą bezpieczeństw narodowych, ale także źródłem wartości dodanej jaką jest tzw. wzmocnienie zbiorowe, czyli efekt synergii, które przekłada się na jakość bezpieczeństw narodowych państw poprzez stwo-rzenie lepszych warunków dla stabilizacji i rozwoju. Wielu autorów uważa ponadto, że wsparcie bez-pieczeństwa międzynarodowego poprawia bezpieczeństwo narodowe.81
76 R. Zięba, J. Zając, Prognoza interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa w perspekty-wie 20 lat, http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/575/2768/Publikacje.html.(dostęp 24.05.2016 r.).
77 E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii..., op. cit., s. 17.
78 Op. cit. s. 18.
79 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego..., op. cit., Warszawa 2009, s. 14-15.
80 Study on Conception Security, Report of the Secretary General. UN-a/40/553, 26.08.1985, p. 53 [w]:
T. Jemioło, A. Dawidczyk, Wprowadzenie do metodologii badań bezpieczeństwa, AON, Warszawa 2008, s.37.
81 M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa i obronności, Siedlce 2007 s. 114-115.
51 Przetrwanie i rozwój zarówno narodu, jak i państwa zależą od struktury wewnętrznej i oto-czenia zewnętrznego (bezpieczeństwa międzynarodowego). Zaspokojenie potrzeb w zakresie bez-piecznego rozwoju odbywa się poprzez politykę zagraniczną i wyrażane interesy narodowe.
„Polska leży w szczególnie ważnym miejscu Europy. Jest to styk NATO z jego dwoma naj-ważniejszymi partnerami – Rosją i Ukrainą. Stosunki sojuszu z tymi państwami mają kluczowe zna-czenie dla bezpieczeństwa europejskiego. Geograficzne położenie w centrum Europy, na przewężeniu między Bałtykiem i Karpatami powoduje, że z militarnego punktu widzenia terytorium Polski stanowi obszar o specjalnym znaczeniu strategicznym na europejskiej linii Wschód-Zachód”82.
Rzeczpospolita Polska – mając na uwadze swą tożsamość narodową, opierającą się na histo-rycznych doświadczeniach i współczesnych potrzebach – określa najważniejsze interesy narodowe, które są jednocześnie podstawowymi wartościami. Interesy te są podstawą do określenie celów stra-tegicznych w zakresie bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Najważniejszym dokumentem, który określa interesy i cele RP jest Konstytucja Rzeczypo-spolitej Polskiej. Artykuł 5 tego aktu normatywnego mówi o tym, że: „Rzeczpospolita Polska strze-że niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego, oraz zapewnia ochro-nę środowiska kierując się zasadę zrównoważonego rozwoju”83.
Interesy narodowe dzielą się na trzy grupy: żywotne, ważne i inne istotne. Żywotne interesy narodowe Rzeczypospolitej Polskiej wiążą się z zapewnieniem przetrwania państwa i jego obywa-teli. Obejmują potrzebę zachowania niepodległości i suwerenności państwa, jego integralności tery-torialnej i nienaruszalności granic, zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, praw człowieka i pod-stawowych wolności, a także umacniania demokratycznego porządku. Ich realizacja to bezwzględ-ny priorytet polskiej polityki bezpieczeństwa.84
Do interesów ważnych zaliczają się:
zagwarantowanie trwałego i zrównoważanego rozwoju cywilizacyjnego oraz gospodarczego kraju,
stworzenie warunków wzrostu dobrobytu społeczeństwa, do rozwoju nauki i techniki oraz do należytej ochrony dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, a także środowiska natu-ralnego.
Natomiast interesy istotne, to:
82 Strategia obronności RP z dnia 23 maja 2000 r. §2.
83 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483. Art. 5.
84 Strategia bezpieczeństwa narodowego RP, Warszawa 2007 s.4.
52
dążenie do zapewnienia pozycji międzynarodowej państwa oraz możliwości skutecznego pro-mowania polskich interesów na arenie międzynarodowej,
umacnianie zdolności działania i skuteczności najważniejszych instytucji międzynarodowych,
rozwój stosunków międzynarodowych opartych na poszanowaniu prawa oraz efektywnej współpracy wielostronnej zgodnej z celami i zasadami określonymi w Karcie Narodów Zjed-noczonych.
Nadrzędnym celem strategicznym Rzeczypospolitej Polskiej jest zapewnienie korzystnych i bezpiecznych warunków realizacji celów narodowych poprzez eliminację zewnętrznych i we-wnętrznych zagrożeń, redukowanie ryzyka oraz odpowiednie oszacowanie podejmowanych wy-zwań i umiejętnie wykorzystywanie pojawiających się szans.85
Główne cele polityki bezpieczeństwa narodowego to m. in.:86
1. Ochrona niepodległości i niezawisłości RP oraz utrzymanie nienaruszalności granic i inte-gralności terytorialnej państwa.
2. Ochrona demokratycznego porządku ustrojowego, bezpieczeństwa obywateli oraz praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich osób znajdujących się pod jurysdykcją RP.
3. Ochrona dziedzictwa narodowego, w tym substancji materialnej i duchowej wytworzonej przez pokolenia, których spadkobiercą jest dzisiejsze społeczeństwo RP.
4. Zapewnienie rozwoju Polski, dobrobytu jej obywateli, pomyślnych perspektyw rozwojo-wych, które są podstawą społecznej stabilności i pozycji międzynarodowej państwa.
5. Ochrona środowiska naturalnego jako dobra narodowego będącego warunkiem zrównowa-żonego rozwoju i ludzkiego bezpieczeństwa.
6. Wnoszenie wkładu w umacnianie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa międzynarodowego.
Podstawowe cele strategiczne Polski i jej interesy narodowe są realizowane i chronione w czasie pokoju dzięki istnieniu systemu obronnego oraz powszechnemu przygotowaniu obronne-mu społeczeństwa. Można przyjąć, że zadania z tego będą zakresu dzięki teobronne-mu również realizowane w okresie kryzysu i w czasie wojny. Pozwoli to, w każdej sytuacji zagrożenia, na zachowanie cią-głości istnienia Rzeczypospolitej Polskiej.
W odniesieniu do bezpieczeństwa narodowego Polski według E i M. Nowaków wpływ wa-runków tj., atrybuty zmienności, nieprzewidywalności i zaskoczenia sprowadza się do kilku pod-stawowych założeń, które po uwzględnieniu razem z doświadczeniami z przeszłości i dynamiką
85 Op. cit., s. 5.
86 R. Jakubczak, A. Skrabacz, K. Gąsiorek, Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI. wieku. Pod-ręcznik do przysposobienia obronnego dla studentek i studentów, Warszawa 2008, s. 129.
53 rozwoju zagrożeń wskazują na „strategię twórczą” jako główne wyzwanie w organizacji bezpie-czeństwa narodowego, zamiast „strategii odwlekania”. Przez strategię twórczą należy rozumieć taką strategię, która tworzy przyszłe bezpieczeństwo przez zapobieganie i wyprzedzanie zagrożeń oraz eliminację ich źródeł.87
Naturalnie powiązana z bezpieczeństwem jest obronność. To pojęcie używane jest często zamiennie z terminem obrona lub obrona narodowa. Kojarzone jest przede wszystkim z powszech-nym obowiązkiem obrony i realizacją zadań obronnych w odniesieniu do bezpieczeństwa militar-nego. Obronność według S. Kozieja to „dziedzina bezpieczeństwa narodowego. Funkcja państwa, która dotyczy przeciwstawienia się wszelkimi dostępnymi środkami zagrożeniom wojennym.
Główną i najważniejszą treścią obronności jest przeciwstawianie się zagrożeniom militarnym, ale uzupełnione o jednoczesne przeciwstawianie się również innym zagrożeniem towarzyszącym za-grożeniom militarnym. Obronność jest szerszym pojęciem, niż tylko kwestią użycia sił zbrojnych.
Zajmuje się użyciem wszystkich sił i środków – militarnych i niemilitarnych – jakie państwo wy-dziela do celów obronnych.”88
Powyższy opis prezentowany w Słowniku terminów „Bezpieczeństwo i dyplomacja” dalej koncentruje się na aspekcie militarnym, jednak wykracza poza wąskie myślenie o obronności jako działania przeciw zagrożeniom militarnym. Obejmuje także działania przeciw ich skutkom, które mogą być zagrożeniem, ale nie muszą mieć charakteru zagrożeń militarnych.
Według Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego obronność „to jedna z podstawowych dziedzin działalności państwa, mająca na celu przeciwdziałanie wszelkiego rodza-ju zagrożeniom”89.
Coraz częściej w literaturze spotyka się odchodzenie od wąskiego, tylko militarnego aspektu obronności w stronę szerokiego ujęcia adekwatnego do aktualnych trendów w pojmowaniu bezpie-czeństwa i występujących coraz częściej zagrożeń niemilitarnych. Definicję, która w najszerszy i najbardziej wyczerpujący sposób opisuje obronność przedstawia M. Cieślarczyk według, którego to „całokształt właściwości danego podmiotu oraz stan jego relacji z otoczeniem, przejawiających
Coraz częściej w literaturze spotyka się odchodzenie od wąskiego, tylko militarnego aspektu obronności w stronę szerokiego ujęcia adekwatnego do aktualnych trendów w pojmowaniu bezpie-czeństwa i występujących coraz częściej zagrożeń niemilitarnych. Definicję, która w najszerszy i najbardziej wyczerpujący sposób opisuje obronność przedstawia M. Cieślarczyk według, którego to „całokształt właściwości danego podmiotu oraz stan jego relacji z otoczeniem, przejawiających