Szkoła, podobnie jak inne podmioty fizyczne i prawne, oprócz zagrożeń może doświadczyć różnego rodzaju kryzysów i sytuacji kryzysowych.
Słowo kryzys pochodzi od greckiego krino i oznacza wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presją czasu. Według Wielkiego Słownika wyrazów obcych PWN kryzys oznacza rozróżnianie, rozstrzyganie109. Słownik języka polskiego PWN kryzys określa jako moment przełomu w odniesieniu do przeżyć, poglądów indywidualnych, rozwoju kultury, nauki, wypadków politycznych110.
Pojęcie kryzysu występuje aktualnie w wielu dziedzinach nauki i praktyki. Odwołuje się zazwyczaj do wyzwań i zagrożeń w wymiarze ekologicznym, zdrowotnym, ekonomicznym, gospodarczym, politycznym, militarnym, publicznym. W związku z tym występuje wiele definicji kryzysu. Można między nimi dostrzec wiele podobieństw. Z drugiej strony pojawiają się między nimi różnice (często subtelne).
„Kryzys może być rozumiany jako sytuacja, w której istnieje zagrożenie dla podstawowych wartości, interesów i celów organizacji, grup społecznych lub zagrożone są prawa i swobody obywateli, ich życie i mienie. Uzupełniające definicje mogą obejmować:
układ gwałtownie rozwijających się wydarzeń, które wywołują destabilizujący wpływ w znacznym stopniu ponad normę, na ogólny układ sił społecznych lub któryś z jego podsystemów, oraz powodują wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia aktów przemocy w systemie;
układ wydarzeń powodujący wzrost zagrożenia na określonym obszarze lub uniemożliwiający normalne funkcjonowanie administracji;
zdarzenia lub ciąg zdarzeń stwarzających zagrożenie dla zagwarantowanych praw i swobód mieszkańców”111.
Ponadto według R. Grockiego „kryzys jest momentem przełomu, kulminacyjnym punktem sytuacji kryzysowej”112.
109 Wielki Słownik wyrazów obcych PWN, PWN, Warszawa 2008, s. 702.
110 Słownik języka polskiego PWN, PWN, Warszawa 2010, s. 374.
111 R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe – dobre praktyki, Difin, Warszawa 2012, s. 17.
112 Op. cit., s. 17.
63 Według przyjętej przez autorów Słownika terminów z zakres bezpieczeństwa kryzys to
„sytuacja będąca następstwem zagrożenia, prowadząca w konsekwencji do zerwania lub znacznego osłabienia więzów społecznych, przy równoczesnym poważnym zakłóceniu funkcjonowania instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych w konstytucji RP”113.
W odniesieniu do powyższych definicji należy zgodzić się z J. Gryzem i W. Kitlerem114, którzy podkreślają wątpliwości w odniesieniu do ich wybranych elementów. Pierwszym z nich jest nacisk położony na zagrożenie jako główne źródło kryzysu. Powoduje to ukierunkowanie i ścisłe określenie (negatywnego) znaczenia sytuacji w jakiej znajduje się podmiot, którego kryzys dotyczy.
Wyklucza to sytuację, która może być także szansą. Należy się zgodzić z w/w autorami, którzy uważają, że poprzez szersze ujęcie problematyki przyczyn kryzysu lepsza jest definicja zaproponowana przez P. Sienkiewicza i P. Górnego, z której wynika, że kryzys to „[…] stan będący punktem zwrotnym w procesie rozwoju systemu (kluczowy moment, etap lub zdarzenie, po którym następuje zmiana sytuacji systemowej; moment (chwila, okres), który stanowi zapowiedź zmiany sytuacji systemowej […]”115. Drugim elementem poddanym krytyce jest w przytaczanej definicji ze Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego zapis traktujący kryzys jako sytuację, w której użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych w Konstytucji RP. Trudno nie zgodzić się z w/w autorami, ponieważ stan nadzwyczajny to jedno z możliwych działań, które mogą ułatwić rozwiązanie kryzysu. Nie oznacza to, że jego zastosowanie kryzys rozwiąże. Ponadto należy dodać, że chociaż niektóre kryzysy owszem nie wymagają takich rozwiązań jak stan nadzwyczajny, to nie powinno się w ramach definicji wykluczać jego zastosowania. Słuszne wydaje się uznanie sugestii J. Gryza i W. Kitlera, że kolejna przedstawiona w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego definicja A. Kasprzewskiego, według której „kryzys to sytuacja powstała w wyniku załamania się stabilnego dotąd procesu rozwoju, grożąca utratą inicjatywy i koniecznością godzenia się na przyjmowanie niekorzystnych warunków, wymagająca podjęcia zdecydowanych, wszechstronnych kroków zaradczych”116 jest bardziej uniwersalna i syntetyczna,
113 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego..., op. cit., s.61.
114 J. Gryz, W. Kitler, System reagowania kryzysowego, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 11-15.
115 P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, Zeszyty Naukowe AON, 2001, nr 4(45), s. 31.
[w]: J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., 11-12; E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, AON, Warszawa 2007, s. 31.
116 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, op. cit., s.61.
64
przez co może być podstawą do budowania definicji specjalistycznych kryzysu. J. Gryz i W. Kitler podkreślają, że nie zawsze ma uzasadnienie warunkowanie określeniem danej sytuacji jako kryzys wystąpienia po nim zmiany istoty organizacji i wcześniej istniejącego porządku.
Wielu autorów podkreśla zgodnie, że „kryzys zawsze oznacza przełom między dwiema jakościowo różnymi fazami jakiegoś procesu, może być bardziej lub mniej dotkliwy, może mieć różny zakres, czas trwania, ale zawsze kończy dotychczasowy stan rzeczy (sposób działania, rozwój sytuacji); kryzys jest naruszeniem stanu równowagi, kryzys nierozwiązany na czas powoduje przerwanie dotychczasowego cyklu rozwojowego”117.
Według M. Clarke „[…] na kryzys składają się trzy elementy – presja czasu, ewentualność zasadniczego zagrożenia[…] oraz zaskoczenie […]. Wzajemne oddziaływanie tych trzech elementów, czasu, zagrożenia i zaskoczenia tworzy definicję kryzysu[…]”118.
W NATO w celu pogodzenia wątpliwości teoretycznych i praktycznych używane są pojęcia powagi kryzysu i intensywności kryzysu. Pierwsze z nich oznacza „rozmiar i bliskość zagrożenia dla priorytetowych wartości, interesów oraz celów strategicznych strony zagrożonej kryzysem lub znajdującej się w sytuacji kryzysowej”. Od wielkości, powagi i bliskości zagrożenia uzależniony jest stopień powagi kryzysu. Powaga kryzysu to zmienny wskaźnik mający wpływ na decyzje dotyczące stanu nadzwyczajnego, po którego wprowadzeniu ważniejsza jest intensywność kryzysu, która zależy od tego jakie siły i środki zostają użyte w celu przeciwdziałania kryzysowi.119
Zatem do określenia skali kryzysu może służyć wielkość sił i środków jakie stosuje w celu jego opanowania oraz dezorganizacja systemów i procesów jakie w nich zachodzą. Także nadmiar informacji jest charakterystyczny dla kryzysu w momencie jego występowania. Ponadto kryzys nie musi stanowić bezpośredniego zagrożenia dla podmiotu. Jest (powinien być) traktowany wtedy jako wyzwanie. Kryzys utożsamiany jest głównie z klęskami żywiołowymi i zdarzeniom posiadających ich cechy oraz ze sporami i konfliktami.
G. Sobolewski na potrzeby teorii zarządzania kryzysowego przyjął, że kryzys to „kulminacyjna faza eskalacji zagrożenia, często całkowita utrata kontroli nad istniejącą sytuacją kryzysową, w której następuje przełom (punkt zwrotny) jakiegoś procesu, w wyniku którego dany podmiot może ulec likwidacji, destrukcji lub dochodzi do powrotu do normalności, a nawet rozwoju”.120
117 J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 11-13; E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 32.
118 M. Clarke, Charakterystyka zachowania się w kryzysie, Bruksela 995, s. 1, na prawach maszynopisu [w]:
J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 14; E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 32.
119 E. Jendraszczak, W. Kozłowski, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, Warszawa 1997, s. 9 [w]: J. Gryz, W. Ki-tler, System reagowania..., op. cit., s. 14-15; E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 32-33.
120 G. Sobolewski, Zagrożenia kryzysowe, AON, Warszawa 2011, s. 14.
65 J. Gryz i W. Kitler twierdzą, że kryzys jako kategoria teorii bezpieczeństwa stanowi:121
kulminację nagromadzonych zdarzeń, stanów rzeczy (zagrożeń, konfliktów, szans) w różnych dziedzinach życia społecznego, działalności państwa (wielu państw) i innych organizacji, krytyczny rezultat negatywnej działalności człowieka przeciwko człowiekowi lub prawom natury, a także zjawisk wynikających z działania sił natury lub awarii technicznych, którym przeciwdziałanie przekracza możliwości rutynowych działań systemu (jednostki, organizacji, układu), prowadząc w konsekwencji do ewolucji (zmiany) istoty jego funkcjonowania, z przejściem do innej sytuacji systemowej włącznie,
sytuację ekstremalną, jaka powstała w toku działalności organizacji (systemu), powodującą utratę inicjatywy i możliwość zaistnienia zmiany systemowej, wymagającą podjęcia zdecydowanych, wszechstronnych kroków zaradczych.
A zatem według tych autorów „kryzys oznacza zatem: a) sytuację niekorzystną, poważne załamanie, wzrost napięcia, nagłe i gwałtowne przesilenie, moment przełomu ku złemu lub lepszemu; b) punkt zwrotny i przejście do stanu normalnego lub innego stanu kryzysowego;
c) jakościową zmianę systemową w funkcjonowaniu jakiegoś obiektu (systemu), organizacji, instytucji itd.); d) specyficzną cechę jakiejkolwiek sytuacji, przełom między dwiema fazami jakiegoś procesu; e) szczególny splot okoliczności (wyzwań, zagrożeń, słabości i szans) w dziedzinie bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa narodowego”122.
Ze względu na szerokie, kompleksowe ujęcie wszystkich parametrów związanych z pojęciem kryzysu do dalszych rozważań na temat przygotowania szkół ponadgimnazjalnych do działania w sytuacjach kryzysowych zostaje przyjęty sposób przedstawienia kryzysu przez J. Gryza i W. Kitlera.
„Podstawę typologii kryzysów w dziedzinie bezpieczeństwa stanowią następujące kryteria:
podmiotowe, przedmiotowe, przestrzenne, czasu trwania, usytuowania źródła, częstotliwości, symptomów zagrożenia oraz istnienia konfliktu interesów.”123
Należy podkreślić, że w odniesieniu do kryterium podmiotowego należy kryzysy postrzegać w wymiarze personalnym i strukturalnym, mogą dotyczyć one: a) pojedynczego człowieka, b) rodziny, instytucji (szkoły), organizacji (firmy), c) państwa, d) określonego obszaru: mikroregion (np. wschodnia część Polski, obszar województwa mazowieckiego) lub makroregion (grupa państw np. UE, państwa Grupy Wyszehradzkiej, państwa nadbałtyckie itd.), świata. W przedmiotowym
121 J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 18-19.
122 Op. cit., s. 19.
123 E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 35.
66
rozumieniu kryzysów można zgodnie z podziałem proponowanym przez M. Cieślarczyka wyróżnić kryzysy fizjologiczne i psychiczne, ekologiczne i zdrowotne, społeczne, ekonomiczne.124
Sytuacja kryzysowa „to zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych w jakich znajduje się dany podmiot (układ, organizacja, system125), wpływających na jego funkcjonowanie w taki sposób, iż zaczyna się w nim i jest kontynuowany proces zmienny w rezultacie czego dochodzi do zachwiania równowagi, a następnie jej przywrócenia, dzięki podjętym środkom regulacji, jeśli takie zostaną podjęte”126.
„Mimo, iż kryzys w potocznym jego znaczeniu utożsamiany jest z sytuacją kryzysową, to istnieje między nimi dość subtelna różnica. Otóż:
- kryzys jest elementem sytuacji kryzysowej;
- każdy kryzys jest sytuacją kryzysową, lecz nie każda sytuacja kryzysowa zawiera w sobie elementy kryzysu (fazę kryzysową);
- w odróżnieniu od kryzysu, sytuacja kryzysowa, w chwili pojawienia się jej symptomów, nie musi wywoływać zmian w istocie organizacji, lecz stanowi wyzwanie dla subiektywnego poczucia normalności funkcjonowania”127
Przez sytuację kryzysową w myśl przepisów o zarządzaniu kryzysowym należy rozumieć
„sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmia-rach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów admini-stracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków”128.
Sytuację kryzysową według P. Sienkiewicza i P. Górnego należy traktować jako „sytuację systemową, charakteryzującą się kulminacją zagrożeń (wewnętrznych i/lub zewnętrznych) powodu-jących utratę stanu normalności i możliwości zakłócenia podstawowych cech systemowych (np.:
stabilności, równowagi, sterowalności, efektywności)”129
G. Sobolewski twierdzi, że można przyjąć, iż z „sytuacją kryzysową będziemy mieli do czy-nienia wówczas, kiedy w wyniku okoliczności zewnętrznych lub wewnętrznych dochodzi do zachwia-nia równowagi funkcjonowazachwia-nia, często utraty kontroli nad rozwojem sytuacji i powstazachwia-nia
124 M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa..., op. cit., s. 85-88.
125 Szkoła jako instytucja jest systemem, a jednocześnie funkcjonuje w innych systemach.
126 W. Kitler, Pojęcie i istota sytuacji kryzysowej [w]: M. Zdziech (red.), Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, TWO, Warszawa 2006, s. 30.
127 Op. cit., s. 29.
128 Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r., Dz.U Nr 89, poz. 589 i 590, art.3, ust. 1.
129 P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, Zeszyty Naukowe AON, 2001, nr 4(45), s. 31. [w]:
J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 20; E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemili-tarnych, AON, Warszawa 2007, s. 38.
67 wanego poziomu zagrożenia podstawowych wartości, interesów oraz celów rozpatrywanego podmiotu co wywołuje potrzebę podjęcia nadzwyczajnych działań w celu powrotu do stanu równowagi”130.
Według E. Nowaka sytuacja kryzysowa to „stan i proces narastającej destabilizacji, niepew-ności i napięcia społecznego, charakteryzujący się naruszeniem więzi społecznych, możliwością utraty kontroli nad przebiegiem wydarzeń oraz eskalacją zagrożenia, a w tym w szczególności sytu-acja stanowiąca zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia, dziedzictwa kulturowego oraz infrastruktury krytycznej, w tym spowodowana zdarzeniem o charakterze terrorystycznym – w skali lub o takim natężeniu, które wywołują reakcje społeczne powyżej akceptowalnego powszechnie ryzyka”131.
Natomiast według R. Grockiego „sytuacją kryzysową nazywamy taką sytuację, w której w wyniku zaistniałego zdarzenia i jej potencjalnych skutków, istnieje zagrożenie dla życia i mienia obywateli, ich praw i swobód oraz zagrożone są podstawowe wartości, interesy, cele instytucji i grup społecznych – przez dłuższy okres czasu, na znacznym obszarze, a posiadane siły i środki nie zapewniają skutecznego działania”132.
Na potrzeby niniejszej pracy można przyjąć przedstawioną przez J. Gryza i W. Kitlera defi-nicję, według której sytuacja kryzysowa „to zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych w jakich znajduje się dany podmiot (układ, organizacja, system133), wpływających na jego funkcjo-nowanie w taki sposób, iż zaczyna się w nim i jest kontynuowany proces zmienny w rezultacie czego dochodzi do zachwiania równowagi, a następnie jej przywrócenia, dzięki podjętym środkom regula-cji, jeśli takie zostaną podjęte”134. W ślad za liczną grupą autorów można uznać że mimo, jej ogólne-go charakteru wyjaśnia istotę sytuacji kryzysowej i jest ona czytelna oraz najbardziej uniwersalna.
Mówiąc o istocie sytuacji kryzysowej należy wymienić jej cechy i elementy, które mają na nią wpływ i decydują o jej charakterze. Zawierają je poniższe założenia:135
każdy kryzys jest sytuacją kryzysową;
definicja sytuacji kryzysowej jest nadrzędną wobec pojęcia kryzysu;
kryzys jest kulminacyjnym elementem sytuacji kryzysowej, jeśli nie zdoła się zaradzić jej czynnikom na etapie eskalacji;
130 G. Sobolewski, Zagrożenia kryzysowe, op. cit., s. 15-16.
131 E. Nowak, Zarządzanie logistyczne w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2008, s.70.
132 R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 18.
133 Szkoła jako instytucja jest systemem, a jednocześnie funkcjonuje w innych systemach.
134 W. Kitler, Pojęcie i istota sytuacji kryzysowej [w]: M. Zdziech (red.), Zarządzanie..., op. cit., s. 30.
135 [za]: W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2010, s. 29.
68
początek sytuacji kryzysowej następuje w momencie wystąpienia jej pierwszych objawów (symptomów), dla których charakterystyczne jest przekroczenie pewnego poziomu ryzyka, który jest granicą akceptowanego przez podmiot poziomu bezpieczeństwa;
brak działań zaradczych może w efekcie doprowadzić do upadku (likwidacji) organizacji lub innego sposobu jej funkcjonowania i do powstania, rozwoju innej, nowej sytuacji kryzysowej;
sytuacja kryzysowa jest nie tylko zagrożeniem, ale może być również szansą dla rozwoju podmiotu, którego dotyczy;
sytuacja kryzysowa składa się z trzech faz: przedkryzysowej, kryzysowej i pokryzysowej.
Tak rozumiane sytuacje kryzysowe w aspekcie przedmiotowym i podmiotowym w odniesieniu do szkół będą dotyczyły nie tylko zagrożeń ujętych we fragmentach aktów prawa tj.:
artykuł 229 Konstytucji RP136, punkt 2.5 Strategii obronności Rzeczypospolitej Polskiej137, artykuły 1-3 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym138.
W przypadku szkół wpływ na ich funkcjonowanie mogą mieć nie tylko zewnętrzne zagrożenia bezpieczeństwa państwa i naruszające infrastrukturę krytyczną państwa sytuacje kryzysowe, ale też „zwykłe” przestępstwa i wykroczenia określone przez przepisy prawa, a także klęska żywiołowa (która wymagać może wprowadzenia stanu wyjątkowego i nie jest „zwykłą”
sytuacją kryzysową ani zewnętrznym zagrożeniem).
Podsumowując powyższe rozważania poniżej przedstawiona zostanie krótka charakterysty-ka sytuacji kryzysowej w kontekście jej przebiegu, etapów i kryteriów, od których zależy jej po-wstanie. Została ona opracowana na podstawie pracy R. Grockiego139. Autor ten wyróżnia trzy eta-py sytuacji kryzysowej: fazę spokoju, fazę eskalacji, fazę deskalacji. Faza spokoju to stan, w któ-rym występują sygnały o możliwości rozwoju sytuacji kryzysowej, ale nie występuje zagrożenie dla życia i zdrowia oraz funkcjonowania ważnych instytucji i obiektów. Główną formą działania na tym etapie jest monitorowanie sytuacji i zbieranie danych. Faza eskalacji to etap sytuacji kryzyso-wej, który rozpoczyna się w momencie wystąpienia zdarzenia, które jest sygnałem powstania kry-zysu lub zawiera przesłanki skłaniające do założenia, że kryzys nastąpi. Wywołuje to stan podwyż-szonego napięcia i niepewności oraz ewentualne uruchomienie sił i środków, które z założenia po-winny być adekwatne do rodzaju i rozmiaru zagrożenia. Główne działania zarządzania kryzysowe-go na tym etapie to wykrywanie narastania zagrożenia poprzez zbieranie informacji i planowanie
136 Art. 229 Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483.
137 Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej z 23 maja 2000r., pkt. 2.5.
138 Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r., Dz.U. Nr 89, poz. 589 i 590, art.3, ust. 1.
139 R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 18-32.
69 odpowiedniego reagowania. W tej fazie intensywność sytuacji kryzysowej może wzrastać (z powo-du skali zagrożenia lub braku skuteczności podejmowanych działań) do momentu określonego jako kryzys, czyli sytuacji, w której podejmowane są maksymalne działania. Intensywność sytuacji kry-zysowej w fazie deskalacji zmniejsza się. Nie oznacza to jednak jej zakończenia. W tym etapie na-stępuję zmniejszenie poziomu zagrożenia dla celów priorytetowych i pojawia się przekonanie o możliwości osiągnięcia stabilizacji z powodu przeminięcia najgorszych, najtrudniejszych momen-tów kryzysu. Prowadzi to do pojawienia się nowego stanu stabilizacji – etapu budowy, który ozna-cza usunięcie, zaniknięcie lub kontrolowane utrzymanie skali zagrożenia na poziomie bezpiecznym dla życia i zdrowia lub innych priorytetowych celów. Na tym etapie główne działania zarządzania kryzysowego ukierunkowane są na uzyskanie stabilnej sytuacji.140
Specjaliści od zarządzania kryzysowego wyróżniają kilka kryteriów, warunkujących powstanie sytuacji kryzysowej. Są to następujące kryteria:141
odległości w czasie (nagłości),
strat,
prawdopodobieństwa,
czasu trwania,
obszaru,
możliwości reagowania.
Kryteria te powinny mieć określone wartości progowe. O sytuacji kryzysowej możemy mówić wtedy, gdy wartości progowe dla wyżej wymienionych kryteriów wystąpią łącznie.
Podczas badań dotyczących przygotowania szkół ponadgimnazjalnych do działania w sytua-cjach kryzysowych przydatne może okazać przyjęcie powyższych kryteriów przy określaniu, które zdarzenia, sytuacje i procesy występujące w szkołach można określić jako sytuację kryzysową.
W związku z tym poniżej przybliżona zostaje autorska propozycja R. Grockiego dotycząca sposobu określania parametrów poszczególnych kryteriów.
Do określenia kryterium odległości w czasie stosuje się trzystopniową skalę zagrożenia:
bezpośrednie, średnioodległe, odległe w czasie. Znajomość odległości w czasie pozwala podjęcie konkretnych działań ograniczających skutki. Występuje jednak trudność w doprecyzowaniu jaki odcinek czasu powinien odpowiadać poszczególnym stopniom przytaczanej skali, Z tego względu R. Grocki proponuje zastosowanie współczynnika reakcji(wr) jako punktu odniesienia do kryterium
140 Op. cit., s. 18-19.
141 Op. cit., s. 20.
70
odległości w czasie. Współczynnik reakcji to stosunek czasu reakcji(tr) i czasu gotowości(tg) okre-ślony wzorem 2wr=tr:tg. Czas reakcji oznacza czas od momentu otrzymania informacji o możliwym zagrożeniu do momentu nastąpienia zdarzenia. Natomiast czas gotowości to czas niezbędny do pod-jęcia szeregu działań ujętych w planie na wypadek wystąpienia określonego zdarzenia. W odniesie-niu do zarządzania kryzysowego wskazanym byłoby gdyby współczynnik reakcji był większy od jedności. Kiedy ten współczynnik jest mniejszy od 1 zagrożenie jest bezpośrednie. Natomiast, gdy będzie on większy od 2 jest ono odległe w czasie. Podsumowując: porównując relacje czasów reak-cji i gotowości możemy dokładnie określić, jak możemy reagować na zagrożenie.142
Na kryterium skali straty (skali zagrożenia) wpływ mają: rodzaj zdarzenia, czas trwania i skutki. Te ostatnie zależą w istotny sposób od rodzaju zdarzenia, podatności i narażenia. Mimo, że na określenie skali straty wpływ ma rodzaj zdarzenia, sama charakterystyka zagrożenia nie po-zwala określić wielkości potencjalnych strat. Oprócz niej jest wiele innych czynników, które nawet przy tym samym rodzaju zagrożenia będą generować straty różnych wielkości. Głównymi parame-trami określającymi ewentualne straty jest narażenie obiektów i ich podatność. Narażenie obiektów określa się jako „ilość obiektów wystawionych na działanie zdarzenia, znajdujących się w strefie zagrożonej”. Podatność definiowana jest „jako wielkość wpływu zdarzenia na obiekty narażone i charakteryzowana jest przez odporność tych obiektów na skutki zdarzenia”. Większa odporność na działanie określonego zagrożenia, tym mniejsza jego podatność. Oprócz wyżej przytoczonych definicji proponowanych przez R. Grockiego, podaje on kilka innych przykładów określających
Na kryterium skali straty (skali zagrożenia) wpływ mają: rodzaj zdarzenia, czas trwania i skutki. Te ostatnie zależą w istotny sposób od rodzaju zdarzenia, podatności i narażenia. Mimo, że na określenie skali straty wpływ ma rodzaj zdarzenia, sama charakterystyka zagrożenia nie po-zwala określić wielkości potencjalnych strat. Oprócz niej jest wiele innych czynników, które nawet przy tym samym rodzaju zagrożenia będą generować straty różnych wielkości. Głównymi parame-trami określającymi ewentualne straty jest narażenie obiektów i ich podatność. Narażenie obiektów określa się jako „ilość obiektów wystawionych na działanie zdarzenia, znajdujących się w strefie zagrożonej”. Podatność definiowana jest „jako wielkość wpływu zdarzenia na obiekty narażone i charakteryzowana jest przez odporność tych obiektów na skutki zdarzenia”. Większa odporność na działanie określonego zagrożenia, tym mniejsza jego podatność. Oprócz wyżej przytoczonych definicji proponowanych przez R. Grockiego, podaje on kilka innych przykładów określających