Pojęcie zagrożenia w literaturze przedmiotu

W większości definicji, charakterystyk i klasyfikacji bezpieczeństwa można zauważyć, że przedstawia się je jako przeciwieństwo zagrożeniom. Natomiast jest stosunkowo niewiele definicji zagrożenia. W tym podrozdziale zostaną przedstawione odnalezione w literaturze próby zdefinio-wania tego pojęcia. Ponadto na potrzeby badań omówione zostaną występujące podziały zagrożeń oraz krótka charakterystyka tych, które mogą dotyczyć szkoły.

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN zagrożenie to „sytuacja lub stan, które komuś zagrażają lub w których ktoś czuje się zagrożony; też: ktoś, kto stwarza taką sytua-cję”²²⁰. Wiąże się głównie z pojęciem ryzyka oraz z osłabieniem lub utratą poczucia bezpieczeń-stwa, które jest podstawowym elementem rozwoju człowieka.²²¹

Według J. Kunikowskiego w ogólnym znaczeniu zagrożenie to „sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia.”²²²

S. Korycki określa zagrożenie jako „z jednej strony pewien stan psychiczny lub świadomościo-wy świadomościo-wywołany postrzeganiem zjawisk, które subiektywnie ocenia się jako niekorzystne lub niebezpiecz-ne, a z drugiej czynniki obiektywne powodujące stany niepewności i obaw.”²²³

220 Uniwersalny słownik języka polskiego PWN [w]: http://usjp.pwn.pl/haslo.php?id=1894004 (dostęp 13.05.2014 r.).

221 K. Kołodziejczyk, Rodzaje zagrożeń, metody prewencyjne, ratownictwo w warunkach szkoły, Instytut Europejski, Warszawa 2010, s.5.

222 J.Kunikowski, Słownik terminów z zakresu wiedzy i edukacji dla bezpieczeństwa [w]: W.J. Maliszewski (red.), Bez-pieczeństwo człowieka i zbiorowości społecznych, Bydgoszcz2005, s. 189. [za]: K. Sienkiewicz-Małyjurek, F.R. Kryno-jewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010, s.26.

101 E. Nowak cytując za W. Kitlerem i J. Stańczykiem twierdzi, że przy uwzględnieniu współcze-snego rozumienia bezpieczeństwa narodowego, „zwykle przyjmuje się, że jego zagrożeniem będzie taki splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym:

1) z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłó-conego bytu i rozwoju zewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.;

2) działania lub ciąg zdarzeń zagrażają drastycznie, w stosunkowo krótkim okresie, jakości życia mieszkańców danego państwa, lub niosą ze sobą istotne zagrożenie ograniczenia możliwości dokony-wania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe"²²⁴.

Autorzy opracowania „Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych” wydanego przez AON w Warszawie twierdzą, że „pod pojęciem zagrożenie rozumieć należy zdarzenie, powstające losowo lub wywołane celowo, które wywiera negatywny wpływ na funkcjonowanie politycznych i gospodar-czych struktur państwa, na warunki bytowania ludności oraz stan środowiska naturalnego”²²⁵.

S. Kwiatkowski mówiąc o zagrożeniach, ma na myśli „zjawiska i procesy niebezpieczne dla egzystencji, zdrowia i mienia ludzi, dla otoczenia przyrodniczego oraz infrastruktury gospodarczej i kulturalnej, groźne dla żywotnych interesów i podstawowych wartości obywateli z danego terenu.

Zagrożenia to przyczyna niebezpieczeństw realnych lub tylko potencjalnych, a w konsekwencji - brak bezpieczeństwa (ewentualnie tylko obniżenia poziomu bezpieczeństwa )”²²⁶ Według tego auto-ra „zagrożenia są kształtem i miarą rozmaitych niebezpieczeństw[...], poziomem odniesienia w oce-nie stanu bezpieczeństwa,[...]. Bezpieczeństwo osiąga się, jeśli to możliwe w rezultacie przeciw-działania zagrożeniom”²²⁷

L.F. Korzeniowski stwierdza, że zagrożenie jest przeciwieństwem i desygnatą pojęcia bez-pieczeństwo. Według tego autora „Zagrożenie jest wartością destrukcyjną, potencjalną przyczyną niepożądanego stanu. Zagrożenia nie są kategorią samoistną, ponieważ zawsze odnoszą się do okre-ślonego podmiotu, dla którego mają charakter zgubny i niszczący. Mogą one spowodować szkodli-we następstwa dlatego, że każdy podmiot (człowiek, system organizacja) charakteryzuje się

223 W. Łepkowski, J. Pawłowski (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2009, s. 162.

224 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa 1996, s. 24. i W. Kitler, Obrona naro-dowa III RP. Pojęcie, Organizacja, System, Zeszyty Naukowe AON, Warszawa 2002. s. 92 [w]:

1) E. Nowak, Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, AON, Warszawa 2007, s. 13 i 2)E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii..., s. 40

225 W. Lidwa., W. Krzeszowski. W. Więcek., Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, AON, Warszawa 2010, s.7

226 S. Kwiatkowski, Zarządzanie bezpieczeństwem w sytuacjach kryzysowych, Pułtusk 2011, s. 16.

227 Op. cit., s.22.

102

szą lub większą podatnością, czyli pewnymi słabościami, umożliwiającymi przekształcenie poten-cjalnego zagrożenia w szkodę [...] Do wygenerowania zagrożeń potrzebne są określone możliwości, które tkwią w samym podmiocie, którego dotyczą, w jego otoczeniu lub w związkach podmiotu z otoczeniem.” ²²⁸

W kilku opracowaniach zagrożenia są przedstawiane równolegle z szansami i wyzwaniami oraz jako odmiana lub negatywny efekt wyzwań.

Według E. i M. Nowaków „w przypadku, gdy wyzwanie odbierane jest subiektywnie, a szczególnie gdy ocenianie jest negatywnie, szkodzi państwu i stanowi jego zagrożenie. Zagrożenia najogólniej są rozumiane przede wszystkim jako brak bezpieczeństwa i postrzegane jako negatywne zjawiska powodujące prawdopodobieństwo powstania sytuacji kryzysowej i niebezpieczeństwa dla otoczenia, prowadzące w konsekwencji do kryzysu (rozumianego jako kulminacyjny moment sytuacji kryzysowej)²²⁹.

Według T. Leszczyńskiego zagrożenie to „wyzwanie, któremu nie przeciwdziałano skutecz-nie we właściwym czasie i które skutecz-nie zostało (dotychczas) rozwiązane. Jeśli wyzwaskutecz-nie zostaskutecz-nie w porę dostrzeżone, a działania podjęte w celu przeciwdziałania mu okażą się skuteczne, to nie przekształci się ono w zagrożenie”²³⁰.

Natomiast G. Sobolewski definiuje zagrożenia tak samo jak cytowany na początku podroz-działu J. Kunikowski. Dodatkowo według niego zagrożenie może być także „bezpośrednią przy-czyną rozpoczęcia i rozwoju procesu zmiennego, który może doprowadzić do zachwiania równo-wagi, powstania sytuacji kryzysowej, utraty możliwości kontroli nad przebiegiem wydarzeń, a w rezultacie do powstania kryzysu. Tak więc zagrożenie wymaga podejmowania działań (reago-wania) celem niedopuszczenia do powstania i rozwoju sytuacji niebezpiecznej (sytuacji kryzyso-wej)”²³¹. Ponadto według tego autora wyzwanie można traktować jako sygnał o ewentualnym pro-blemie. „Można przyjąć, że jest to sytuacja wymagająca rozwiązania, w której istnieje małe praw-dopodobieństwo wystąpienia zakłóceń funkcjonowania danego podmiotu. Wyzwania niedostrzeżo-ne lub ignorowaniedostrzeżo-ne mogą przekształcić się w zagrożenia. Bardzo często zagrożenie to wyzwanie, któremu nie przeciwdziałano skutecznie we właściwym czasie i które nie zostało rozwiązane.”²³²

228 L.F. Korzeniowski., Podstawy nauk o bezpieczeństwie, Difin, Warszawa 2012, s. 87-88.

229 E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii..., op. cit., s. 39.

230 T. Leszczyński, Kierowanie reagowaniem kryzysowym w Państwie. Podstawowe pojęcia i definicje, Myśl Wojskowa nr 1/2004, s. 51 [za]: K. Sienkiewicz-Małyjurek, F.R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010, s.26.

231 G. Sobolewski, Zagrożenia kryzysowe, AON, Warszawa 2011, s. 26.

232 Op. cit.

103 Patrząc na powyższe definicje można przyjąć, że wszystkie z nich są poprawne. W kontek-ście tematyki i potrzeb niniejszej pracy zarówno ujęcie zagrożenia przez L.F. Korzeniowskiego, E i M. Nowaków oraz G. Sobolewskiego jest odpowiednie i ujmuje pojęcie zagrożeń z kilku stron i w różnych wymiarach. Zagrożenie to pojęcie wieloznaczne i szerokie, ujmowane z punktu widze-nia różnych dyscyplin naukowych, dotyczące jednostki, grupy, organizacji lub systemu, przedsta-wiające w mikro i makroskali zjawiska społeczne, postrzegane obiektywnie i subiektywnie.

Należy podkreślić zaobserwowane podczas analizy definicji różne ujmowanie pojęcia za-grożenia w odniesieniu i relacji do sytuacji kryzysowych. Uproszczając w pierwszym przypadku zagrożenie to sytuacja kryzysowej (równa się jej). W drugim zagrożenie może być przyczyną roz-winięcia sytuacji kryzysowej. Wydaje się, że właśnie tak należy postrzegać zagrożenia bezpieczeń-stwa szkoły.

Poniżej przedstawione zostaną podziały zagrożeń występujące w obowiązujących aktach prawnych i literaturze przedmiotu oraz dokumentach szkolnych i dotyczących bezpieczeństwa w szkole.