Przedmiotem dalszych rozważań będzie zarządzanie kryzysowe, które jest pewną odmianą zarządzania. Zarządzanie względem zarządzania kryzysowego jest także pojęciem nadrzędnym.
Z tego powodu przed przystąpieniem do analizy występujących w literaturze pojęć zarządzania kry-zysowego (także w kontekście przygotowania szkół ponadgimnazjalnych do działania w sytuacjach kryzysowych) należy omówić podstawowe definicje zarządzania
Według H. Steinmanna i G. Schreyogga zarządzanie to „kompleks zadań kierowniczych, które muszą być wykonane podczas świadczeń w systemach opartych na podziale pracy”151.Według tych autorów zadania odzwierciedlają określone powtarzające się problemy. Występują one nieza-leżnie od stanowiska kierowniczego, szczebla zarządzania, resortu oraz firmy. Istnieje ogólny zbiór zadań kierowniczych mimo, że sytuacje, problemy i prace do wykonania różnią się od siebie.
J. Zieleniewski uważa, że zarządzanie to jeden z rodzajów kierowania ludźmi, który polega
„na powodowaniu, aby działali oni zgodnie z zamiarem zarządzającego”152.
149 Op. cit., s. 34.
150 Op. cit., s. 37-38.
151 H. Steinmann, G. Schreyogg, Zarządzanie. Podstawy kierowania przedsiębiorstwem. Koncepcje, funkcje przykłady., Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2001, s. 21.
152 J. Zieleniewski, Organizacja i zarządzanie, PWN, Warszawa 1976, s. 505.
73 Podobnie J. Kurnala twierdzi, że umownie można uznać zarządzanie za „szczególny rodzaj kierowania, w którym podstawą oddziaływania na przedmiot kierowania jest sformalizowana hie-rarchiczna nadrzędność podmiotu kierowania”153.
Według P. F. Druckera „zarządzanie jest konkretnym i wyróżniającym się instrumentem działania każdej organizacji.[…] Funkcją zarządzania jest dbałość o wyniki organizacji. Celem rządzania jest zdefiniowanie oczekiwanych wyników, a następnie taka organizacja dostępnych za-sobów, która jest w stanie zapewnić osiągnięcie tych wyników. […] Obszarem zainteresowania i odpowiedzialności zarządzania jest wszystko to, co oddziałuje na wydajność instytucji i jej wyniki – zarówno w obrębie samej instytucji, jak i poza nią; bez względu na to, czy owe czynniki pozostają pod kontrolą instytucji, czy też są od niej niezależne.”154
Zarządzanie według R. W. Griffina to „zestaw działań (obejmujący planowanie i podej-mowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie), skiero-wanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe, informacyjne) i wykonyskiero-wanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny”155, gdzie organizacja to grupa ludzi, którzy współpracują ze sobą w sposób uporządkowany i skoordynowany, aby osią-gnąć pewien zestaw celów. Podstawowym celem zarządzania będzie natomiast osiągnięcie tych celów sprawnie (poprzez mądre wykorzystanie zasobów i bez marnotrawstwa) oraz skutecznie (poprzez podejmowanie właściwych decyzji i wdrażanie ich z powodzeniem w życie). Osobą od-powiedzialną za realizację procesu zarządzania jest menadżer (w przypadku szkoły jako podmiotu bezpieczeństwa i jednocześnie systemu będzie to dyrektor szkoły).
Proces zarządzania obejmuje cztery podstawowe rodzaje działań: planowanie i podejmowa-nie decyzji, organizowapodejmowa-nie, przewodzepodejmowa-nie (motywowapodejmowa-nie) i kontrolowapodejmowa-nie. Planowapodejmowa-nie to inaczej wytyczanie celów organizacji i określanie, jak można najlepiej je osiągnąć. Podejmowanie decyzji jest częścią procesu planowania obejmującą wybór sposobu działania spośród dostępnych możliwo-ści. Organizowanie to logiczne grupowanie działań i zasobów. Natomiast przewodzeniem nazywa się zespół procesów mających skłonić członków organizacji do współpracy w jej interesie. Ostat-nim etapem procesu zarządzania jest kontrolowanie, czyli obserwacja postępów w realizacji celów organizacji.156 Ten sposób rozumienia procesu zarządzania znajduje odzwierciedlenie w podejściu do zarządzania kryzysowego, jego procesu i poszczególnych elementów istniejących systemów
153 J. Kurnal, Teoria organizacji i zarządzania, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1981, s.16.
154 P. F. Drucker, Zarządzanie XXI wieku – wyzwania, MT Biznes, Warszawa 2009, s 17, 48-49.
155 R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 2004, s. 6.
156 Op. cit., s. 8-30.
74
zarządzania kryzysowego. Ponadto R. W. Griffin podkreśla, że zarządzanie ma zastosowanie we wszelkich organizacjach. Według niego należą do nich także organizacje nie nastawione na zysk, tylko na realizację takich nieuchwytnych celów takich jak: edukacja, bezpieczeństwo i wypoczy-nek, należą do nich m.in. szkoły.
Niezwykle istotną w zarządzaniu jest odpowiednia strategia. Za J. Gryzem i W. Kitlerem należy powtórzyć, że jej odzwierciedleniem będą opracowane zasady funkcjonowania, czyli przepisy regulujące:157
a) podział zadań i kompetencji pomiędzy poszczególnych członków organizacji;
b) sposoby doboru, opiniowania i wynagradzania jej członków;
c) sposoby rozstrzygania sporów zaistniałych wewnątrz organizacji
d) zasady współdziałania członków (komórek) organizacji w czasie rozwiązywania problemów obejmujących swoim obszarem kompetencje kilku członków (komórek) organizacji;
e) sposoby oddziaływania poszczególnych członków w celu zwiększenia ich zaangażowania na rzecz realizacji celów organizacji.
Porównując powyższe wymagania z występującym w wielu szkołach stanem w zakresie procedur – ich istnienia (lub braku) oraz stosowania w praktyce, nie tylko w odniesieniu do bezpie-czeństwa bez prowadzenia dogłębnych analiz i badań można stwierdzić, że w tym zakresie jest jeszcze wiele do zrobienia.
Poprzez określenie celu dla organizacji należy rozumieć oczekiwany stan, w którym powin-na opowin-na się zpowin-naleźć po ich osiągnięciu. W drodze do osiągnięcia oczekiwanego stanu organizacja musi przejść przez stany pośrednie. Przy planowaniu sposobu dojścia do wyznaczonych celów na-leży uwzględnić możliwość pojawiania się zagrożeń, które wydłużą czas osiągnięcia celów lub wręcz uniemożliwią ich realizację. Organizacja i jej otoczenie w każdej chwili może znaleźć się w stanie innym niż planowano, m.in. przez to, że planując nie można dostrzec wszystkich czynni-ków mogących wpływać na organizację oraz przewidzieć wszystkich zdarzeń. „Stany przejściowe organizacji i jej otoczenia możemy podzielić na: a) pożądane (przewidywane) – zgodne z przewi-dywaniami; b) korzystniejsze od przewidywanych – stanowiące szansę na szybsze zrealizowanie określonych celów; c) obojętne – nieprzewidywalne, ale nie mające zasadniczego wpływu na reali-zację założonych celów; d) niekorzystne (zagrożenia) – stwarzające zagrożenia w osiągnięciu pożą-danego celu; e) bardzo niekorzystne (kryzysowe) stwarzające zagrożenie nie tylko dla realizacji
157 J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 25.
75 zadań, ale także dla przetrwania samej organizacji.”158. Analiza potencjalnych możliwych stanów, w których mogą znaleźć się organizacje wskazuje na potrzebę przygotowania do działania w każ-dym z nich. Na to przygotowanie wpływać będzie sprawny system zbierania i przetwarzania infor-macji (zarządzanie wiedzą/ informacją) oraz gotowość do działania w tych nieprzewidzianych i nie ujętych w procesie planowania sytuacjach. Najważniejsze w zarządzaniu jest osiąganie wyznaczo-nych celów mimo występujących przeszkód. O jakości zarządzania świadczy umiejętność wykorzy-stywania pojawiających się szans oraz pokonywanie zagrożeń. Czynnikami decydującymi o jakości zarządzania są: wiedza zarządzającego, określone jasno i przejrzyście zasady działania organizacji, dostosowany system motywacyjno-edukacyjny.159
W odniesieniu do szkół należy podkreślić rangę zakresu wiedzy w radzeniu sobie z zagroże-niami i sytuacjami kryzysowymi. Według M. Cieślarczyka „informacja to nie wszystkie dane, ale tylko te, które mają znaczenie ze względu na wyznawane wartości i cele; wiedza zaś to informacje i doświadczenie umożliwiające dostosowanie się do otoczenia i rozwój; mądrość natomiast to umie-jętność przewidywania stanów rzeczy[…] w cywilizacji informacyjnej - informacja i wiedza, wspomagane przez technologie i systemy informacyjne stają się podstawowym czynnikiem wy-twórczym.”160 Wiedza jest pojęciem nadrzędnym do informacji i danych.
W opracowaniach dotyczących zagrożeń i bezpieczeństwa w szkołach także położony jest nacisk na zarządzanie wiedzą jako jeden z najważniejszych elementów w rozwijaniu szkolnych systemów bezpieczeństwa.161 Można założyć, że także przy określaniu przygotowania szkół do działania w sytuacjach kryzysowych zarządzanie wiedzą będzie odgrywać znaczącą rolę.
Podsumowując należy stwierdzić za J. Rogozińską-Mitrut, że „zarządzanie jest to działanie zmierzające do spowodowania funkcjonowania rzeczy, organizacji lub osób podległych zgodnie z celami zarządzającego. Zarządzanie jest działaniem polegającym na dysponowaniu zasobami;
ponieważ do najważniejszych zasobów należą ludzie, zasobami są pieniądze, a przez nie oddziały-wuje się na ludzi, zarządzanie wiąże się więc z kierowaniem. Kierowanie jest to proces powodo-wania, aby ktoś lub coś zachowywało się zgodnie z celem organizacji. Istotą funkcji zarządzania jest w szczególności formułowanie celu działania, planowanie, organizowanie toku czynności,
158 Op. cit., s. 26.
159 Op. cit., s. 25-27.
160 M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa..., op. cit., s. 97-98.
161 J. Ziarko, Zarządzanie wiedzą o zagrożeniach i bezpieczeństwie uczniów w rozwijaniu szkolnych systemów bezpie-czeństwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
76
pozyskiwanie i rozmieszczanie potrzebnych zasobów (ludzkich i rzeczowych), czyli organizowanie struktury oraz kontrolowanie realizacji celów.”162
Dokonując przeglądu poglądów teoretycznych i praktycznych rozwiązań w odniesieniu do zarządzania kryzysowego napotyka się na różne interpretacje i terminy określające znaczenie na-zwy – zarządzanie kryzysowe. Są to definicje związane z działaniem bliżej nieokreślonego podmio-tu w trudnej dla jego funkcjonowania sypodmio-tuacji. Ich ogólność sprawia, że są na tyle uniwersalne, że mogą dotyczyć wielu różnych podmiotów bezpieczeństwa (np. szkoły) i jego przedmiotowych wy-miarów bezpieczeństwa. Ponadto występują definicje ściśle związane z konfliktem między podmio-tami głównie w wymiarze bezpieczeństwa politycznego, militarnego, ekonomicznego. Występują także pojęcia odnoszące się do obrony cywilnej oraz do działania w sytuacjach kryzysowych zwią-zanych stricte z klęskami z zagrożeniami naturalnymi (klęski żywiołowe) oraz związanymi z dzia-łalnością człowieka (awarie i katastrofy przemysłowe).
W literaturze i opracowaniach naukowych występuje wiele definicji zarządzania kryzyso-wego. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego określa je jako „reagowanie na nadciągający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń” 163.
Pojęcie to może oznaczać także „zespół przedsięwzięć organizacyjnych, logistycznych i fi-nansowych, których celem jest zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych, zapewnienie sprawności struktur decyzyjnych na wszystkich szczeblach zarządzania, utrzymanie ciągłej gotowo-ści sił i środków do podjęcia działań, sprawnego reagowania oraz likwidacji i skutków zaistniałej sytuacji”164.
Według Ustawy o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r. jest to „działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzyso-wych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.”165
162 J. Rogozińska-Mitrut, Podstawy zarządzania kryzysowego, Warszawa 2010, s. 11.
163 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego …, op. cit., s.166.
164 D. Ladak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, ŻAK, Warszawa 1999, s. 72.
165 Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 r., Dz.U. Nr 89, poz. 589 i 590, art.3, ust. 2.
77 Zarządzanie kryzysowe według R. Wróblewskiego to „proces kierowania w państwie mający na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, a w przypadku jej zaistnienia, zawrócenie kierunku rozwoju nagłych i niebezpiecznych wydarzeń, zagrażających żywotnym interesom społeczeństwa.”166.
Według K. Zielińskiego zarządzanie kryzysowe to „całokształt rozwiązań systemowych w sferze ochrony ludności, wypełnianiach przez władze publiczne wszystkich szczebli, we współdziałaniu z wyspecjalizowanymi organizacjami i innymi instytucjami w celu zapobiegania sytuacjom niebezpiecznym, stwarzającym zagrożenie dla życia, zdrowia, obywateli oraz środowiska.”167.
J. Gryz i W. Kitler po dokonaniu analizy wyżej przedstawionych i innych definicji podkre-ślili ich ograniczający charakter sprowadzający zarządzanie kryzysowe do ochrony ludności i ra-townictwa w sytuacjach klęsk żywiołowych (lub zdarzeniach o podobnym charakterze) oraz w trak-cie zagrożenia konfliktem zbrojnym i wojny, gdzie często główną rolę podmiotu pełni państwo.
Według nich najlepiej istotę zarządzania kryzysowego oddaje definicja proponowana przez P. Sien-kiewicza i P. Górnego według której jest ono traktowane jako „proces decyzyjny zmierzający do wyboru racjonalnej strategii przeciwdziałania realnym i/ potencjalnym sytuacjom kryzysowym;
zarządzania specyficznymi zasobami systemu, zapewniający powrót do stanu normalnego ze stanu kryzysu lub utrzymania tego stanu, mimo wystąpienia symptomów sytuacji kryzysowej”168 na uwa-gę zasługuje również interpretacja M. Armstronga według, którego zarządzanie kryzysowe to „pro-ces rozwiązywania napiętych sytuacji w sposób, w którym szereg współzależnych operacji jest pla-nowany, organizowany, kierowany i kontrolowany. Wytyczany jest także kierunek procesu decy-zyjnego dla osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji w celu uzyskania szybkiego, lecz nie pochopnego rozwiązania problemu, w obliczu którego znalazła się organizacja. W ujęciu prakseo-logicznym zarządzanie kryzysowe to nic innego jak dobre zarządzanie pod presją.”169
Natomiast R. Grocki przedstawia propozycję definicji zarządzania kryzysowego, według której jest to „proces planowania i podejmowania działań mających na celu redukcję ryzyka powstania sytua-cji kryzysowej lub kryzysu, przejęcie kontroli nad kryzysem i powrót do stanu sprzed kryzysu”170.
G. Sobolewski nawiązując do teorii zarządzania W. R. Griffina przyjmuje, że zarządzanie kryzysowe to „zestaw działań administracji rządowej i samorządowej (obejmujący: planowanie,
166 R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami, AON, Warszawa 1996, s. 39.
167 K. Zieliński, Bezpieczeństwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz reagowanie w razie katastrof i klęsk żywiołowych, AON, Warszawa 2004, s. 29 [w]: R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 40.
168 P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, AON, Warszawa 2001, s. 32 [w]. J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 30.
169 J. Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 31.
170 R. Grocki, Zarządzanie kryzysowe..., op. cit., s. 41.
78
organizowanie, motywowanie i kontrolę) skierowanych na zasoby organizacji – podmioty wyko-nawcze (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne), wykonywanych z zamiarem zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy w sposób sprawny i skuteczny w razie wystąpienia wyzwań i zagrożeń, które mogą spowodować zakłócenie stabilności danej organizacji, ograniczenie warunków jej funkcjonowania, a tym samym sprzyjać utracie zdolności i rozwoju, a nawet jej przetrwania”.171
Definicja ta mogłaby zostać przyjęta jako najbardziej odpowiadająca tematyce niniejszej pracy pod warunkiem, że jako podmiot zamiast (lub obok) administracji rządowej i samorządowej pojawiłaby się także szkoła.
Najbardziej uniwersalna, z jednej strony nie ograniczająca, a z drugiej dająca się zaadapto-wać na potrzeby badań bezpieczeństwa szkoły byłaby definicja W. Kitlera i J. Gryza:
„Zarządzanie kryzysowe – to zarządzanie organizacją (systemem) pod presją, realizowane na rzecz rozwiązywania napiętych sytuacji, którego zadaniem jest przygotowanie się i działanie mające na celu zapobieganie, przeciwdziałanie i reagowanie w razie wystąpienia zakłóceń stabilności organizacji (systemu) oraz przywrócenie normalnego stanu jego funkcjonowania”172.
Korzystając z powyższej definicji przy badaniu przygotowania szkół do działania w sytua-cjach kryzysowych organizacją (systemem) będzie szkoła. Oczywiście nie wolno odrzucić innych występujących w literaturze i aktach prawnych propozycji. Dla bezpieczeństwa szkoły bezwzględ-nie ważne są rozwiązania zawarte w Ustawie o zarządzaniu kryzysowym. Z tym, że dla szkoły jako organizacji i systemu sytuacja kryzysowa w tym rozumieniu będzie jedną z wielu możliwych, które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie szkoły. Dla szkoły sytuacją kryzysową będą oczywiście sta-ny nadzwyczajne tj. stan wojensta-ny, stan wyjątkowy i klęski żywiołowe. Są to niezwykle ważne dla szkoły, ale jedne z wielu przedmiotowych wymiarów w jakich może musieć działać szkoła. Na szkołę wpływ mają nie tylko zdarzenia o zasięgu ogólnopolskim, ale także regionalnym (woje-wództwo, powiat-miasto, gmina, dzielnica) i wynikające z przewidzianych prawem w tych sytua-cjach rozwiązania (zadania, obowiązki)173. Ponadto szkoła jako specyficzna organizacja jest
171 G. Sobolewski, Zagrożenia kryzysowe, op. cit., s. 16.
172 . Gryz, W. Kitler, System reagowania..., op. cit., s. 33.
173 Z jednej strony należy zauważyć, że szkoły w Ustawie o zarządzaniu kryzysowym nie są wyszczególnione jako infrastruktura krytyczna, co można interpretować jako marginalizację bezpieczeństwa licznej w skali kraju placówek, w których uczestniczy w procesie nauczania setki tysięcy osób. Z drugiej strony szkoła to jednostka organizacyjna zakła-du publicznego, która podlega m.in. w zakresie zarządzania, nadzorowi i kontroli administracji publicznej, a w myśl Ustawy o zarządzaniu kryzysowym za infrastrukturę krytyczną uznaje się systemy zapewniające ciągłość działania ad-ministracji publicznej i szkoła może i powinna być uznana za taki system. W tej chwili na poziomie samorządów można zaobserwować w wielu sytuacjach zakłócających funkcjonowanie szkoły np. z powodu długotrwałych mrozów połą-czonych z obfitymi opadami śniegu ograniczenie działań do wydania zarządzenia o jej zamknięciu na czas trwania stanu odbiegającego od „normalnego”. Następuje to w sytuacjach, w przypadku, których rozwój zdarzeń jest przewi-dywalny i rozłożony w czasie. Pojawia się pytanie: jakie rozwiązania są przewidziane przy gwałtownym przebiegu
79 w sensie terenu miejscem wielu zdarzeń, zjawisk, które z punktu widzenia ustawy nie są sytuacją kryzysową lub kryzysem, a w przypadku szkoły jako podmiotu zarządzającego mogą i powinny być w ten sposób postrzegane. Także szkoła jako system może być przyczyną, źródłem powstania sytu-acji kryzysowych i występowania kryzysów. Na podstawie własnych przemyśleń i obserwsytu-acji auto-ra można wysunąć założenie, że szkoła powinna być tauto-raktowana głównie jako organizacja/ system w ujęciu ogólnym zgodnie teoriami zarządzania ze względu na wielość sfer w jakich funkcjonuje.
Natomiast zarządzanie kryzysowe (zarządzanie w sytuacji kryzysowej) będzie jednym z obszarów zarządzania szkołą. Oczywiście niezwykle istotnym, szczególnie gdy dotykające szkołę kryzysy lub sytuacje kryzysowe związane są z bezpośrednim lub pośrednim zagrożeniem życia lub zdrowia oraz mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo w wymiarze zdrowotnym, społecznym i publicznym.
Analizując wcześniej przedstawione definicje można zaobserwować, że zarządzanie kryzy-sowe interpretowane jest jako integralna część zarządzania w ogóle i działanie celowe oraz zarzą-dzanie w stanie ryzyka, pod presją. To ciągły proces, który trwa przed, w trakcie i po wystąpieniu sytuacji kryzysowej lub kryzysu. Działania podejmowane w ramach tego procesu mają minimali-zować ryzyko wystąpienia sytuacji kryzysowej oraz jej skutki poprzez powrót do stanu normalnego lub pozwalającego na dalsze funkcjonowanie.
Zarządzanie kryzowe to proces wieloetapowy. Przy uwzględnieniu relacji czasowych i rów-noległości przebiegu poszczególnych etapów, możemy wyróżnić cztery podstawowe etapy: przygo-towania, zapobiegania, reagowania i odtwarzania.
Podstawowym celem etapu zapobiegania związanym z działaniami w sferze technicznej (materialnej i organizacyjno-materialnej) jest niedopuszczenie do powstania zagrożenia i przy braku takiej możliwości zminimalizowania jego skutków. Działania te koncentrują się na zwiększeniu odporności infrastruktury technicznej, obiektów i realizowaniu inwestycji zwiększających poziom bezpieczeństwa.
Etap przygotowania to etap w którym „dochodzi do określenia procedur postępowania, faza ta jest zbiorem przedsięwzięć planistycznych i organizacyjnych, których zadaniem jest skuteczne
zdarzeń pozostawiającym mało czasu na reakcję (np. pożar, katastrofa budowlana, atak terrorystyczny, a nawet nieo-czekiwane przez ogół społeczeństwa wprowadzenie w Polsce jednego ze stanów nadzwyczajnych, które będzie miało wpływ na funkcjonowanie całego kraju). Decyzja o zamknięciu szkoły w trakcie zajęć lekcyjnych oznacza pozostawienie uczniów samym sobie (rodzice są zazwyczaj w tym czasie w pracy). Idealistyczne jest podejście do obowiązków nało-żonych na nauczycieli dotyczących opieki nad uczniami przy dużym zagrożeniu i założeniu, że wielu z nich też jest rodzicami, których dzieci przebywają we właśnie zamykanych przedszkolach i szkołach. Przy zagrożeniu życia i zdro-wia dzieci wielu z nich najpierw będzie martwiło się i podejmowało działania w ich mniemaniu ważne dla rodziny.
Konsekwencje prawne opuszczenia stanowiska pracy nie będą miały jakiekolwiek znaczenia. W wielu przypadkach wiek uczniów i wynikająca z tego niezaradność w połączeniu sytuacją kryzysową i brakiem procedur postępowania może zakończyć się tragicznie. Na podstawie takiego przykładu należy przyjąć, że szczegółowej analizy wymagają obowiązujące przepisy prawa i istniejące procedury oraz ich przydatność i zastosowanie w praktyce.
80
przeciwdziałanie zagrożeniom. Istotą tej fazy jest przygotowanie organów zarządzających i elemen-tów wykonawczych do sprawnego rozwiązywania (przejęcia kontroli) powstałej sytuacji kryzyso-wej”174. W etapie tym dominują działania nietechniczne, które realizowane we właściwy sposób mogą przyczynić się do znacznego ograniczenia skutków sytuacji kryzysowej Właściwe zarządza-nie na tym etapie ma poważny wpływ na realizację zadań na wszystkich pozostałych etapach.
Etap reagowania składa się głównie z działań, których celem jest minimalizowanie strat i zniszczeń oraz opanowanie sytuacji kryzysowej i przywrócenie stanu równowagi. Są one podej-mowane w większości przypadków w trakcie występowania zdarzenia. Etap ten jest niejako „uko-ronowaniem” działań z etapów poprzednich. W nim widać efekty pracy podjętej w poprzednich
Etap reagowania składa się głównie z działań, których celem jest minimalizowanie strat i zniszczeń oraz opanowanie sytuacji kryzysowej i przywrócenie stanu równowagi. Są one podej-mowane w większości przypadków w trakcie występowania zdarzenia. Etap ten jest niejako „uko-ronowaniem” działań z etapów poprzednich. W nim widać efekty pracy podjętej w poprzednich