Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, postępująca choroba, która prowadzi do powstania zniekształceń oraz upośledzenia czynności stawów [7, s. 150]. Należy ona do najczęstszych chorób układo-wych tkanki łącznej. Częstość występowania w populacji dorosłych wy-nosi 1% i narasta wraz z wiekiem. Choroba ta dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn (stosunek 3:1). Może pojawić się w każdym wieku, ale szczyt występowania przypada od 25 do 45 roku życia, a więc w okresie najwięk-szej aktywności życiowej. Wywołuje ona szereg niszczących zmian, któ-re obejmują nie tylko układ ruchu, ale i wiele narządów wewnętrznych. Dodatkowo RZS ma postępujący charakter, powodując utratę sprawności i samodzielności w stosunkowo krótkim okresie czasu [1, s. 107].
Z RZS wiążą się takie nieodwracalne następstwa, jak: niezdolność do pracy, konieczność leczenia operacyjnego na skutek zniszczenia sta-wu, leczenie zmian narządowych czy też zapewnienie opieki osobom niepełnosprawnym. Szacuje się, że co czwarty chory na RZS wymaga wymiany dużego stawu. Po 5 latach od zachorowania 29–50% pacjen-tów traci zdolność do pracy, zaś po 10 latach grupa ta wzrasta do 100% [3, s. 9].
RZS jest jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłego bólu, absencji chorobowej, a także niepełnosprawności. O niezwykłej wadze i wpływie, jaki choroba ta wywiera na jakość życia pacjentów, świadczy fakt, iż Mię-dzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO – World Health Organiza-tion) uznała lata 2000–2010 za „Dekadę Kości i Stawów”. Głównym zało-żeniem wszelkich działań podejmowanych w tym okresie jest zwrócenie szczególnej uwagi na choroby reumatyczne, a także opracowanie progra-mów, które umożliwiłyby podniesienie jakości życia ludzi dotkniętych tymi schorzeniami [5, s. 16].
RZS ma ogromny wpływ na jakość życia pacjentów, co ma związek z: ograniczeniem sprawności ruchowej będącej następstwem destrukcyj-•
nego oddziaływania na stawy,
przewlekłym i postępującym charakterem choroby, której nieustannie •
towarzyszy uczucie bólu,
negatywnym oddziaływaniem na pozostałe narządy, a także układy, •
ograniczoną skutecznością postępowania leczniczego wskutek niewy-•
jaśnionej etiopatogenezy (brak możliwości przyczynowego leczenia). [Filipowicz-Sosnowska i wsp., Choroby reumatyczne w świetle Dekady Kości i Stawów, [w:] 5, s. 92, 95].
Wyżej wymienione czynniki przyczyniają się z kolei do:
pogorszenia stanu psychicznego chorego objawiającego się częstym •
przygnębieniem, rozdrażnieniem, apatią, co prowadzi do rozwoju ner-wic, a niekiedy do rozwoju depresji,
konieczności rezygnacji z aktywności zawodowej (w niektórych przy-•
padkach), a co za tym idzie do ograniczenia kontaktów społecznych i marginalizacji ekonomicznej, utrudnienia wykonywania zwykłych codziennych czynności, a niekiedy do uzależnienia od pomocy i opie-ki osób trzecich [6, s. 117–118].
RZS to schorzenie prowadzące do powstania wielu deformacji, naj-częściej w stawach kończyn górnych i dolnych, które istotnie utrudnia-ją wykonywanie zwykłych codziennych czynności. W obrębie palców, charakterystycznymi zmianami są deformacje o kształcie łabędziej szyi lub butonierki, które powodują ograniczenie zdolności chwytowej ręki. Zaatakowanie stawów stopy przyczynia się do powstania koślawych pa-luchów lub młoteczkowanych palców, które uniemożliwiają chodzenie w normalnym obuwiu. Stan zapalny dotykający często stawy kolanowe objawiający się wysiękami i/lub przerostem maziówki upośledza spraw-ność ruchową [Filipowicz-Sosnowska A., RZS i inne zapalenia stawów ty-pu reumatoidalnego, [w:] 2, s. 57–58].
Wyżej wymienione deformacje przyczyniają się do stopniowego po-głębienia niesprawności. Jeśli istnieją wskazania, przeprowadza się ope-racje (profilaktyczno-lecznicze), które mogą jej zapobiec. Są one szansą na usprawnienie funkcjonowania organizmu, na usamodzielnienie, a tak-że na zapobieganie wczesnej niepełnosprawności. W większości przypad-ków niezbędne staje się zaopatrzenie chorego w odpowiedni sprzęt or-topedyczny, a więc: laski, kule, balkoniki, wózki inwalidzkie ułatwiające poruszanie się, a także w sprzęt pomocniczy typu specjalnie wydłużo-ne łyżki do butów, haczyki do zapinania zamków i guzików ułatwiające ubieranie się, pogrubione trzonki sztućców pomagające w jedzeniu itp. Nieraz pojawia się także konieczność dostosowania gospodarstwa domo-wego do możliwości i potrzeb chorego poruszającego się na wózku inwa-lidzkim, aby umożliwić mu choć w pewnym stopniu wykonywanie zwy-kłych czynności. Wszystko to wymaga od chorego adaptacji do nowych warunków i nauczenia się nowych sposobów radzenia sobie z prozaicz-nymi czynnościami [Filipowicz-Sosnowska, Lekcja 16, s. 179–180; Ke-vorkian, Zapalenie stawów, [w:] 4, s. 71].
Ból jest podstawowym objawem w RZS. Wskazuje on na występują-cy proces zapalny i działa niezwykle demobilizująco, a także destrukwystępują-cyj- destrukcyj-nie na psychikę chorego. Bardzo trudno jest bowiem przyzwyczaić się do jego stałej obecności i nauczyć się z nim żyć, biorąc pod uwagę to, że po-jawił się nagle, niszcząc dobre samopoczucie. Stosowanie odpowiedniej farmakoterapii i rehabilitacji pozwala co prawda na zmniejszenie dole-gliwości bólowych, ale niemożliwe jest całkowite uwolnienie się od nich. Nawet uzyskanie remisji choroby zapalnej nie gwarantuje ustąpienia bólu ze względu m.in. na obecność zmian w stawach, które zaburzają ich pra-widłowe funkcjonowanie powodując powstanie bólu. Utożsamia się go z cierpieniem, a swoim zasięgiem obejmuje takie zjawiska jak lęk, gniew czy depresja. Dlatego też niezmiernie ważnym elementem terapii jest udzielenie pomocy psychologicznej, która umożliwiłaby wykształcenie odpowiedniej postawy pacjenta do swojego schorzenia. To z kolei ułatwi-łoby współpracę chorego z lekarzem oraz wzbudzenie jego zaufania do celowości i skuteczności leczenia [J. Szechiński, Ból – podstawowy objaw w reumatologii, [w:] 5, s. 103–111].
RZS to choroba o nieznanej etiologii, która pojawia się nagle. Jej prze-wlekły, niszczący dla organizmu charakter z okresami zaostrzeń i remisji, których nie można przewidzieć, a także świadomość braku leków umoż-liwiających wyleczenie sprawiają, że choroba ta staje się dla chorych ich osobistą tragedią. Tracą oni poczucie panowania nad własnym życiem,
a miejsce to stopniowo zaczyna zajmować przekonanie o własnej bez-nadziejności i bezwartościowości. Pacjenci czują się osamotnieni, pomi-mo wsparcia lekarzy i najbliższych. Rodzina i przyjaciele nie są bowiem w stanie zrozumieć wszystkich obaw i niepewności, jakie ogarniają osobę dotkniętą taką chorobą. Trudno bowiem przewidzieć, jaki przebieg bę-dzie miało schorzenie – ostry czy łagodny, gdyż zależy to od indywidu-alnej reakcji każdego organizmu. U niektórych chorych dostępne środki farmakologiczne połączone z rehabilitacją pozwolą na uzyskanie remisji, co z kolei umożliwi prawie normalne funkcjonowanie, ale też nikt nie jest w stanie przewidzieć, na jak długo. Możliwe jest bowiem wystąpienie za-ostrzeń choroby, które niwelują uzyskane efekty, co dodatkowo przygnę-bia chorego i odbiera mu wiarę w sens i możliwość poprawy. U niektórych natomiast pacjentów nawet bardzo zróżnicowane leczenie nie zapobiega postępowi choroby, skutkując nieuchronnym pogorszeniem sprawności i rosnącym uzależnieniem od pomocy osób trzecich [7, s. 160].
Bibliografia
[1] Calin A., Cormack J. (1998), Reumatologia pytania i odpowiedzi, Kraków, s. 106–121.
[2] Chwalińska-Sadowska H., red. (1995), Reumatologia kliniczna, Warszawa, s. 54–74, 141–148.
[3] Filipowicz-Sosnowska A., Stanisławska-Biernat E., Zubrzycka-Sienkie-wicz A. (2004) Reumatoidalne zapalenie stawów, „Medycyna po Dyplomie” Luty 2004 (wydanie specjalne), s. 9–14.
[4] Garrison S.J. i wsp. (1997), Podstawy medycyny fizykalnej, Warszawa, s. 61– –87.
[5] Kruczyński J., red. (2000), Dekada Kości i Stawów 2000–2010. Rok pierw-szy, Poznań s. 9–16, 90–111, 180–182, 221–224.
[6] Zimmermann-Górska I. (1993), Choroby reumatyczne – podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa, s. 142–160, 204–211.
[7] Zimmermann-Górska I. (1998), Reumatologia w praktyce lekarza rodzin-nego, Warszawa, s. 11–31, 150–159, 186–195, 317–345.