Ból jest doznaniem, które informuje, że w organizmie człowieka za-chodzą pewne zmiany. Pojawia się on najczęściej w sytuacji zagrożenia lub faktycznego uszkodzenia tkanek ciała.
Ból porodowy informuje o tym, że w organizmie zachodzą procesy fi-zjologiczne, które odczuwane są jako nieprzyjemne. Mimo to ma też po-zytywną stronę. Powiadamia on bowiem o tym, że już niedługo narodzi się nowy człowiek, nowe życie. Można pokusić się o stwierdzenie, że spo-śród wszystkich rodzajów bólów, ból porodowy niesie ze sobą radosną informację.
Przyczyna bólu porodowego zależy od czasu trwania porodu. Pierw-szy okres jest nazywany okresem rozwierania Pierw-szyjki macicy. Wówczas dolegliwości pochodzą z niedokrwienia mięśnia macicy, które następu-je w czasie następu-jego skurczów, a także z rozwierania i skracania szyjki maci-cy. Ból ten zwany jest macicznym i zlokalizowany jest w podbrzuszu oraz w okolicy lędźwiowej. W drugim okresie porodu, czyli w okresie rodze-nia dziecka, odczuwalny jest ból kroczowy. Jego przyczyną jest głównie rozciągnięcie krocza i pochwy przez część przodującą płodu, którą może być główka lub pośladki.
Ponad dwa tysiące lat temu zapisano w Starym Testamencie, że ro-dzenie dzieci będzie się wiązało z bólem (Księga Rodzaju 3,16). W dzi-siejszych czasach wcale nie musi tak być. Obecnie medycyna dysponuje środkami zmniejszającymi dolegliwości bólowe lub całkowicie je likwi-dujące. Wyróżniamy farmakologiczne i niefarmakologiczne metody le-czenia bólu porodowego. Farmakologiczne to takie, w których używamy leków. Natomiast do metod niefarmakologicznych zaliczamy: odpowied-nią technikę oddychania, relaksację, wizualizację, zmianę pozycji ciała i ruchy miednicą, muzykoterapię, immersję wodną pod prysznicem, ką-piel w wannie, korzystanie z udogodnień, masaż, stosowanie ciepła i zim-na, jogę, akupunkturę, akupresurę, stosowanie ziół, aromaterapię, TENS, hipnozę, a także obecność bliskiej osoby podczas porodu.
Wybierając metodę łagodzenia bólu porodowego, należy wziąć pod uwagę etap, na jakim znajduje się poród oraz efektywność wybranej me-tody w danym momencie oraz jak wpłynie ona na matkę i dziecko. Nie-wątpliwie uwzględnić też powinno się dostępność danej metody, co wią-żę się z możliwościami szpitala w tym zakresie. Nie można zapomnieć o przeciwwskazaniach i o ewentualności wystąpienia skutków ubocz-nych.
Podstawą do zniesienia bólu porodowego jest koncentracja prowadzą-ca do odprężenia mięśniowego. Jeśli mięśnie nie są napięte, nie dochodzi do przykurczów i niedotlenienia, następuje natomiast naturalna interpre-tacja doznań bólowych. Celem stosowania niefarmakologicznych metod łagodzenia bólu porodowego jest wspierania naturalnego przebiegu po-rodu oraz likwidacja czynników zakłócających jego przebieg.
Odpowiednia technika oddychania podczas porodu jest najpopular-niejszą niefarmakologiczną metodą radzenia sobie z bólem porodowym. W zależności od okresu porodu wyróżniamy: spokojne oddychanie, „oczyszczające” głębokie oddechy, oddechy powierzchowne (te stosowa-ne są w pierwszym okresie porodu), technika otwartej głośni oraz tech-nika zamkniętej głośni (stosowane w drugim okresie porodu). Spokojne oddychanie to rytmiczne oddechy torem przeponowym w indywidual-nym tempie. Dzięki nim możliwe jest osiągnięcie relaksacji i zmniejsze-nie bólu podczas skurczów macicy. „Oczyszczający” głęboki oddech to zaczerpnięcie głębokiego wdechu i wydechu, aż do odczucia oporu. Sto-sowany jest głównie podczas skurczu, gdy dolegliwości bólowe się nasila-ją. Jego głównym zadaniem jest dotlenienie organizmu dziecka. Oddech powierzchowny wykonywany jest szybko i przypomina krótkie dmu-chanie i ziajanie. Ma zastosowanie w ostatniej fazie rozwierania, gdy
od-czuwana jest już potrzeba parcia, ale szyjka nie jest całkowicie rozwarta. Sprzyja hiperwentylacji, więc należy go stosować naprzemiennie z oddy-chaniem głębokim i wolnym. Technika zamkniętej głośni polega na wy-konaniu najpierw głębokiego wdechu i wydechu, a następnie nabraniu głęboko powietrza do płuc i zatrzymanie go jak najdłużej, podczas skur-czu macicy. Zaś technika otwartej głośni to wykonanie głębokiego wde-chu i wydewde-chu, a następnie ponowne nabranie powietrza i podczas parcia wypuszczanie go powoli (porównać to można do zdmuchiwania świecy). Zwolennicy tej techniki zapewniają, że takie parcie nie zatrzymuje po-wrotu krwi do serca i nie osłabia dopływu krwi do płodu.
Dzięki zmianom pozycji skurcze są mniej odczuwalne. Kiedy rodząca wybiera pozycję pionową, przy której działa siła grawitacji, wpływa to na szybsze rozwieranie się szyjki macicy, a dodatkowo lepsze jest dotlenienie płodu i poprawia się krążenie krwi. Skurcze są wówczas częstsze i inten-sywniejsze, przez co czas porodu się skraca. Wzmocnienie tych procesów może być osiągnięte, gdy do pozycji stojącej dołączone zostaną okręż-ne ruchy miednicą. Natomiast ból porodowy najbardziej odczuwalny jest w pozycji leżącej. Wtedy to dodatkowo ciężarna macica powoduje uciska na aortę i żyłę główną dolną, co sprzyjać może niedotlenieniu dziecka. Pozycja na wznak jest niezalecana u ciężarnych i rodzących.
Relaksacja jest umiejętnością rozluźniania i napinania mięśni. Pod-czas porodu polega to na tym, że kobieta świadomie rozluźnia pewne partie mięśni, po to, aby zmobilizować je do skurczu. Następnie napina inne partie mięśni potrzebnych w akcie porodowym. Relaksacja ma też inne zalety. Oprócz tego, że pozwala zapanować kobiecie nad mięśnia-mi podczas porodu, również zmniejsza napięcie psychofizyczne, przez co oszczędzana jest siła i energia.
Immersja wodna pod prysznicem, wykonywana w pozycji stojącej – rozluźnia mięśnie, zapewnia relaksację. Podczas immersji wodnej istnieje możliwość wykonywania okrężnych ruchów miednicą kostną, co sprzy-ja dopasowaniu miednicy do wstawiającej się główki dziecka. Ta metoda jest stosowana w pierwszej okresie porodu.
Kąpiel w wannie może być zastosowana u kobiet, u których nie ma do niej przeciwwskazań (np. pęknięty pęcherz płodowy, infekcja). Czynność ta zapewnia relaksację, rozluźnia mięśnie i uśmierza ból. Równocześnie ma wpływ na szybsze rozwieranie szyjki macicy i skracanie pierwszego okresu porodu.
Wykorzystanie udogodnień podczas porodu pozwala na ułożenie cia-ła w najwygodniejszej pozycji, co ucia-łatwia relaksację. Worek sako
dzię-ki swojej budowie oddaje pobrane ciepło, przez co grzeje okolicę lędź-wiową kręgosłupa. Piłka „kangurek” wymusza pracę mięśni miednicy, co zmniejsza ból, a także wymusza ruch kości miednicy, przez co dopaso-wuje się ona do kości czaszki dziecka. Podwieszanie się na drabince spra-wia, że mięśnie grzbietu odciążają sie, zwiększa się dotlenienie tkanek i dzięki temu zmniejsza się ból. Drabinka może być pomocna, gdy rodzą-ca chce się czegoś przytrzymać podczas skurczów lub wykonywania ru-chów miednicą.
Masaż oddziałuje na tkankę miękką, mięśnie i więzadła. Stymuluje krążenie, pracę układu nerwowego, zmniejsza ciśnienie krwi, uśmierza ból, rozluźnia napięcie mięśni. Wyróżniamy cztery metody masażu: gła-skanie, opukiwanie, ugniatanie, naciskanie. Masaż może być wykonywa-ny przez osobę, która towarzyszy rodzącej podczas porodu.
Wykorzystanie ciepła i zimna w postaci okładów stosowanych na oko-licę lędźwiowo-krzyżową. Po przyłożeniu ciepłego okładu dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i lepszego dotlenienia tej okolicy, co zmniejsza ból. Zaleca się stosowanie ciepłych i zimnych okładów naprze-miennie.
Fakt, że muzyka ma działanie terapeutyczne, znany jest od dawna. Muzykoterapia sprawdza się także podczas porodu – podnosi próg bó-lowy, poprawia oddychanie, ułatwia rozluźnienie, skraca pierwszy okres porodu. Ważne jest, aby kobieta akceptowała słuchany rodzaj muzyki.
Wizualizacja to przywołanie w pamięci przeżytego miłego wydarzenia lub wyobrażenie nowego obrazu. Pozwala na zmniejszenie doznań bólo-wych poprzez wyłączenie percepcji zmysłowej na poziomie centralnego układu nerwowego. Pomocne jest wizualizowanie skurczów jako natu-ralnej reakcji organizmu powodującej delikatne przesuwanie się dziecka w kanale rodnym.
Joga polega na przyjmowaniu określonych pozycji ciała w celu po-budzenia kluczowych punktów energii życiowej. Stosowana jest w ce-lu zmniejszenia stresu i napięcia. Powoduje zwolnienie czynności serca i oddechów – obniża ciśnienie krwi i zapotrzebowanie na tlen.
Akupunktura w medycynie chińskiej stosowana jest do wywołania porodu, zmniejszenia bólów porodowych, a po porodzie do pobudzenia laktacji. Celem akupunktury jest zmiana kierunku lub odtworzenie pra-widłowego przepływu chi – energii życia, w wyniku nakłucia odpowied-nich punktów na ciele.
Akupresura również wywodzi się z chińskiej medycyny naturalnej. Polega na dotykaniu, głaskaniu, uciskaniu lub opukiwaniu określonych
miejsc na ciele człowieka. Powoduje rozluźnienie mięśni, poprawia krą-żenie krwi i uśmierza ból. Zaleca się codzienny kilkunastominutowy ma-saż stóp kobiet w ciąży szczególnie w III trymestrze – zmniejsza obrzęki i skurcze podudzi, poprawia krążenie krwi i zmniejsza bóle kręgosłupa. Podczas porodu ma zastosowanie uciskanie punktu znajdującego się dwa palce powyżej kostki wewnętrznej.
Stosowanie ziół jest uzupełnieniem wcześniej omówionych metod. Aby osiągnąć relaksację i przyspieszyć poród, do kąpieli w wannie nale-ży dodać napar z kozłka lekarskiego, lawendy, szyszek chmielowych lub rumianku. Picie herbatki z męczennicy lekarskiej, kwiatu lawendy, liścia melisy oraz ziela dziurawca działa na organizm uspokajająco.
Aromaterapia to wykorzystanie leczniczych właściwości olejków ete-rycznych. Mogą być wdychane (tzw. kominek) lub stosowane bezpośred-nio na skórę podczas masażu. W zależności od rodzaju olejku mogą dzia-łać rozkurczowo, uspokajająco, redukują ból i napięcie, dotleniają.
Elektryczna stymulacja przezskórna (TENS = Transcutaneous Elec-trical Nerve Stimulation) wykonywana za pomocą specjalnego aparatu z elektrodami. Stosowany w czasie skurczów zmniejsza przewodzenie sy-gnałów bólowych, zwłaszcza z okolicy krzyżowej. Impulsy powodują wy-dzielanie endorfin, które naturalnie łagodzą ból. Nie stwierdzono ujem-nych skutków stosowania tej metody, a jej zaletami jest duża skuteczność, brak interakcji z lekami i łatwość obsługi. TENS ma też zastosowanie po porodzie w likwidacji bólu związanego z karmieniem piersią, bólu men-struacyjnego, bólu pleców, bólu poporodowego lub bólu rany po cięciu cesarskim.
Hipnoza jest metodą, która w Polsce jest na razie w fazie badań. W czasie porodu stosowana jest w celu redukcji lub eliminacji bólu poro-dowego, nauki relaksacji, kontroli czynności skurczowej macicy, skróce-nia czasu porodu, utrzymaskróce-nia w dobrej kondycji psychofizycznej w czasie porodu. Wymagana jest obecność specjalisty od hipnozy.
Obecność bliskiej osoby podczas porodu ma korzystny wpływ na sa-mopoczucie rodzącej i przebieg porodu, jeśli tylko kobieta świadomie wyraziła zgodę na poród rodzinny. Bliską osobą najczęściej jest mąż, partner, mama, przyjaciółka. Mają oni za zadanie mobilizować rodzą-cą, wzmagać koncentrację i jej poczucie bezpieczeństwa, a także czuwać nad prawidłowym oddychaniem i relaksacją, wykonywać masaż, poma-gać znaleźć najwygodniejszą pozycję.
Bibliografia
Rekomendacje dotyczące postępowania przeciwbólowego w ginekologii i położnictwie, cz. 2: Leczenie bólu u kobiet ciężarnych, rodzących oraz w połogu, „Ginekologia Polska” 2008, 79, s. 567–577.
Simkin P., Bolding A., Update on nonpharmacologic approaches to relieve la-bor pain and prevent suffering, “Journal of Midwifery & Women’s Health” 2004, 49 (6), s. 489–504.
Wordliczek J., Dobrogowski J., Niefarmakologiczne metody leczenia bólu, „Ból” 2000, 9 (7), s. 948–951.
Waleśkiewicz K., Jagielska I., Szymański W., Immersja wodna w pierwszym okresie porody, „Family Medicine & Primary Care Review” 2008; 10 (4), s. 1378– –1381.
Guzikowski W., Immersja wodna w czasie porodu i poród w wodzie, „Family Medicine & Primary Care Review” 2009; 11 (2), s. 163–167.
Sangidorj D., Celińska A., Barcz E., Zastosowanie akupunktury we współcze-snym położnictwie, „Ginekologia Polska” 2006, 77 (6), s. 485–491.