Pamięć przeszłości Białegostoku jako element tożsamości zbiorowej – badania własne
2.2. Rezultaty badań
2.2.1. Opis badanej grupy
2.2.1.1.LICEALIŚCI Z POLSKI I Z IZRAELA
Badaniami ilościowymi objęto 331 osób z pięciu liceów ogólnokształcących. Byli to uczniowie liceów w Białymstoku:I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Białymstoku, V Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego w Białymstoku, VIII Li-ceum Ogólnokształcące im. Króla Kazimierza Wielkiego w Białymstoku, IX LiLi-ceum Ogól-nokształcące Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Technicznych w Białymstoku, oraz ucz-niowie szkoły średniej Mekif Yehud High School w Kiriat Białystok w Yehud w Izraelu.
W tabeli 4 ukazano strukturę badanej grupy ze względu na kraj zamieszkania z podzia-łem na płeć. Liczebność w grupie kobiet i mężczyzn w Izraelu była zbliżona, z niewielką przewagą kobiet. Natomiast w grupie polskich licealistów zwraca uwagę duży stopień sfemi-nizowania całej grupy.
Tabela 4. Badani uczniowie według kraju zamieszkania z podziałem na płeć
Płeć
Kraj zamieszkania
Izrael Polska Ogółem
L. % L. % L. %
Mężczyźni 31 43,66 103 39,62 134 40,48 Kobiety 40 56,34 157 60,38 197 59,52 Ogółem 71 100,00 260 100,00 331 100,00
Kiedy przyjrzymy się strukturze badanej grupy z uwzględnieniem poszczególnych szkół do których uczęszczają badani, liczebność kobiet i mężczyzn w trzech szkołach była zbliżona (tabela 5): w Mekif Yehud High School, IX LO iI LO, przy czym w IX LO nieco liczniej re-prezentowani byli mężczyźni. W szkole tej, w roku 2012, w którym prowadzone były bada-nia, utworzone zostały tylko dwie klasy pierwsze, w których większość stanowili mężczyźni. Przypuszczalnie wynika to ze specyfiki sportowego profilu klas.
Natomiast kobiety wyraźnie dominują w V LO, gdzie co trzeci uczeń był mężczyzną oraz w VIII LO, tu różnica była jeszcze wyraźniejsza bowiem co czwarty licealista to męż-czyzna.
Tabela 5. Struktura grupy według szkół z podziałem na płeć
Płeć
Szkoły
IX LO LO I LO V VIII LO YHS Ogółem L. % L. % L. % L. % L. % L. % Mężczyźni 28 57,14 37 49,33 17 31,48 21 25,61 31 43,66 134 40,48 Kobiety 21 42,86 38 50,67 37 68,52 61 74,39 40 56,34 197 59,52 Ogółem 49 100,00 75 100,00 54 100,00 82 100,00 71 100,00 331 100,00
Aby uzyskać dynamiczny obraz kształtowania się typów pamięci przeszłości, badania-mi objęto uczniów klas pierwszych i trzecich.
Tabela 6. Badanilicealiści z Polski według klas, do których uczęszczali
Klasa
Szkoły
IX LO LO I LO V VIII LO YHS Ogółem L. % L. % L. % L. % L. % L. % Pierwsza 16 32,65 41 54,67 21 38,89 44 53,66 31 43,66 153 46,22 Trzecia 33 67,35 34 45,33 33 61,11 38 46,34 40 56,34 178 53,78 Ogółem 49 100,00 75 100,00 54 100,00 82 100,00 71 100,00 331 100,00
Liczebność uczniów klas pierwszych i trzecich była zbliżona we wszystkich szkołach. Wyjątek stanowi IX LO, w której jedną trzecią ogółu stanowili uczniowie z klasy pierwszej, co wynikało z faktu istnienia w szkole tylko dwóch, mało licznych klas pierwszych. W pozo-stałych przypadkach liczebność jest wyrównana. W całej grupie nieznacznieprzeważali ucz-niowie klas trzecich, stanowili bowiem 53,78% ogółu badanych.
Inną zmienną, którą uwzględniono w badaniach było wykształcenie rodziców i dziad-ków (tabela 7 i tabela 8) Licealiści byli poproszeni o wskazanie wykształcenia bliskich, uży-wając następującej skali: 1. podstawowe, 2. zasadnicze zawodowe, 3. średnie, 4. wyższe.
Tabela 7. Poziom wykształcenia rodziców badanych licealistów z podziałem na kraj
Poziom wykształcenia matek i ojców licealistów
Kraj pochodzenia
Izrael matka Polska matka Izrael ojciec Polska ojciec
L. % L. % L. % L. % Podstawowe 4 5,63 5 1,92 2 2,82 5 1,92 zasadnicze zawodowe 3 4,23 35 13,46 4 5,63 60 23,08 Średnie 6 8,45 77 29,62 10 14,08 85 32,69 Wyższe 42 59,15 111 42,69 39 54,93 77 29,62 brak danych 16 22,54 32 12,31 16 22,54 33 12,69 Ogółem 71 100,00 260 100,00 71 100,00 260 100,00
Tabela 8. Poziom wykształcenia dziadków badanych licealistów z podziałem na kraj
Poziom wykształcenia dziadków Kraj pochodzenia Izrael babcia ze strony matki Polska babcia ze strony matki Izrael dziadek ze strony matki Polska dziadek ze strony matki Izrael babcia ze strony ojca Polska babcia ze strony ojca Izrael dziadek ze strony ojca Polska dziadek ze strony ojca 1. podstawowe % 8,45 9,23 4,23 8,46 4,23 8,08 5,63 7,31 L. 6 24 3 22 3 21 4 19 2. zawodowe % 5,63 17,69 4,23 19,62 9,86 16,15 7,04 17,69 L. 4 46 3 51 7 42 5 46 3. średnie % 30,99 26,15 29,58 23,85 28,17 21,92 25,35 21,92 L. 22 68 21 62 20 57 18 57 4. wyższe % 30,99 15,00 38,03 15,00 32,39 17,69 36,62 17,31 L. 22 39 27 39 23 46 26 45 5. brak danych % 23,94 31,92 23,94 33,08 25,35 36,15 25,35 35,77 L. 17 83 17 86 18 94 18 93 Ogółem % 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
L. 71 260 71 260 71 260 71 260
Na podstawie danych zawartych w tabeli 7 i tabeli 8 zauważa się, że lepiej wykształceni byli rodzice licealistów z Izraela, podobnie dziadkowie ze strony matki jak i ojca. Wykształ-cenie wyższe w grupie licealistów izraelskich posiadało59,15%matek, natomiast w grupie polskich licealistów o ponad 16 % mniej matek posiadało wykształcenie wyższe.
Różnica w grupie ojców była jeszcze wyraźniejsza wynosi ponad 25,00% na korzyść ojców z Izraela. Ojcowie izraelskich licealistów w porównaniu do ich matek byli nieznacznie gorzej wykształceni niż one – 54,93% ojców posiadało wyższe wykształcenie. Natomiast oj-cowie z Izraela w zestawieniu z ojcami polskiej młodzieży sytuowali się na znacznie wyższej pozycji, bowiem tylko 29,62% ojców z Polski posiadało wykształcenie wyższe.
Jeszcze większe różnice zauważa się w grupie dziadków. Najlepiej wykształceni, za-równo wśród polskich jak i izraelskich licealistów byli dziadkowie ze strony matki, wyższe wykształcenie posiadało38,03%dziadków z Izraela i tylko 15,00% dziadków z Polski. Nato-miast dziadkowie badanych z Izraela ze strony ojca byli nieco gorzej wykształceni niż dziad-kowie ze strony matki. Około 37% izraelskich dziadków ze strony ojca posiadało wykształce-nie wyższe i tylko 17% dziadków polskich uczniów. W porównaniu z dziadkami ze strony matki, w obu grupach, babcie również plasują się na niższej pozycji. Nieznacznie ponad 30% babćlicealistów z Izraela, zarówno od strony matki jak i ojca posiadało wyższe wykształcenie. Natomiast w grupie polskich licealistów babcie w tym obszarze sytuowały się znacznie niżej, bo tylko 15%babć od strony matki zdobyło wyższe wykształcenie i ponad 17% babć od stro-ny ojca ukończyło wyższe uczelnie.
Warto zwrócić uwagę, że w grupie licealistów z Izraela dominowało wykształcenie wyższe zarówno u rodziców jak i dziadków. Natomiast wśród bliskich, w grupie polskich uczniów, dominowało wykształcenie średnie, wyjątek stanowiły matki, bowiem w tej grupie przeważały osoby z wyższym wykształceniem.
Warta analizy jest jeszcze jedna kwestia związana z tym pytaniem, mianowicie duża liczba ankiet, zwłaszcza wśród licealistów z Izraela, gdzie to pytanie zostało pominię-te.Odpowiedzi na pytanie dotyczące wykształcenia rodziców nie udzieliło 22,54% izraelskich badanych, natomiast pytani o wykształcenie dziadków bez odpowiedzi pozostawili od 22,54% do 25,35% ankiet. Zgoła odmienna sytuacja kształtowała się w grupie polskiej młodzieży do pytań dotyczących wykształcenia rodziców nie ustosunkowało się jedynie 13,00% badanych, i aż 31,92% do 36,15% pozostało pustych w odniesieniu do pytania o wykształcenie dziad-ków. Wyjątek stanowiło pytanie dotyczące wykształcenia dziadka ze strony ojca, w tej grupie badanej tylko 12,69% nie udzieliło odpowiedzi.
Analizując poziom wykształcenia rodziców wobu krajach z uwzględnieniem podziału na szkoły w Polsce, widzimy wyraźnie, że I Liceum Ogólnokształcące cieszyło się dużym powodzeniem u dzieci, których rodzice mieli wyższe wykształcenie. Odsetek rodziców z wyższym wykształceniem w tym liceum –60,00%był porównywalny z ilością rodziców nale-żących do tej samej kategorii w Izraelu –59,15%.
Zwraca uwagę również fakt, że w każdej szkole ojcowie badanych licealistów byli go-rzej wykształceni niż ich matki (tabela 9 i tabela 10) Przy czym ojcowie młodzieży z VIII LO byli najsłabiej wykształconą grupą, wśród nich dominowali ojcowie z zawodowym wykształ-ceniem, aż 34,15%.
Tabela 9. Poziom wykształcenia matek badanych licealistów z podziałem na szkoły
Poziom wykształcenia matek
Szkoły
IX LO LO I LO V VIII LO MYHS Ogółem L. % L. % L. % L. % L. % L. % 1. podstawowe 1 2,04 1 1,33 2 3,70 1 1,22 4 5,63 9 2,72 2. zawodowe 5 10,20 6 8,00 10 18,52 14 17,07 3 4,23 38 11,48 3. średnie 15 30,61 18 24,00 17 31,48 27 32,93 6 8,45 83 25,08 4. wyższe 16 32,65 45 60,00 20 37,04 30 36,59 42 59,15 153 46,22 5. brak danych 12 24,49 5 6,67 5 9,26 10 12,20 16 22,54 48 14,50 Ogółem 49 100,00 75 100,00 54 100,00 82 100,00 71 100,00 331 100,00
Tabela 10. Poziom wykształcenia ojców badanych licealistów z podziałem na szkoły
Poziom wykształcenia ojców
Szkoły
IX LO LO I LO V VIII LO MYHS Ogółem L. % L. % L. % L. % L. % L. % 1. podstawowe 2 4,08 2 2,67 0,00 1 1,22 2 2,82 7 2,11 2. zawodowe 7 14,29 10 13,33 15 27,78 28 34,15 4 5,63 64 19,34 3. średnie 17 34,69 24 32,00 20 37,04 24 29,27 10 14,08 95 28,70 4. wyższe 12 24,49 33 44,00 13 24,07 19 23,17 39 54,93 116 35,05 5. brak danych 11 22,45 6 8,00 6 11,11 10 12,20 16 22,54 49 14,80 Ogółem 49 100,00 75 100,00 54 100,00 82 100,00 71 100,00 331 100,00
Kolejną zmienną braną pod uwagę w niniejszych badaniach była deklaracja badanych licealistów na temat ich identyfikacji religijnych (tabela 11) oraz identyfikacji z religią ich bliskich(tabela 12) Zwraca uwagę duża homogeniczność religijna szczególnie w grupie mło-dzieży z Izraela. W grupie białostockich licealistów aż 62,69% badanych określiło się jako katolicy,
a dla 8,46% religia, a nie wyznanie, stanowiła podstawę identyfikacji, osoby z tej grupy wskazywały swoją przynależność do grupy chrześcijan. Natomiast, co dziesiąty uczeń w ba-danej grupie był wyznania prawosławnego. Przy czym warto zwrócić uwagę, że młodzież prawosławna częściej wybierała VIII LO (42,31% wszystkich badanych wyznania prawo-sławnego uczęszcza do tej szkoły) – niż inne brane pod uwagę w badaniachlicea.
Analizując dane zawarte w Tabeli 13 dotyczące zgodności deklarowanej identyfikacji religijnej licealistów z wyznaniem ich bliskichodnotowano, że co osiemnasty uczeń spośród licealistów z Polski odczuwał odrębność od religii swoich bliskich. Na pytanie: jakie jest
Twoje wyznanie? badani z tej grupy odpowiadali: deizm, nihilizm, jestem agnostykiem, apo-statą, ateistą, scientologiem.W Izraelu odnotowano tylko jedną sytuację, w której osoba
poda-ła inną przynależność religijną niż jej bliscy. W pozostałych przypadkach religia, z którą utożsamiali się licealiści była zgodna z religią wyznawaną przez rodziców i dziadków.
Wśród licealistów z Mekif Yehud High School dominowały osoby – 54,93%, które de-klarowały przynależność do judaizmu. W tej grupie uczniów podobnie jak w przypadku zmiennej dotyczącej wykształcenia bliskich zwracał uwagę wysokiprocent ankiet, gdzie to pytanie zostało pominięte – 43,66%.
Analizując identyfikację religijną członków rodzin badanych (Tabela 12 Deklaracje ba-danych na temat identyfikacji religijnej ich bliskich (rodziców, dziadków od strony matki i dziadków od strony ojca) z podziałem na Polskę i Izrael), przykuwa uwagę fakt, którego należało się spodziewać, że wśród licealistów z Izraela, za wyjątkiem jednego przypadku, nie występowały rodziny mieszane pod względem religijnym. W grupie polskich licealistów mamy do czynienia z odmienną sytuacją, tu, co dziesiąta osoba pochodziła z rodziny wielo-wyznaniowej.
Tabela 11. Deklaracje badanych na temat ich identyfikacji religijnej/ wyznaniowej z podziałem na Polskę i Izrael
Identyfikacje religijne licealistów
Kraj pochodzenia licealistów
Izrael Polska Ogółem
L. % L. % L. % chrześcijaństwo 0 0,00 22 8,46 22 6,65 islam 0 0,00 1 0,38 1 0,30 judaizm 39 54,93 0 0,00 39 11,78 katolicyzm 0 0,00 163 62,69 163 49,24 prawosławie 0 0,00 26 10,00 26 7,85 Inne 1 1,41 14 5,38 15 4,53 Brak danych 31 43,66 34 13,08 65 19,64 Ogółem 71 100,00 260 100,00 331 100,00
Tabela 12. Deklaracje badanych na temat identyfikacji religijnej/ wyznaniowej ich bliskich (rodziców, dziadków od strony matki i ojca) z podziałem na Polskę i Izrael
Identyfikacje religijne rodziców i dziadków
Kraj pochodzenia licealistów
Izrael Polska Ogółem
L. % L. % L. % chrześcijaństwo 0 0,00 22 8,46 22 6,65 islam 39 54,93 0 0,00 39 11,78 judaizm 0 0,00 1 0,38 1 0,30 katolicyzm 0 0,00 152 58,46 152 45,92 prawosławie 0 0,00 22 8,46 22 6,65 Inne 1 1,41 28 10,77 29 8,76 Brak danych 31 43,66 35 13,46 66 19,94 Ogółem 71 100,00 260 100,00 331 100,00
Tabela13. Zgodność deklarowanej identyfikacji religijnej/ wyznaniowej licealistów z wyznaniem ich bliskich
Zgodność identyfikacji
Kraj pochodzenia licealistów
Izrael Polska Ogółem
L. % L. % L. %
brak zgodności 1 1,41 14 5,38 15 4,53 zgodność 39 54,93 212 81,54 251 75,83 brak danych 31 43,66 34 13,08 65 19,64 Ogółem 71 100,00 260 100,00 331 100,00
W badaniach również brano pod uwagę narodowośćbadanych licealistów oraz narodo-wość ich rodziców oraz dziadków (tabele 14 i 15)Okazało się, że grupa licealistów z
Białego-stoku pod względem przynależności narodowej była niemalże jednolita. Wśród tych bada-nych dominowały osoby deklarujące narodowość zgodną z przynależnością państwową, na-rodowość polską wskazało 88,08% badanych. W tej grupie tylko 5,38%wymieniało inną niż polską przynależność narodową. Wśród tych badanych znalazły się osoby mające narodowość białoruską, oraz posiadające podwójną identyfikację narodową: białoruską, polsko-ukraińską i polsko-włoską.
Zgoła odmienną sytuację obserwujemy w grupie licealistów z Yehud, tu tylko 54,93% badanych określało swoją narodowość, jako izraelską, czyli zgodną z przynależnością pań-stwową. W tej grupie odsetek osób deklarujących inną niż izraelską narodowość był wyższy niż w grupie polskich licealistów deklarujących inną niż polską przynależność narodową. 6% badanych licealistów z Izraela wskazywało podwójną i potrójną identyfikację narodową (potrójne identyfikacje występowały tylko w grupie licealistów z Izraela), wymieniano nastę-pujące identyfikacje: izraelsko-amerykańska, izraelsko-argentyńska, izraelsko-amerykańsko- -brytyjska, izraelsko-japońsko-australijska.
Deklaracji na temat przynależności narodowej nie złożyło prawie 40% badanych licea-listów z Izraela i tylko niewiele ponad 10% osób badanych z Polski.
Tabela 14. Przynależność narodowa licealistów z podziałem na kraj pochodzenia
Przynależność narodowa licealistów
Kraj pochodzenia licealistów
Izrael Polska Ogółem
L. % L. % L. % inna 4 5,63 4 1,54 8 2,42 izraelska 39 54,93 0 0,00 39 11,78 polska 0 0,00 229 88,08 229 69,18 brak danych 28 39,44 27 10,38 55 16,62 Ogółem 71 100,00 260 100,00 331 100,00
Badani z Polski pytani o przynależność narodową swoich bliskich aż w 82,69% wska-zywali narodowość polską jest to sytuacja analogiczna do wyżej opisanej, kiedy badani skła-dali deklaracje na temat własnej identyfikacji narodowej. Niewielu licealistów z Białegostoku posiadało rodziców lub dziadków o odmiennej, niż polska, narodowości. Jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę fakt, że badana młodzież pochodziła z rejonu zróżnicowanego kulturowo.
Tabela 15. Przynależność narodowa rodziców i dziadków badanych licealistów z podziałem na kraj pochodzenia
Przynależność rodziców i dziadków
Kraj pochodzenia licealistów
Izrael Polska Ogółem
L. % L. % L. % białoruska 0 0,00 1 0,38 1 0,30 izraelska 24 33,80 0 0,00 24 7,25 mieszana 16 22,54 8 3,08 24 7,25 polska 0 0,00 215 82,69 215 64,95 polsko-białoruska 0 0,00 2 0,77 2 0,60 brak danych 31 43,66 34 13,08 65 19,64 Ogółem 71 100,00 260 100,00 331 100,00
Zdecydowanie mniej homogeniczną grupę stanowili przodkowie licealistów z Izraela. Tylko 33,80% badanych pochodziło z rodzin, w których rodzice i dziadkowie posiadali naro-dowość izraelską, i aż 22,54% dorastało w rodzinach, w których przodkowie identyfikowali się z innymi narodami. Wśród tej grupy osób znajdowały się osoby deklarujące narodowość: argentyńską, japońską, australijską, amerykańską, rosyjską, francuską, polską, niemiecką, szwajcarską, szwedzką, rumuńską, bułgarska, jemeńską, libańską, egipską, libijską, irakijską, marokańską. W tej grupie badanych – w odniesieniu do pytania o przynależność narodową rodziców i dziadków, podobnie jak w przypadku pytań o religię/wyznanie i pytania o wy-kształcenie, wyraźnie zaznaczały się osoby nie udzielające odpowiedzi, było to 43,66% bada-nych.
Badając tę grupę wzięto również pod uwagę inną istotną zmienną mogącą mieć związek z dominującymi typami pamięci, mianowicie miejsce zamieszkania licealistów(tabela 16). Według ustaleń 73,85% polskich badanych mieszkało w Białymstoku, co pozwala zakładać, że przeszłość Białegostoku może mieć znaczenie dla budowania ich tożsamości społecznej w oparciu o pamięć przeszłości ich rodzinnego miasta. 23,46% pozostałych licealistów było mieszkańcami okolicznych miasteczek i wsi, między innymi Wasilkowa, Łap, Czarnej Biało-stockiej, Gródka, Ogrodniczek, Dobrzyniewa Kościelnego, Milejczyc. Warto zwrócić uwagę, że największy odsetek młodzieży spoza Białegostoku32,93% występował w VIII LO.
Tabela 16. Struktura grupy polskich licealistów ze względu na miejsce zamieszkania
Miejsce zamieszkania Szkoły w Białymstoku IX LO LO I LO V VIII LO Ogółem L. % L. % L. % L. % L. % Białystok 39 79,59 53 64,63 55 73,33 45 83,33 192 73,85 Inna miejscowość 9 18,37 27 32,93 17 22,67 8 14,81 61 23,46 Polska
(brak wskazania miej-scowościzamieszkania)
1 2,04 2 2,44 3 4,00 1 1,85 7 2,69
Ogółem 49 100,00 82 100,00 75 100,00 54 100,00 260 100,00
Założono, że w odniesieniu do licealistów z Izraela zmienna dotycząca miejsca za-mieszkania, będzie miała duże znaczenie w analizowaniu typów pamięci Białegostoku domi-nujących w tej grupie badanych. Wniosek ten wynika z faktu, że szkoła Mekif Yehud High
School,
w której badani się uczyli znajduje się w dzielnicy miasta Yehud w Kiriat Białystok. Założo-no, że poza nauką, zamieszkanie w miejscu, które bezpośrednio poprzez historię swojego po-wstania, poprzez nadal mieszkających tam białostoczan, może wzmocnić odniesienia liceali-stów
z Izraela do Białegostoku w Polsce. Zauważyć można, że osoby mieszkające w Yehud domi-nowały w tej grupie badanej, stanowiąc ponad 60,00% ogół.
Inną zmienną, jaką uwzględniono w badaniach była autochtonicznośćbadanych. W od-niesieniu do licealistów z Polski sprawdzano od ilu pokoleń przodkowie badanych zamiesz-kują w Białymstoku. Natomiast w grupie licealistów z Izraela weryfikowano od ilu pokoleń przodkowie badanych są związani z Polską. Bowiem w nielicznych deklaracjach badani z Izraela podawali konkretne miejscowość pochodzenia przodków, częściej wskazywali pań-stwo.
Analizując dane umieszczone na wykresie 1 widzimy wyraźnie, że w każdej ze szkół dominowali uczniowie związani z Białymstokiem poprzez zamieszkanie w nim ich rodzin od co najmniej jednego pokolenia – ogółem stanowią 67,31% wszystkich badanych z Polski.
Wykres 1. Występowanie autochtoniczności w grupie polskich licealistów z podziałem na szkoły
Natomiast żeby uzyskać szerszy obraz zakorzeniania w Białymstoku warto przeanali-zować szczegółowe informacje zawarte w tabeli 17 Autochtoniczność licealistów z polski z podziałem na szkoły.
Biorąc pod uwagę całą badaną populację licealistów z Polski, można zauważyć, że w I Liceum Ogólnokształcącymzanotowano najwyższy procent młodzieży, której rodziny zamieszkują terany Białegostoku od trzech pokoleń 28,33%. Również w tym liceum zauwa-żono najwyższy odsetek młodzieży związanej z Białymstokiem od dwóch pokoleń 35,29%. Zaś
w VII LO spotykamy najwyższy wskaźnik młodzieży, która była pierwszym pokoleniem bia-łostoczan – 46,81%, przy czym warto zwrócić uwagę, że tu również było najwięcej młodzieży nie związanej z Białymstokiem jako miejscem zamieszkania – 31,76% całości badanych.
Tabela 17. Autochtoniczność licealistów z Polski z podziałem na szkoły – od ilu pokoleń przodkowie licealistów z Białegostoku zamieszkiwali w mieście
Licealiści zpodziałem na szkoły
Pochodzenie z Białegostoku
brak jedno pokolenie dwa pokolenia trzy pokolenia Ogółem
L. % L. % L. % L. % L. % IX LO 18 21,18 5 10,64 11 16,18 15 25,00 49 18,85 LO I 23 27,06 11 23,40 24 35,29 17 28,33 75 28,85 LO V 17 20,00 9 19,15 12 17,65 16 26,67 54 20,77 VIII LO 27 31,76 22 46,81 21 30,88 12 20,00 82 31,54 Ogółem 85 100,00 47 100,00 68 100,00 60 100,00 260 100,00
Zgoła odmiennie sytuacja kształtuje się w grupie obejmującej licealistów z Izrae-la(tabela18) Wśród tych badanych niewiele ponad 25,00% deklarowało, że ich przodkowie
pochodzą
z Polski i tylko jedna osoba z tej grupy wskazywała, że jeden z rodziców oraz dziadkowie mają pochodzenie polskie.
Tabela 18. Autochtoniczność licealistów z Izraela- od ilu pokoleń przodkowie licealistów z Yehud zamieszkiwali tereny Polski
Pochodzenie przodków z Polski
Licealiści z Izraela Ogółem
L. % L. %
Brak 53 74,65 53 74,65
pokolenie polska
(dziadkowie) 17 23,94 17 23,94 pokolenia polska
(rodzi-ce i dziadkowie) 1 1,41 1 1,41 Ogółem 71 100,00 71 100,00
Podsumowując należy stwierdzić, że większość badanych z Polski mieszkała w Białym-stoku, a znaczna liczba licealistów z Izraela w miejscowości Yehud, w dzielnicy Kiriat Biały-stok, bądź w pobliżu tej dzielnicy. To pozwala zakładać, że przeszłość Białegostoku może mieć znaczenie przy budowaniu tożsamości społecznej licealistów. W przypadku młodzieży z Polski w oparciu o pamięć przeszłości rodzinnego miasta a w odniesieniu do izraelskich ba-danych
w oparciu o pamięć przeszłości miasta, do którego nawiązywali budowniczowie Kiryat Biały-stok – miejsca ich zamieszkania i siedziby szkoły. Wynika stąd wyraźna potrzeba ustalenia dominujących typów pamięci, które pomogą wyznaczyć ścieżki edukacji regionalnej, odwiadające na konkretne (a nie zakładane) potrzeby młodzieży, uzupełniając ich wiedzę i po-tencjał, oraz wyrównując braki w tym zakresie.
W szkołach białostockich, w których przeprowadzono badania dominowali uczniowie związani z Białymstokiem poprzez zakorzenienie. Najkorzystniej pod tym względem wypadła młodzież z I Liceum Ogólnokształcącego, tu rodzina, co drugiej osoby zamieszkiwała terany Białegostoku od kilku pokoleń.Zgoła odmiennie sytuacja kształtowała się w grupie liceali-stów z Izraela, gdzie tylko, co czwarty uczeń deklarował, że przodkowie pochodzą z Polski.
W analizach brano pod uwagę jeszcze inną, ważną z perspektywy badania pamięci spo-łecznej, zmienną – wykształcenie poszczególnych członków rodziny. Założono, że poziom wykształcenia rodziców i dziadków badanych licealistów ma związek z przekazem pamięci przeszłości rodziny i środowiska lokalnego. Jest to tym bardziej istotne, że jak wcześniej po-kazano większość badanych licealistów z Polski mieszkało w Białymstoku, więc przekazy-wane informacje na temat środowiska lokalnego dotyczyły Białegostoku. Również można przypuszczać, że w grupie izraelskich licealistów pojawiały się odniesienia do Białegostoku w związku ze specyfiką dzielnicy, w której znajdowała się szkoła, gdzie każdego w drodze na zajęcia badani mijali pomnik informujący o początkach i powodach założenia Kiriat Biały-stok. Założono, że wykształcenie wyższe członków rodziny badanych uczniów, mogło sprzy-jać pojawieniu się potrzeby dbania o przekaz pamięci przeszłości rodzinnej oraz lokalnej a tym samym sprzyjać kształtowaniu się świadomości tożsamości najmłodszego pokolenia. Przyjęto, że wraz z poziomem wykształcenia wzrasta potrzeba zdobywania wiedzy teoretycz-nej, kierunkowej, ale też wiedzy o samym sobie, o swojej przeszłości, w tym również o prze-szłości wcześniejszych pokoleń, poszukiwania informacji o tym, kim byli przodkowie i skąd
pochodzili. Wiedzę tę za Stefanem Kunowskim nazwano wiedzą empiryczną497. Jest to ten rodzaj wiedzy, który kumuluje w sobie pozostałe rodzaje, czyli wiedzę teoretyczną, praktycz-ną i ideową, jednocześnie stając się podstawą do ich zdobywania. Jest to wiedza nabywana przez własne doświadczenie i wymianę doświadczeń w relacjach międzyludzkich, pozwala podejmować wysiłki budowania własnych teorii i świadomego odpowiadania na pytania toż-samościowe: skąd pochodzę?, kim jestem? i dokąd zmierzam?
Zwraca uwagę fakt, że najkorzystniej pod względem formalnego wykształcenia prezen-towali się rodzice i dziadkowie badanych licealistów z Izraela. Zaobserwowane dysproporcje w wykształceniu rodziców i dziadków licealistów z Polski i Izraela może tłumaczyć fakt ist-nienia odmiennych tendencji w podejściu do edukacji w kulturze żydowskiej i chrześcijań-skiej. Od starożytności naród żydowski traktował edukację oraz umiejętność czytania i pisa-nia, jako normę a nie przywilej elit. Żydzi przez wiele lat pozbawieni swojego miejsca na ziemi, korzystający z gościnności innych narodów wartością nadrzędną uczynili edukację498.
Do XX wieku kobiety były niemalże wykluczone z edukacji akademickiej, która była zarezerwowana wyłącznie dla mężczyzn. Kobiety w związku z zakazem podejmowania stu-diów na Uniwersytetach zmuszone były do podejmowania prywatnego, indywidualnego kształcenia się. Nierówność w dostępie do edukacji została zniesiona stosunkowo niedawno. Warto zwrócić uwagę, że w prezentowanych badaniach w obu grupach zarówno wśród licea-listów
z Izraela jak i z Polski lepiej wykształconą grupą są matki badanych niż ich ojcowie. Zgoła odmiennie sytuacja kształtuje się wśród pokolenia dziadków tam częściej studia wyższe koń-czyli mężczyźni.
Interesująca z perspektywy planowania w przyszłości działań edukacyjnych jest jeszcze jest jedna kwestia związana z pytaniami dotyczącymi wykształcenia, religii i narodowości członków rodzin badanych.Zwłaszcza wśród licealistów z Izraela zanotowano dużą liczbę