Teren badań i organizacja badań

Jak podkreśla T. Pilch: „(...)wybór terenu badań to przede wszystkim typologia wszyst-kich zagadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowied-nim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych i następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji, jako obiektów naszego zainteresowa-nia⁴⁸¹”. Jak dalej sygnalizuje autor nie zawsze jest możliwe precyzyjnie określenie terenu przyszłych badań. Bowiem zdarzyć się może, że z pewnych spraw trzeba będzie zrezygnować, bądź poszerzyć krąg zainteresowań.

Badania, których przedmiotem jest pamięć przeszłości Białegostoku, prowadzone były na terenie Polski w Białymstoku i na terenie państwa Izrael w takich miejscowościach jak Yehud (w dzielnicy Kiriat Białystok), w Tel Avive, Hajfie, oraz Beer Shevie. Wybór tych miejscowości podyktowany był zamieszkaniem w nich po wojnie białostockich Żydów. Ba-dania ilościowe skierowane do młodzieży w wieku licealnym prowadzone były w szkołach średnich w Białymstoku i w dzielnicy Kiriat Białystok w miejscowości Yehud w Izraelu. O wyborze tej miejscowości zdecydowała historia tego miejsca, jest to dzielnica założona przez białostockich Żydów, którzy po II wojnie światowej przybyli do Izraela, dzięki funduszom białostoczan żydowskiego pochodzenia z całego świata. Ze względu na badany problem pa-mięci przeszłości przedwojennego Białegostoku, założono, że grupa licealistów z Kiriat Bia-łystok może dostarczyć istotnych informacji w tym zakresie

Przygotowując się do badań, odwoływano się do zaproponowanej przez Tadeusza Pil-cha organizacji i etapów badań naukowych⁴⁸². Inspiracją do zbudowania schematu niniejszych eksploracji były wytyczne tegoż pedagoga dotyczące projektowania badań środowiskowych, których konstrukcja powinna obejmować w miarę możności wszystkie wymienione niżej czynności, które, jak podkreśla T. Pilch należy wykonać w poprawnie zorganizowanych ba-daniach.Jak sam autor nadmienia jest to jedynie ramowy plan, który warto każdorazowo do-stosować do potrzeb konkretnego procesu badawczego.

Badania przebiegały w trzech fazach: przygotowawczej inaczej koncepcji, badań pilota-żowych i badań właściwych. Według T. Pilcha, pierwszym krokiem jest faza koncepcji, na

479 Więcej na ten temat: E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 205-206.

480 Więcej na ten temat: H. H.. Krüger, Metody badań w pedagogice, op. cit., s. 162.

481 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 195.

którą składają się niżej wymienione etapy, do których ustosunkowano się w przedstawianej pracy.

W fazie przygotowawczej, która trwała od wrzesień 2010 – sierpień 2011,opracowano koncepcję metodologiczną badań własnych: dokonano wyboru tematu, przedmiotu i celu ba-dań oraz przeprowadzono kwerendę literatury. W kolejności sformułowano problemy badaw-cze

i hipotez robocze. Dokonano wyboru terenu badań i doboru próby. Wytypowano zmienne oraz skonstruowano schemat wyjaśniania związków między zmiennymi. Następnie opracowano typologię wskaźników do zmiennych, określono metody, techniki i skonstruowano wstępne narzędzia badawcze. Wyprowadzono definicje teoretyczne ważniejszych pojęć.

W drugiej fazie przeprowadzono badania pilotażowe, które zudziałem białostoczan po-chodzenia polskiego i żydowskiego oraz potomków Białostockich Żydów, którzy przyjechali do Białegostoku na obchody 68 rocznicy Powstania w białostockim getcie w sierpniu 2011 roku. Uwzględniając wyniki badań pilotażowych podjęto ostateczne decyzje odnośnie pojęć i warsztatu badań. Sprawdzono przydatność i rzetelność projektowanych narzędzi badaw-czych. Zgromadzono i opracowano bibliografię.

Ostatnią fazą wyróżnioną przez Tadeusza Pilcha jest faza badań właściwych, do której przystąpiono po przychylnej akceptacji koncepcji rozprawy doktorskiej przez Radę Naukową 29 września 2011 roku. Trzeci etap trwał od października 2011 do grudnia 2013 roku i obej-mował następujące kroki: opracowanie harmonogramu badań i ostatecznej wersji narzędzi ba-dawczych, ten etap trwał od października 2011 roku do maja 2012 roku.

Kolejnym krokiem było przeprowadzenie badań właściwych, co przebiegało w kilku etapach: od czerwca do września 2012 roku przeprowadzono w Białymstoku dwadzieścia trzy wywiady z białostoczanami urodzonymi przed wojną, które umożliwiły skonstruowanie osta-tecznej wersji ankiety skierowanej do licealistów. Wywiady w większości były przeprowa-dzane w domach badanych, natomiast rozmowy z osobami, które nie zgodziły się na spotka-nie w swoich domach, przeprowadzane były na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersy-tetu w Białymstoku w specjalnie do tego przygotowanym pomieszczeniu. Wywiady trwały od pięciu do ośmiu godzin, przeprowadzane były w czasie jednego spotkania, z wyjątkiem ośmiogodzinnego wywiadu, gdzie z rozmówcą spotkano się dwukrotnie. Badania spotkały się z dużym zainteresowaniem, wszyscy rozmówcy byli zaangażowani i pozytywnie nastawieni. Atmosfera panująca podczas rozmowy była serdeczna i przyjazna.

Od października 2012 roku do grudnia 2013 roku przeprowadzono badania wśród mło-dzieży Liceów Ogólnokształcących w Białymstoku. W Polsce badaniami objęto w sumie 260 uczniów, w tym 75 osób uczęszczających do I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mic-kiewicza w Białymstoku, 54 osoby z V Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego w Białymstoku, 82 uczniów z VIII Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Kazimierza Wiel-kiego w Białymstoku, oraz 49 osób zIX Liceum Ogólnokształcące Zespołu Szkół Ogólno-kształcących i Technicznych w Białymstoku. Badania prowadzono w czasie jednej lekcji. Miały one charakter anonimowy. Autorka osobiście udzielała instruktarzu przed rozpoczę-ciem badania oraz wyjaśniała wszystkie pojawiające się w trakcie wątpliwości. Nie napotkano odmowy uczestnictwa ani niechęci ze strony uczniów, wręcz przeciwnie badania wzbudziły zainteresowanie zarówno wśród licealistów jak i nauczycieli i dyrekcji. Klimat w jakim od-bywały się badania należy uznać za dobry.

W grudniu 2012 roku przeprowadzono badania wśród młodzieży Mekif Yehud High School w Izraelu przy wsparciu nauczycieli wytypowanych przez dyrekcję szkoły.

Przebada-no 71 uczniów ze szkoły średniej w Kiriat Białystok w Yehud w Izraelu. Tu również badania miały charakter anonimowy i prowadzono je w czasie jednej lekcji. Autorka osobiście nie prowadziła badań w klasie szkolnej, bowiem dyrekcja szkoły nie wyraziła na to zgody, jedy-nie wytypowała osobę odpowiedzialną za kontakty z badaczką oraz za przeprowadzejedy-nie ba-dań wśród wytypowanych klas. Od września do listopada 2012 roku autorka prowadziła roz-mowy oraz korespondencję z dyrekcją szkoły średniej Mekif Yehud High Schoolw Izraelu oraz osobą wytypowaną do kontaktów przekazując instrukcję, co do sposobu prawidłowego przeprowadzenia badań wśród młodzieży tej szkoły. Osoba wytypowana przez dyrekcję szko-ły do przeprowadzenia badań udzielała instruktarzu przed rozpoczęciem badania oraz wyja-śniała wszystkie pojawiające się w trakcie wątpliwości. Po przeprowadzeniu badań autorce przekazano informacje na temat klimatu, w jakim odbywały się badania, który w tym przy-padku również należy uznać za dobry. Nie napotkano odmowy uczestnictwa w badaniach,

jednak pytania dotyczące religii

i narodowości spotkały się z niechęcią niektórych uczniów483.

Na przełomie stycznia i lutego 2013 roku przeprowadzono badania metodą wywiadów w Izraelu wśród białostoczan pochodzenia żydowskiego, którzy urodzili się przed wojną w Białymstoku. W tym czasie spotkano się również z nauczycielami i licealistami zMekif Yehud High School. Podczas docierania do grupy badawczej nie napotkano żadnych utrud-nień, wiele nazwisk osób interesujących badacza ze względu na podejmowany problem, po-zyskano w trakcie badań pilotażowych, kolejne udostępnione zostały przez Prezesa Stowarzy-szenia Byłych Mieszkańców Białegostoku i Okolic w Izraelu. Wywiady były przeprowadzane w domach badanych, z wyjątkiem dwóch rozmów, które na życzenie badanych były przepro-wadzona

w klubie Białostockim znajdującym się w Kiryat Białystok w Yehud. Wywiady trwały od dwóch do pięciu godzin i wszystkie przeprowadzane były w czasie jednego spotkania. Bada-nia były przyjęte z przez rozmówców z entuzjazmem i wzruszeniem. Każdemu spotkaniu towarzyszyło wiele pozytywnych emocji z powodu wspomnień okresu dzieciństwa i trudnych chwil, kiedy rozmówcy poruszali tematy związane z wydarzeniami drugiej wojny światowej. Atmosferę panującą podczas rozmowy można określić jako życzliwą i przyjazną.

Po przeprowadzeniu badań kolejnym krokiem było uporządkowanie materiałów badaw-czych iprzygotowanie materiału badawczego do kodyfikacji. Etap ten trwał odmarca do wrze-śnia 2013 roku. Następnie od wrzewrze-śnia2013 roku do grudnia 2014 przystąpiono do weryfikacji hipotez, opracowania teoretycznego i uogólniania wyników badań.

Tabela 3. Organizacja i przebieg badań

Organizacja i przebieg badań Faza przygotowawcza

wrzesień 2010 – sierpień 2011

Faza pilotażowa sierpień 2011

Faza badań właściwych październik 2011 –grudzień 2014 Opracowanie koncepcji

metodologicznej badań własnych: dokonanie wybo-ru tematu, przedmiotu i celu badań orazkwerendy literatury. Sformułowanie problemów badawczych i hipotez roboczych. Doko-nanie wyboru terenu badań

Przeprowadzenie badań pilotażowych na temat

„Pamięci przeszłości

Białe-gostoku” z udziałem biało-stoczan pochodzenia polskiego i żydowskiego oraz potomków Białostoc-kich Żydów, którzy przyje-chali do Białegostoku na

– Od października 2011 roku do maja 2012 roku opracowanie harmono-gramu badań i narzędzi badawczych. W celu opracowywania ankiety w języku polskim i wytycznych do wywiadu odbyły się spotkania konsul-tacyjne z jedenastoma sędziami kompetentnymi, znawcami historii Białe-gostoku, specjalizującymi się w badaniu różnych grup kulturowych. Sę-dziowie kompetentni mieli za zadanie wskazać trzydzieści symboli charak-terystycznych dla przedwojennego Białegostoku, które umieszczone zo-stały w ankiecie i wytycznych do wywiadu.

i doboru próby, wytypowa-nie zmiennych oraz wskaź-ników. Określenie metod, technik i skonstruowanie wstępnych narzędzi ba-dawczych. Wyprowadzenie definicjiteoretycznych ważniejszych pojęć.

obchody 68 rocznicy Po-wstania w białostockim getcie.

– Od czerwca do września 2012 roku przeprowadzenie dwudziestu trzech wywiadów w Białymstoku z białostoczanami urodzonymi przed wojną, które umożliwiły skonstruowanie ostatecznej wersji ankiety skierowanej do licealistów.

– Od października 2012 roku do grudnia 2013 roku przeprowadzenie badań wśród młodzieży Liceów Ogólnokształcących w Białymstoku.

– Od września do listopada 2012 roku opracowywanie ankiety w języku angielskim i prowadzenie rozmów oraz korespondencji z dyrekcją szkoły średniej Mekif Yehud High School w Izraelu w sprawie ostatecznych decy-zji, co do sposobu przeprowadzenia badań wśród młodzieży tej szkoły. – W grudniu 2012 roku przeprowadzono badania wśród młodzieży Mekif

Yehud High Schoolw Izraelu przy wsparciu nauczycieli wytypowanych

przez dyrekcję szkoły.

– Od listopada 2012 roku do stycznia 2013 roku przygotowywanie wyjazdu do Izraela w celu przeprowadzenia badań wśród białostoczan pochodze-nia żydowskiego, którzy urodzili się przed wojną w Białymstoku a obecnie mieszkają w Izraelu oraz spotkania z licealistami z Mekif Yehud

High School.

– Na przełomie stycznia i lutego 2013 roku przeprowadzenie badań w Izraelu z czternastoma rozmówcami.

– Uporządkowanie materiałów badawczych iprzygotowanie materiału badawczego do kodyfikacji. Etap ten trwał odmarca do września 2013 ro-ku.

– Od września 2013roku do grudnia 2014 przystąpiono do weryfikacji hipo-tez, opracowania teoretycznego i uogólniania wyników badań.