Techniki i narzędzia badań

Technikami badań A. Kamiński nazywa: „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych in-formacji, opinii, faktów”440. Natomiast w odniesieniu do narzędzi badawczych T. Pilch pisze: „Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”441. Zatem techniki są warunkowane uprzednio wybraną metodą badań, gdzie technika jest czyn-nością np. obserwowania, prowadzenia wywiadu, natomiast narzędzie, służy do technicznego gromadzenia danych. Stosując się do niniejszych wytycznych w pierwszej fazie procesu

437 N. K. Denzin za: M. Łobocki, Metody i techniki badań..., op. cit., s. 294.

438 Denzin N. K., Reinterpretacja metody biograficznej w socjologii: znaczenie a metoda w analizie biograficz-nej, [w:] J. Włodarek, M. Ziółkowska (red.), Metoda biograficzna w socjologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1990, s. 67.

439 E. Nowicka, Świat człowieka – świat kultury, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 115.

440 A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [w:]Metodologia

pedago-giki społecznej, R. Wroczyński, T. Pilch (red.), Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 1974 r. Zobacz

także:

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 71.

dawczego, określono metody badawcze, pozwalające znaleźć odpowiedzi na postawione pro-blemy badawcze. Wybrane metody zdecydowały o doborze skutecznych technik badań, z kolei wybrane techniki wyznaczyły użyte narzędzia badawcze.

Do zbierania materiału empirycznego posłużono się w metodzie biograficznej techniką wywiadu natomiast, w metodzie sondażu diagnostycznego techniką ankiety, oraz w obu przy-padkach techniką obserwacji. W celu zebrania materiału badawczego opracowano następują-ce narzędzia badawcze odwołująnastępują-ce się do technik wywiadu i ankiety: wytyczne do wywia-du⁴⁴²

i kwestionariusz wywiadu skierowany do białostoczan pochodzenia polskiego i żydowskiego urodzonych przed wojną443; kwestionariusz ankiety skierowany do licealistów uczęszczają-cych do Liceów Ogólnokształcąuczęszczają-cych (LO) w Białymstoku444 oraz szkoły średniej Mekif Ye-hud High School (MYHS)w Kiriat Białystok w YeYe-hud w Izraelu⁴⁴⁵. W odniesieniu do techni-ki obserwacji swobodnej zastosowano narzędziarnie standaryzowane: notattechni-ki, opisy, rejestra-cję dźwiękową i fotograficzną.

Technika wywiadu umożliwiła zgromadzenie informacji pozwalających na jakościową – pogłębioną analizę badanych zjawisk, natomiast technika ankiety pozwoliła dokonać opisu statystycznego grupy, oraz uchwycić zależności pomiędzy zmiennymi. Obserwacja wzbogaci-ła

i uzupełniła materiał werbalny, zebrany przy użyciu powyższych technik.

T. Pilch pisząc o technice wywiadu podkreśla, że „wywiad jest rozmową badającego z respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwe-stionariusz”446. Stosowanie techniki wywiadu jest uzasadnione w celu poznawania faktów, motywacji, opinii i postaw danej zbiorowości.Dane pozyskane drogą wywiadu pozwoliły na analizę układów i zależności między badanymi zjawiskami. W celu przeprowadzenia diagnozy pamięci przeszłości w grupie białostoczan pochodzenia polskiego i żydowskiego, którzy urodzili się w przedwojennym Białymstoku, zastosowano technikę wywiadu nieskategoryzowanego. Który

w przeciwieństwie do skategoryzowanego daje możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności, stawiania pytań dodatkowych. Ten typ wywiadu jest stosowa-ny głównie w badaniach środowiskowych w tym w pedagogiczstosowa-nych: „Tendencje panujące we współczesnej pedagogice zmierzają do opierania wywiadu na kwestionariuszu skategoryzowa-nym. Dla badań środowiskowych tendencja taka nie zawsze będzie najlepsza. Celem tych ba-dań jest bowiem możliwie wszechstronne i dogłębne poznanie istoty zjawisk wychowawczych zachodzących w środowisku. Do tego celu lepiej służą swobodne rozmowy według dyspozycji (pytania otwarte), które można ukierunkowywać”⁴⁴⁷. W odniesieniu do tej techniki wskazany autor dodaje: „Najważniejszym jednak warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem kwestionariusza. Ale dopiero wówczas słuszna jest taka nazwa, gdy jest to zestaw pytań, zbudowany według spe-cjalnych zasad”448. 442 Zobacz: Aneks nr 4. 443 Zobacz: Aneks nr 5. 444 Zobacz: Aneks nr 2. 445 Zobacz: Aneks nr 3.

446 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 92.

447 Ibidem, s. 92.

Po przeanalizowaniu literatury dotyczącej techniki wywiadu449, podjęto przygotowywa-nia do rozmów z badanymi, polegające na skonstruowaniu wytycznych i kwestionariusza wywiadu. W trakcie prowadzania wywiadu wzięto pod uwagę następujące wytyczne, które po pierwsze dotyczyły warunków przeprowadzenia wywiadu, po drugie sposobu przeprowadze-nia wywiadu i zadawaprzeprowadze-nia pytań.

Na początku ustalono miejsce wywiadu, które jak podaje literatura zależne jest od tema-tu pracy i problematyki badania. Planując i przygotowując wywiad ustalono, że miejscem przeprowadzania wywiadów będzie dom rozmówcy, lub w nielicznych przypadkach (na proś-bę badanego) specjalnie do tego przygotowane pomieszczenie na Wydziale Pedagogiki i Psy-chologii Uniwersytetu w Białymstoku. Natomiast w Izraelu takim miejscem bezpiecznym, w którym były przeprowadzane wywiady oprócz domu rozmówcy, był pokój w klubie Biało-stockim

w Kiryat Białystok w miejscowości Yehud. Miejsca spotkań były to otoczenia, w których badani mogli poczuć się bezpiecznie, co było niezwykle istotne przy poruszanej tematyce. Bowiem wywoływane z pamięci wspomnienia mogły odwoływać do trudnych momentów w życiu badanych, jak chociażby wojenne przeżycia, które wprawdzie nie były bezpośrednim tematem rozmów, lecz w sposób nieunikniony pojawiały się w innych kontekstach.

Następnym etapem było wstępne zebranie informacji z zakresu badanej problematyki, opracowanie literatury przedmiotu. Znajomość problemu pozwoliła uniknąć zbędnych pytań. Kolejnym krokiem był wybór osób, z którymi były przeprowadzone wywiady450. Przyjęto założenie, według którego ważne jest to, by typowane osoby, do których zwracamy się w wywiadzie były w stanie udzielić potrzebnych informacji na zadany temat.

Na początku konieczne jest określenie idei przewodniej wywiadu, w tym przypadku by-ła nią pamięć przeszłości przedwojennego, wielokulturowego Białegostoku. W kolejności sformułowano plan tematyczny, opracowano wytyczne do rozmowy oraz kwestionariusz wy-branych zagadnień z wywiadu. Na tym etapie określono cel wywiadu, temat wywiadu oraz postawiono hipotezy.

Wywiad uzupełniany był przez obserwację. Dane z obserwacji w zestawieniu z danymi z wywiadu ułatwiły zrozumienie problemów pojawiających się w trakcie rozmowy. Posługu-jąc się metodą wywiadu brano pod uwagę konieczność weryfikacji odpowiedzi, na bieżąco kontrolowano wiarygodność uzyskiwanych danych, zwracano uwagę na spójność faktów i zachowanie rozmówcy.

Przed przystąpieniem do prowadzenia wywiadu ustalono sposób rejestrowania wyni-ków. Zastosowano nagrywanie kamerą cyfrową (co wcześniej uzgodniono z rozmówcami, jedynie dwóch badanych, jeden rozmówca z Polski i jeden z Izraele nie wyrazili zgody na

449Wytyczne do wywiadu, oraz kwestionariusz wywiadu skonstruowano w oparciu o analizę następującej litera-tury:S. Gerstmann, Rozmowa i wywiad w psychologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa1985; T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit.; M. Łobocki, Metody i techniki badań..., op. cit.; S. Helm, Pierwszy wywiad z rodziną, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk1999; P. Alheit,

Wy-wiad narracyjny, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” 2002, nr 3; S. E. Chase, WyWy-wiad narracyjny. Wie-lość perspektyw, podejść, głosów, [w:] N. K. Denzin, Y. S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 2,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009; M. Struś-Romanowska (red.), Metody jakościowe w

psy-chologii współczesnej, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2000; G. Jakob, Wywiad narracyjny w badaniach biograficznych, [w:] D. Urbaniak-Zając, J. Piekarski (red.), Jakościowe orientacje w badaniach pedagogicz-nych, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001; S. Kavle, InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu ba-dawczego, Wydawnictwo „Trans Humana”, Białystok 2004; K. Kaźmierska, Wywiad narracyjny jako jedna

z metod

w badaniach biograficznych, „Przegląd Socjologiczny” 2004, t. 53, nr 1.

nagranie wideo), oraz na bieżąco prowadzono skrótowe notatki. Ponadto badania rejestrowa-ne były za pomocą dyktafonu, kwestionariusza wywiadu i aparatu fotograficzrejestrowa-nego.

Planując sposób przeprowadzenia wywiadu i zadawania pytań wyróżniono na podsta-wie wcześniej wymienionej literatury trzy etapy prowadzenia rozmowy, które zastosowano w prowadzonych wywiadach.

Pierwszy etap, który nosi nazwę wprowadzenia lub wstępu, powinien mieć formę luźnej rozmowy, i służyć do nawiązania kontaktu oraz wprowadzenia do części zasadniczej wywia-du. Ta część obejmuje przywitanie, przedstawienie się, zajęcie miejsca, oswojenie się z oto-czeniem i sytuacją, podanie celu rozmowy (w przypadku wywiadu jawnego), zapytanie czy możemy nagrywać bądź notować rozmowę. Powinna pojawić się prośba o szczere odpowie-dzi, zapewnienie o poufności. Jest to czas na poinformowanie rozmówcy, kim jest prowadzą-cy wywiad, jaką instytucję reprezentuje, jaki jest cel i temat wywiadu, kto będzie mieć dostęp do wywiadu, do czego posłużą wyniki badania.

Po zakończeniu tego etapu należy łagodnie przejść do drugiej części nazwanej zasadni-czą lub właściwą, która obejmuje pytania skierowane do badanego. Na tym etapie uwzględ-niono techniki aktywnego słuchania inaczej nazywane technikami podtrzymywania rozmo-wy⁴⁵¹. Do których zaliczamy odzwierciedlanie, czyli informowanie rozmówcy, jak zrozumie-liśmy jego odczucia lub intencje, starając się nazwać emocje nadawcy. Inną techniką, którą stosowano

w rozmowach było parafrazowanie, czyli ujmowanie w inne słowa zasłyszany komunikat, upewniając się, czy dobrze został przez nas zrozumiany. Jeszcze inną techniką, pomocną przy prowadzeniu wywiadu była klaryfikacja, która jest techniką skłaniania rozmówcy do skon-centrowania się na głównej idei komunikatu, proszenia o bardziej precyzyjne wyjaśnienie sprawy. Stosowano również technikę zwanąpotwierdzanie, kiedy to dopowiadamy pewne słowa, potwierdzając, że jesteśmy zainteresowani wypowiedzią oraz pokazując, że słuchamy uważnie.

Co pewien czas stosowano streszczenia informacji uzyskanych od rozmówcy, co umoż-liwiało mu skorygowanie prawidłowego odbioru informacji przez osobę przeprowadzającą wywiad.

Podczas wywiadu nieskategoryzowanego stosowano głównie pytania otwarte, rzadziej zamknięte. Stosując się do zasady w myśl, której pytania otwarte pozostawiają osobie badanej swobodę w budowaniu odpowiedzi. Są to korzystne formy pytań, gdy ma dojść podczas wy-wiadu do sformułowania wniosków na temat postaw, wartości i opinii badanego na dany te-mat. Powodują większe zaangażowanie emocjonalne. Nadają się do badania tematów bardziej złożonych, subiektywnie zabarwionych w tym jak założono do badania tematu pamięci prze-szłości. Pozwalają ocenić na bieżąco zakres wiedzy badanego na dany temat.

Natomiast pytania zamknięte stosowano, gdy badany miał wybrać spośród zawartych w pytaniu możliwości te, które bardziej mu odpowiadały. Oczywiście, ta strategia jest uza-sadniona wyłącznie w sytuacji, w której możemy z dużym prawdopodobieństwem założyć, że badany posiada dostateczną wiedzę, by się na dany temat wypowiedzieć. Również wtedy gdy zauważymy, że badany ma już gotowe, wypracowane opinie na jakiś temat. Zamknięte formy

451 Porównaj: J. Brownell, Reagowanie na komunikaty, [w:] Mosty zamiast murów. Podręcznik komunikacji

interpersonalnej, J. Stewart (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003; Z. Sepkowska, F.

Żura-kowski, Przedsiębiorczość. Komunikacja interpersonalna. Istota przedsiębiorczości. Podręcznik dla liceum

technicznego, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 90-92.; M. McKay, M. Davis, P.

Fning, Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, s. 13-29.

pytań są mniej zagrażające emocjonalne, bywają jednak niebezpieczne z punktu widzenia trafności uzyskanych informacji, albowiem badany stosunkowo łatwo może odpowiadać na nie wymijająco, bez wchodzenia w problematykę angażującą emocje. Pytania zamknięte na-dają się do badania tematyki mało złożonej i jasno zdefiniowanej w postaci obiektywnych faktów łatwo dostępnych osobie badanej.

Innym rodzajem pytań, które stosowano w wywiadzie były pytania wprost i nie wprost. Wynikało to z zastrzeżeń podobnego typu jak przykładowa sytuacja w której nie sposóbzapytać osobę wprost: czy charakteryzuje ją wysoki poziom lęku interpersonalne-go,duża złożoność poznawcza, lub bogate kompetencje kulturowe.Te przykładowe pojęcia mogą być dla badanych osób niezrozumiałe, ponadto nie można wymagać od responden-tów zdolności do prawidłowego zdiagnozowania siebie. Stosowanie „pytań nie wprost” odnosi się do takich sytuacji, gdy pytania w formie bezpośredniej – zadane wprost – mo-głyby być dla osoby badanej zagrażające, szokujące, wstydliwe, lub gdy informacje, które chcemy uzyskać są nieuświadomione.

Jedną z form pytań nie wprost są pytania uwikłane, czyli ukryte w ciągu innych pytań tak dobranych, by maskowały pytania właściwe. Inną formą są pytania projekcyjne. Bardzo pomocne w diagnozie, bowiem pozwalają na wyrażanie własnych postaw, potrzeb, opinii, bez mówienia wprost o sobie. Pozwalają uzyskać odpowiedź na trudne tematy, gdy nie można spytać wprost. Oto przykład tego typu zdania pytającego: Jak sądzisz w dzisiejszym świecie istnieje antysemityzm? Czego pani zdaniem ludzie się najbardziej w życiu boją? Jak w dzi-siejszych czasach traktuje się Żydów? Tego typu pytania powinny stanowić wstęp do pytań bardziej bezpośrednich, powinny być traktowane, jako wprowadzanie do trudnej problematy-ki. Ich funkcją jest podtrzymanie motywacji do mówienia.

Innym rodzajem pytań, ważnym z punktu widzenia płynności rozmowy są pytania przejściowe. Pozwalają płynie zmieniać temat rozmowy po jego wyczerpaniu. Stosując ten typ pytania powinno się nawiązywać do tematu zamykanego jak i do nowego. Celem jest uniknięcie spadku motywacji osoby badanej. Badany musi rozumieć potrzebę stawiania ko-lejnego pytania w danym momencie, musi czuć, że pytanie jest związane z kontekstem do-tychczasowej rozmowy. Nie można zadawać pytań w sposób nieoczekiwany.W celu zmniej-szenia poczucia zagrożenia, jakie mogłoby wywołać bezpośrednie pytanie np. o niechęć do innych kultur stosuje się pytania wprowadzające. Dopiero po wprowadzeniu następuje pyta-nie właściwe.

Odnosząc się do konstrukcji wszystkich stawianych pytań, można zastosować konstruk-cję lejkową tak zwane zwężanie. Przy tej konstrukcji temat rozpoczynany jest od pytania bar-dzo ogólnego, otwartego, które zakreśla jedynie szerokie ramy odpowiedzi bez wskazywania na konkretne problemy, do pytań bardziej szczegółowych, konkretnych, zamkniętych. Bądź konstrukcję odwróconego lejka, czyli przechodzenie od pytań konkretnych szczegółowych do bardziej ogólnych. Taka taktyka zalecana jest, kiedy możemy podejrzewać, że badany nie ma własnych przemyśleń na określony temat i w związku z tym, nie wiedziałby co odpowiedzieć na pytanie ogólne.

Kolejnym ważnym rodzajem pytań, które wykorzystano w rozmowie z badanymi była progresja, czyli stopniowe zbliżanie się do pytania właściwego. Zasadę tę stosowano wtedy, gdy przypuszczano, że dany temat lub dane zagadnienie w obrębie tematu mogłoby być za-grażające dla badanego i w związku z tym miałby problemy z mówieniem o tym. Wówczas w pierwszej kolejności pytano o sprawy zbliżone do tych, o których naprawdę chciano zdo-być wiedzę, a następnie przechodzono do sprawy właściwej.

W trakcie wywiadu pilnowano zasady dotyczącej zadawania tylko jednego pytania na raz, oraz tego, że należy formułować pytania w sposób prosty, bezpośredni, jasny i zrozumia-ły. Rozpoczynano od tematów stosunkowo neutralnych emocjonalnie, przechodząc do trud-niejszych. Unikano omawiania kilku tematów trudnych po sobie oraz języka naukowego i specjalistycznego. Dostosowywano poziom rozmowy do możliwości językowych badanych, co było szczególnie ważne w rozmowach prowadzonych z białostoczanami obecnie mieszka-jącymi

w Izraelu.

Stosowano się również do zasady, mówiącej o tym, że bardzo ważne jest pierwsze wra-żenie. W myśl, której należy unikać szybkiego przechodzenia do części zasadniczej, gdyż nazbyt śpieszne przechodzenie do pytań, szczególnie trudnych emocjonalnie może być odbie-rane, jako zagrażające. Wystrzegano się wypowiedzi zawierających formę oceny, dezaproba-ty, jako przykład może posłużyć następujące zdanie: Czy nie może pani wyrazić tego pro-ściej? Starano się również unikać nienaturalnej ekspresji pozytywnego ustosunkowania się do badanego.

Trzeci etap dotyczy zakończenia wywiadu. Tu według wskazówek znawców techniki wywiadu, powinno znaleźć się krótkie podsumowanie rozmowy, podziękowanie oraz poże-gnanie respondenta.

W odniesieniu do młodzieży licealnej uczącej się w białostockich liceach oraz uczniów szkoły średniej w Kiriat Białystok w miejscowości Yehud w Izraelu zastosowano technikę ankiety. W celu zebrania danych, w ramach tego etapu, zastosowano kwestionariusz ankiety. W odniesieniu do ankiety T. Pilch pisze: „Jest to bowiem szczególny przypadek wywiadu. Od wywiadu właściwego odróżniają ankietę 3 cechy: a) stopień standaryzacji pytań, b) zakres i „głębokość" problematyki, c) zasady jej przeprowadzania i związane z tym różnice dystansu społecznego między badanym a badającym”452.

Zatem o ankiecie należy powiedzieć, że „jest techniką gromadzenia informacji polega-jącą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”453. Jest to technika umożliwiająca szybkie przeprowadzenie badań, można ją prowadzić indywi-dualnie lub zbiorowo, docierając do dowolnie dużej grupy. Nie wymaga kontaktu bezpośred-niego badającego z badanym.

Ankieta może być wypełniana przez samego respondenta bądź przez badającego. Wy-pełnianie ankiety polega na podkreślaniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zdaniach kafeterii. Technika ankiety, o czym już wcześniej wspomniano, umożliwiła dotarcie do licznej grupy białostockich licealistów, oraz uczniów w szkole Kiriat Białystok. Narzędzie ankiety dzięki większej anonimowości respondentów gwa-rantuje szczerość wypowiedzi. Jest to niezastąpione narzędzie w badaniach pedagogicznych, poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Zastosowa-nie tej techniki pozwoliło na charakterystykę ilościową badanego problemu oraz na pokazaZastosowa-nie związków pomiędzy badanymi zmiennymi. Przyjęcie metody sondażu diagnostycznego, gdzie do gromadzenia danych użyto kwestionariusza ankiety, pozwolił między innymi, okre-ślić: treść i znaczenie używanych znaków reprezentujących pamięć przeszłości, wyznaczyć

452 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 96.

dominujące wśród badanych typy pamięci przeszłości, zdiagnozować stosunek badanych do przeszłości Białegostoku oraz ustalić motywy zainteresowania się przeszłością Białegostoku.

Przygotowując się do badań ilościowych, gdzie wykorzystana była technika ankiety uwzględniono następujące etapy: 1.Postawienie problemu; 2.Formułowanie pytań; 3.Ułożenie instrukcji; 4.Badania próbne;5. Przygotowanie ostatecznej wersji kwestionariusza ankiety w oparciu o analizę wyników badań próbnych.

Przy konstrukcji narzędzia – kwestionariusza ankiety wzięto pod uwagę wymagania stawiane pytaniom ankietowym. Mianowicie zalecenie by pytania ankiety były zawsze kon-kretne, ścisłe dostosowane do języka potocznego badanego środowiska oraz do wieku i wy-kształcenia pytanych osób. Najczęściej powinny być zamknięte i zaopatrzone w kafeterię, czyli zestawem wszelkich możliwych odpowiedzi. Dostosowano się do zasady w myśl, której ankieta winna dotyczyć najczęściej wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. W konstrukcji pytań używano jednoznacznych, ścisłych skategoryzowanych, porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia. Uwzględniono ponadto, następujące prawidła: pytania nie mogą sugerować odpowiedzi; powinny być kon-struowane według zasady zaczynając od pytań łatwych do bardziej skomplikowanych;

doty-czyć spraw ważnych

i koniecznych. Starano się by liczba pytań była ograniczona do niezbędnego minimum,by nie przekraczała granic psychofizycznej wytrzymałości badanych.

W kwestionariuszu ankiety stosowana była do uczniów forma „Ty”, gdyż zwrot ten ro-dzi poczucie zaangażowania, obowiązku i odpowiero-dzialności a przez to zwiększa rzetelność odpowiedzi. Starano się przestrzegać zasady by pytania dotyczące tej samej kwestii nie były sytuowane w bliskim sąsiedztwie, bowiem w przeciwnym wypadku mogłoby dojść do przepi-sywania odpowiedzi.

W ankiecie uwzględniono następujące rodzaje pytań, tak zwaną kafeterię zamkniętą, czyli pytania, do których zaproponowany jest ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający nie może wyjść, lecz tylko wybiera wśród możliwości, jakie daje sformułowany zestaw. Kafeterię półotwartą, czyli pytania do których podany jest zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem „inne”, pozwalający na zaprezentowanie swej odpowiedzi, jeśli nie mieści się w żadnym za-proponowanym sformułowaniu. Kafeterię koniunktywną, która pozwala na wybranie kilku możliwych odpowiedzi, dając potem możność obliczenia częstotliwości wyboru poszczegól-nych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii. Kafeterię dysjunktywną pozwalającą

na wybranie jednej

z dwojga lub kilku możliwych odpowiedzi. Oraz pytania otwarte, kiedy respondent może bez ograniczeń się wypowiedzieć na zadane pytanie. Pytania alternatywne, zakładające możli-wość odpowiedzi „tak” lub „nie”, a niekiedy umożliwiają odpowiedź „nie wiem”. A także pytania kontrolne, umożliwiające wykluczyć osoby badane odpowiadające w sposób zwodni-czy, ironiczny. Są to pytania całkowicie zbieżne z treścią innych pytań, lecz różne w samym ich ujęciu słownym.

W gromadzeniu informacji na temat pamięci przeszłości przedwojennego, wielokultu-rowego Białegostoku, posłużono się również techniką obserwacji, jako uzupełniającą