Badania jakościowe pozwalają na podejmowanie problemów trudnych, które nie są znane badaczowi, ale zostają uznane za istotne na zasadzie przeczucia, więc bardzo ważny jest bezzałożeniowy charakter takich badań. Nie są formułowane hipotezy ani nie ma precyzyjnych założeń wyników badań. W podejściu jakościowym badacz rezygnuje ze stawiania hipotez badawczych16.
Podejście jakościowe w pedagogice i w jej subdyscyplinie, jaką jest tanatope-dagogika, mają szerokie zastosowanie. Takie badania pozwalają na rozważanie przeżyć osoby cierpiącej, pochyleniem się nad bólem i cierpieniem.
Badania tego typu umożliwiają podejmowanie zagadnień, które są szczególne ze względu na to, że z jednej strony wykraczają poza ramy obiektywności i mierzalno-ści form, a z drugiej dotyczą poszczególnych osób, ich indywidualnych przypadków i niepowtarzalnej historii życia. Celem badań jakościowych jest przede wszystkim samo poznanie zjawiska bądź lepsze, głębsze zapoznanie się z tym zjawiskiem17.
W swojej pracy doktorskiej chciałabym przeprowadzić badanie jakościowe z zastosowaniem metody wywiadu narracyjnego z osieroconymi dziećmi na skutek samobójczej śmierci rodzica. Badania dotyczące tak traumatycznego przeżycia jak
13 M. Herbert, Żałoba w rodzinie, Gdańsk 2005, s. 52.
14 Tamże, s. 53.
15 J. Binnebesel, Tanatopedagogika w doświadczeniu..., s. 9.
16 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1998, s. 57.
17 Tamże, s. 56.
samobójstwo rodzica wskazane byłoby przeprowadzić strategiami jakościowymi.
Rozmowa odbywałaby się z dorosłą osobą, która w dzieciństwie straciła rodzica.
Wywiad narracyjny mógłby umożliwić wgląd w subiektywną strukturę życia osoby badanej, gdyż jest to „rozmowa, podczas której osoba badana opowiada historię swojego życia lub jego fragmentu z punktu widzenia jakiegoś kryterium”18.
W przypadku osoby badanej wywiad dotyczyłby tematu związanego z doświad-czeniem samobójczej śmierci rodzica. Punktem wyjścia takiego wywiadu staje się pochylenie się nad konkretnym słowem i konkretnym doświadczeniem dziecka.
Osierocone dziecko jest wtedy uczestnikiem badania, a nigdy osobą badaną.
W takiej rozmowie należałoby postawić pytanie o to, jakie doświadczenia emo-cjonalne, społeczne, związane z jakością relacji w rodzinie i organizowaniem życia po stracie towarzyszą dziecku i jego bliskim? Jakiego są to rodzaju doświadczenia urazowe i jakie strategie zaradcze mogą w tych sytuacjach występować? Jakie są oczekiwania dziecka co do rodzaju wsparcia i kto może go udzielić?
Planując podjęcie badań w strategii jakościowej, możemy stwierdzić, że:
• śmierć dotyczy każdego człowieka, to część naturalnego cyklu życia;
• popełnienie samobójstwa przez człowieka jawi się jako nienaturalna śmierć;
• na podjęcie decyzji o dokonaniu zamachu samobójczego ma wpływ wiele czynników;
• trudna sytuacja życiowa człowieka może doprowadzić do podjęcia próby samobójczej;
• śmierć członka rodziny powoduje cierpienie jego bliskich (proces żałoby, skutki śmierci bliskiego);
• samobójcza śmierć rodzica jest traumatycznym przeżyciem dla dziecka i jego rodziny;
• dziecko i jego rodzina potrzebują specjalistycznego wsparcia w sytuacji kryzysowej.
Cel naukowy planowanych badań:
• ukazanie rzeczywistości i aktualności problemu;
• analiza najnowszej literatury dotyczącej podejmowanej problematyki;
• przeprowadzenie i analiza badań;
• propozycja projektu pomocy pedagogicznej dziecku w sytuacji kryzysowej.
Wstępne założenia planowanych badań:
• wyniki przeprowadzonych badań zostaną poddane wnikliwej analizie i interpretacji;
18 K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Warszawa 2008, s. 136.
• podsumowując i syntetyzując zebrany materiał źródłowy, zamierzam opracować propozycję projektu pomocy dzieciom, których rodzic popełnił samobójstwo;
• sądzę, że możliwe będzie sformułowanie pewnych założeń i wskazań do praktyki pedagogiczno-edukacyjnej, które mogą okazać się pomocne przy próbie udzielenia wsparcia dziecku, a także jego rodzinie w tego rodzaju sytuacji kryzysowej.
Główny problem badawczy:
• Jakie doświadczenia są udziałem dziecka w sytuacji samobójczej śmierci rodzica? Czego doświadcza dziecko w sytuacji samobójczej śmierci rodzica?
• Jak powinna być ukierunkowana pomoc pedagogiczna dziecku, a także jego rodzinie? Jak powinno wyglądać udzielenie pedagogicznego wsparcia dziecku i jego rodzinie w sytuacji kryzysowej?
Szczegółowe problemy badawcze:
• Jakie doświadczenia emocjonalne, duchowe, społeczne związane z jako-ścią relacji w rodzinie i organizowaniem życia po stracie towarzyszą dziecku, jego bliskim?
• Jakiego rodzaju są to doświadczenia urazowe?
• Jak przebiegał proces żałoby po śmierci rodzica?
• Jakie strategie zaradcze mogą w tych sytuacjach występować?
• Jakie są oczekiwania co do rodzaju wsparcia?
• Kto może udzielić wsparcia dziecku i jego rodzinie?
Dla badacza, który jest pedagogiem zajmującym się zagadnieniami tanatopeda-gogiki, istotna staje się możliwość badania doświadczeń i rzeczywistości cierpią-cych osób, ich funkcjonowania w społeczeństwie. Należy podkreślić, że w procesie wychowania człowieka obecne są emocje, uczucia, wartości, więc nie powinno się ich pomijać także w przeprowadzaniu badań. Podejście jakościowe pozwala na zbadanie zagadnienia, jakim jest samobójcza śmierć rodzica, w sposób głębszy, na dotarcie do tych obszarów, które trudniej byłoby poddać analizie ilościowej. Jest to trudna sytuacja dla osoby cierpiącej, dotyczy traumatycznego przeżycia, staje się jednost-kowym, indywidualnym przeżyciem, ale także jest zjawiskiem złożonym treściowo i znaczeniowo. „Samobójstwo jest ciągle tematem tabu, zjawiskiem wstydliwym, przemilczanym. Wzbudza poczucie bezradności i lęku. W świadomości społecznej wywołuje szereg mitów, uprzedzeń i stereotypów. […] Każda praca naukowa, która
ujawnia wiedzę o złożoności i niejednorodności zjawiska samobójstwa, służyć może przeciwdziałaniu stereotypowym wyobrażeniom o samobójstwach oraz bezpośrednio lub pośrednio przyczyniać się do profilaktyki”19.
Samobójcza śmierć rodzica dotyczy zdarzenia bardzo osobistego, intymnego, związanego z prywatną sferą życia rodzinnego. W takim przypadku wskazane jest zastosowanie przez badacza właśnie metody narracji, która będzie przystosowana do podjęcia tak trudnego tematu, jakim jest samobójcza śmierć rodzica.
Zakończenie
Wstępne wnioski wskazują, że wartościowe byłoby podjęcie badań dotyczących samobójczej śmierci rodzica. Wydarzenie to oddziałuje na całą rodzinę i dostar-cza jej wielu cierpień i całkowicie zmienia jej życie. W tej traumatycznej sytuacji istotne jest rozumienie przez owdowiałego małżonka potrzeb i problemów dziecka.
Dalsza praca nad tym tematem mogłaby posłużyć wychowawcom, nauczycielom, pedagogom i osobom pracującym z dziećmi i młodzieżą w lepszym zrozumieniu sytuacji dzieci, które zostały osierocone w ten sposób przez rodzica. Zagłębienie i rozważanie tego problemu może być pomocne w udzieleniu wsparcia dla tych dzieci i ich rodzin.
Celem badań jakościowych z wykorzystaniem techniki wywiadu narracyjnego jest próba zbadania wycinka rzeczywistości, aby lepiej poznać doświadczenie i sytuację dziecka po stracie rodzica na skutek samobójczej śmierci.
Badanie jakościowe można zastosować w celu poznania przeżyć dziecka, które zostało osierocone przez rodzica w wyniku samobójczego zamachu. Taka próba poznania sytuacji i towarzyszących jej uczuć, emocji dziecka może pozwolić na udzielenie pomocy i wparcia w cierpieniu, jakiego doświadczyło dziecko.
Pochylenie się nad tym tematem jest wartościowe z pedagogicznego punktu widzenia, gdyż pokazuje, w jak trudnej sytuacji znajduje się dziecko, które doświad-czyło tego typu tragedii utraty rodzica w wyniku samobójczej śmierci. Analizując te zagadnienia, dostrzegamy potrzebę niesienia pomocy tym dzieciom i ich rodzinom.
Pomoc i wsparcie powinno zostać udzielone przez osoby odpowiednio do tego przygotowane. Moja dalsza praca nad tematem samobójczej śmierci rodzica może stać się pomocna dla osób współpracujących z dziećmi.
19 J. Czapska, Zamiast wstępu czyli o potrzebie interdyscyplinarnej refleksji nad samobójstwem jako problemem społecznym, w: Samobójstwo. Stare problemy, nowe rozwiązania, J. Stojer-Polańska, A. Biederman-Zaręba (red.), Kraków 2013, s. 10.
Stratę bliskiej osoby można porównać do nagłego emocjonalnego trzęsienia ziemi. Cierpiący może odczuwać samotność i oddzielenie od świata. Trwanie w izolacji dostarcza dodatkowego bólu, a wydostanie się spod gruzów tragedii wymaga przede wszystkim czasu i wielkiego wysiłku. Proces ten odbywa się powoli i na wielu płaszczyznach. Powodzenie możliwe jest tylko wtedy, gdy człowiek podejmie działanie, istotne staje się otrzymanie pomocy i wsparcia od innych. Po bezpowrotnym odejściu bliskiego osoba potrzebuje obecności innych i towarzy-szenia w cierpieniu20.
Bibliografia
Binnebesel J., Tanatopedagogika w doświadczeniu wielowymiarowości człowieka i śmierci, Toruń 2013.
Czapska J., Zamiast wstępu czyli o potrzebie interdyscyplinarnej refleksji nad samobójstwem jako problemem społecznym, w: Samobójstwo. Stare problemy, nowe rozwiązania, J. Stojer--Polańska, A. Biederman-Zaręba (red.), s. 9–16.
Grzybowski P., Praktyczne cele i aspekty kształtowania tanatologicznego pedagogów i nauczycieli, w: Jak rozmawiać z uczniami o końcu życia i wolontariacie, J. Binnebesel, A. Janowicz, P. Krakowiak (red.), Gdańsk 2009, s. 8–19.
Herbert M., Żałoba w rodzinie, Gdańsk 2005.
Hołyst B., Suicydologia, Warszawa 2002.
Krakowiak P., Strata, osierocenie i żałoba. Poradnik dla pomagających i dla osób w żałobie, Gdańsk 2007.
Keirse M., Piętno smutku. Słowa otuchy dla tych, którzy cierpią, Radom 2005.
Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1998.
Prolong J., Samobójstwo i co dalej?, Poznań 2013.
Rubacha K., Metodologia badań nad edukacją, Warszawa 2008.
http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/samobojstwa (dostęp 10.10.2015).
summary
The article touched the problem of suicide death of a parent and the related subject of a use of narrative research. The aim of the discussion is to introduce how to conduct a research in the analysis of narrative pedagogy. The article is an attempt to answer the question: Is the narrative research applicable in the field of science which is tanatopedagogics? Does 20 M. Keirse, Piętno smutku, s. 13.
an experience of a suicidal death of a parent can be tested using a narrative interview? This Article also applies to the planned research within the framework of a doctoral thesis related to the suicide death of a parent where adult children are being examined. Empirical studies will be carried out in a quality strategy. The aim of qualitative research using narrative interview technique is an attempt to examine the fragments of reality to understand better the experience and situation of the child after the loss of a parent as a result of suicide.
Qualitative research can be used as an attempt to know the experience of a child who has been orphaned by the parent as a result of suicide. It is an attempt to know the situation and the accompanying feelings and emotions of the child may help with support trough the suffering.
Preliminary findings indicate the value of such studies, because suicide death of a parent is a traumatic event and affects the whole family. Further work on this subject could be useful for tutors, teachers, educators and people working with children and young people in better understanding of the situation of children who have been orphaned in this way by a parent. The cavity and the consideration of this issue can be helpful in giving support to these children and their families.
Key words: suicide, death, suffering, child, support, assistance
Zofia Frączek