Warunkiem poradzenia sobie z urazem, jakim jest śmierć osoby bliskiej, jak pisze W. Badura-Madej, jest przejście całego procesu żałoby. Istotne jest szybkie
18 Por. tamże, 164–166.
19 Szerzej o tym: R. Gilbert, Jak sobie poradzić ze śmiercią rodzica, Kraków 2004.
nawiązanie kontaktu osoby osieroconej ze specjalistą, stworzenie warunków do rozmowy i wyrażania uczuć związanych ze zmarłym.
Działania realizowane przez terapeutę w ramach interwencji kryzysowej we wczesnym okresie żałoby przebiegają w pewnych fazach:
• w pierwszej rozmowie ważne jest kompetentne nawiązanie kontaktu, terapeuta nie stawia pytań o samopoczucie lub oczekiwania np.: „jak się Pani czuje?”, „w czym mogę Pani pomóc?”, ale raczej stwierdza: „wiem, że Pani syn nie żyje, czy możemy o tym porozmawiać?”;
• w kolejnych rozmowach poza emocjonalnym wsparciem terapeuta prze-kazuje wiedzę o żałobie jako naturalnym procesie oraz o tym, że każda osoba w sposób zróżnicowany przechodzi przez ten proces. Pozwala na ujawnienie przez osobę w żałobie doznań po starcie bliskiego, podej-muje egzystencjonalne tematy dotyczące sensu i wartości życia. Pomaga również w odróżnieniu realnego i wyimaginowanego poczucia winy oraz wskazuje też osobie osieroconej tych, którzy mogą być dla niej wsparciem;
Do ważnych umiejętności terapeuty, które podnoszą efektywność pracy z osobą w żałobie, należy: umiejętność współczującego słuchania, pozostawania milczą-cym, empatyczne podążanie za nastrojami, indywidualne podejście, cierpliwość w powracaniu i omawianiu tych samych emocji i wątpliwości.
Wsparciem dla osób po utracie bliskich mogą być również tzw. grupy wsparcia, które działają przy poradniach psychologicznych, ośrodkach pomocy społecznej, hospicjach. Uczestnicy spotkań grupowych dzielą się ze sobą doświadczeniami, uczuciami, przeżyciami, uczą się mówić o trudnych doświadczeniach oraz empa-tycznie słuchać, a przez to dostarczają sobie wzajemnego wsparcia20. Poza tym grupa daje możliwość otwartego mówienia o cierpieniu, co pozwala się łatwiej z nim zmierzyć, umożliwia też otrzymanie specjalistycznej pomocy psychologa, psychoterapeuty.
Przykładem mogą być grupy wsparcia organizowane przy: Centrum Psychote-rapii Indywidualnej i Grupowej FreeMind w Warszawie. Sesje grupowe odbywają się raz w tygodniu, każda z nich trwa 90 minut. Na spotkaniach podejmowana jest następująca tematyka: zawiązanie grupy, ustalenie zasad, psychoedukacja nt. żałoby; życie z osobą bliską przed jej śmiercią; śmierć bliskiej osoby; pogrzeb;
czas krótko po pogrzebie; okres żałoby; obecne relacje z innymi ludźmi; pozwole-nie umarłemu na odejście; list do umarłej osoby; moje dalsze życie: plany, pasje, zakończenie – ewaluacja21.
20 Por. W. Badura-Madej, Problematyka utraty, osierocenia i żałoby w praktyce interwencji kryzy-sowej, s. 168–172.
21 www.freemind.com.pl/terapia-grupowa/grupa-wsparcia-w-zalobie (dostęp 12.03.2016).
Zakończenie
Żałoba jest doświadczeniem trudnym i bolesnym, które dotyczy wszystkich sfer ludzkiego życia. Jest ona przeżyciem wielopłaszczyznowym, bardzo indywidualnym, ale i grupowym. Intensywnym doświadczeniem emocjonalnym i duchowym, prze-żywaniem samotności – pustki fizycznej i psychicznej. Sytuacja jest tym bardziej trudna, im bardziej utrata członka rodziny jest niespodziewana. Trzeba przez nią przejść, aby móc na nowo odnaleźć w życiu spokój i radość. Pamiętać należy, że od tego doświadczenia nie da się uciec, ale trzeba przez nie przejść. Silna wspólnota rodzinna, wzajemnie wspierając się, łatwiej radzi sobie z tym bolesnym doświad-czeniem, dokonuje reorganizacji życia rodzinnego wraca do równowagi. Bywają jednak takie sytuacje, w których, czy to z uwagi na słabe więzi w rodzinie, czy też indywidualne cechy członka rodziny, niezbędna jest pomoc specjalistyczna, terapia indywidualna lub grupowa.
Bibliografia
Badora S., Czeredrecka B., Marzec D., Rodzina i formy jej wspomagania, Kraków 2001.
Badura-Madej W., Problematyka utraty, osierocenia i żałoby w praktyce interwencji kryzysowej, w: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, oprac. W. Badura-Madej, Katowice 1999.
Bartosz B., Niektóre zagadnienia wsparcia społecznego, w: Prace Psychologiczne XXIV, Wro-cław 1992.
Bołoz W., Promocja osoby w rodzinie, Warszawa 1998.
Caplan G., Środowiskowy system oparcia a zdrowie jednostki, „Nowiny Psychologiczne”1984, nr 2–3.
Dyczewski L., Rodzina, społeczeństwo, państwo, Lublin 1994.
Gilbert R., Jak sobie poradzić ze śmiercią rodzica, Kraków 2004.
Homplewicz J., Etyka pedagogiczna, Rzeszów 1996.
Izdebska J., Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku, nadzieje i niepokoje, Białystok 2000.
Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1972.
Karta Praw Rodziny – Wstęp, punkt F, „L’Osservantore Romano” 1983, nr 10 (wersja polska).
Kawula S., Studia z pedagogiki społecznej, Olsztyn 1996.
List do rodzin Ojca św. Jana Pawła II, Sandomierz 1994.
Nowak B.M., Rodzina w kryzysie. Studium resocjalizacyjne, Warszawa 2012.
Seul-Michałowska S., Wsparcie emocjonalne rodziców w rozwoju dziecka, „Nowa Szkoła” 2000, nr 2, s. 30–33.
Wilk J., Pedagogika rodziny, Lublin 2002.
www.freemind.com.pl/terapia-grupowa/grupa-wsparcia-w-zalobie (dostęp 12.03.2016)
summary
Family is a community of people and community of life, whose members need to fulfill different roles, face challenges and support each other – in material, informational, emotional and spiritual meaning. The loss of a loved one displays family on traumatic experiences, which manifest itself as sadness, fear about future, anger, sorrow, feeling of guilt, loneliness and looking for meaning of life. Many factors influence experiencing loss of a loved person. They are connected with family development level, structure of family and circumstances in which person leaved family. Every member of family may find different way of experiencing the loss, according to age and bond with lost person. It should be noticed that individual needs of orphaned people are sometimes vast and apart from support of family such a person may need professional support of psychologist or therapist.
Key words: family, community, feeling of loss, loneliness, suport
Karolina Ludwikowska