Diagram 1. Odpowiedzi na pytanie o bajkoterapię – zestawienie
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
rozwijaniu budowaniu
pozytywnej samooceny
budowaniu relacji radzeniu sobie z sytuacjami
trudnymi Źródło: badania własne.
Według osób badanych bajkoterapia może pomóc dziecku w rozwijaniu wyobraźni (41%) oraz budowaniu ciekawości poznawczej związanej ze zdoby-waniem wiedzy o rzeczach, nazwach przedmiotów, zwierzętach czy doświadcza-nych sytuacjach. Dodatkowo bajkoterapia może pomóc w nauce radzenia sobie z przeżywanymi lękami (22%), związanymi z problemami dnia codziennego oraz dotyczącymi sytuacji straty najbliższych osób. Badani stwierdzili, że technika arteterapeutyczna może pozytywnie wpływać na samoocenę dziecka (17%) oraz na relacje z innymi ludźmi (13%), gdyż czynność czytania rozumiana jest jako sytuacja intymna, gdzie druga osoba czyta dziecku, tworząc w sposób pośredni przywiązanie czy rytuał spędzania wolnego czasu. Dodatkowo bajkoterapia może pomóc w raczeniu sobie z sytuacjami trudnymi (7%), gdyż dziecko bierze przy-kład z bohaterów bajek czy baśni, a następnie nie odczuwa strachu przed nowymi wyzwaniami bądź sytuacjami, które spotyka w życiu codziennym. Przykładem może być przedszkole oraz sytuacje dzielenia się z innymi dziećmi, wspólna zabawa w grupie, podporządkowanie się opiekunom czy kultura w zachowaniu. Istotną kwestią jest również choroba oraz śmierć osób bliskich, np. przebywanie rodzica bądź dziecka w szpitalu czy w klinice.
Diagram 2. Odpowiedzi na pytanie dotyczące optymalnego wieku do stosowania bajkoterapii – zestawienie
4–7 lat 8–10 lat 12%
57%
21%
10%
Źródło: badania własne.
Osoby badane uznały, że najlepszy czas dla stosowania bajkoterapii to okres 4–7 lat, gdyż wtedy dzieci wzorują się na postaciach z bajek, a ich bohaterowie stają się ulubieńcami oraz wzorami do naśladowania (57%). Dodatkowo 22% badanych stwierdziło, że omawiana metoda ma znaczenie w wieku 8–10 lat, wówczas dzieci przebywają w szkole podstawowej, w której codziennie obcują z literaturą dziecięcą.
Istotne w opinii badanych jest również to, że bajkoterapia ma znaczenie dla dzieci poniżej 4. roku życia (12%), przy czym zauważyli, że dziecko jeszcze nie jest w stanie rozumieć najważniejszych zależności występujących w bajce, zatem traktuje czyta-nie bajek jako zabawę oraz możliwość doświadczenia bliskiego kontaktu z rodzicami czy opiekunami. Tylko 10% badanych uznało, że metoda arteterapeutyczna może być przydatna dla dzieci oraz adolescentów po 10 roku życia.
Podsumowując rozważania, można powiedzieć, że osoby badane uznały (78%), że bajkoterapia może pomóc dzieciom w pokonywaniu trudności związanych ze stratą najbliższych osób. Respondenci uważają również, że niektóre bajki zostały stworzone, by przygotować dziecko psychicznie do tego, że śmierć istnieje oraz że jest ona kolejnym etapem życia ludzkiego. Natomiast pozostali badani uważają, że nie jest możliwe, by bajka i stosowanie technik arteterapeueutycznych umoż-liwiły dziecku pokonanie omawianych problemów. Uważają, że sytuacja śmierci jest jedną z najgorszych, która może spotkać małe dziecko, i nie są przekonani, by cokolwiek mogło pomóc.
Diagram 3. Odpowiedzi na pytanie na temat postrzegania śmierci oraz niwelowania lęku związanego z traumatyczną sytuacją u dzieci – zestawienie
78%
17%
5% tak
nie nie wiem
Źródło: badania własne
Osoby badane uważają (78%), że bajka może pozytywnie wpływać na spostrze-ganie śmierci oraz niwelowanie lęku związanego z traumatyczną sytuacją. 17%
badanych stwierdziło, że bajkoterapia jako samodzielna metoda nie jest w stanie pomóc dzieciom w poradzeniu sobie z wyżej wymienioną sytuacją. Twierdzą, że może ona pomoc, ale jako jedna z wielu metod pomocy osobie, która straciła naj-bliższych. Natomiast 5% badanych stwierdziło, że nie wie, jak odpowiedzieć na to pytanie i raczej nigdy się nad tym nie zastanawiali.
Zakończenie
Osoby badane za pomocą autorskiej ankiety uważają, że bajkoterapia ma najwięk-sze znaczenie dla dzieci w wieku 4–7 lat. Natomiast we wcześniejszych bądź później-szych latach oddziaływanie tej metody arteterapeutycznej nie posiada tak dużego znaczenia. Według respondentów bajkoterapia może pomóc dziecku w rozwijaniu wyobraźni, przeciwdziałaniu lękowi, a także w budowaniu pozytywnej samooceny czy relacji z innymi ludźmi. Zdecydowana większość osób badanych uważa, że bajka może pozytywnie wpływać na postrzeganie śmierci i w sposób znaczący niwelować lęki związane z traumatyczną sytuacją, w tym z utratą bliskiej osoby.
Potwierdzono również postawione hipotezy badawcze: pacjenci placówek psychiatrycznych uważają, że narysowana postać jest dla nich ważna z różnych
względów, np. emocjonalnych, poznawczych czy osobowościowych. Kolejną potwierdzoną hipotezą jest to, że pacjenci niezależnie od wieku utożsamiają się z narysowaną przez siebie postacią. Dodatkowo wraz z wiekiem wpływ bajkoterapii na życie badanych maleje – dzieci nie powiedziałyby bohaterom o swoich lękach czy problemach, a także o sytuacji straty najbliżej osoby bądź też uważają, że rozmowa z bohaterem nie przyniosłaby znaczącego dla nich efektu. Podsumowującm można powiedzieć, że bajka pomaga utrzymać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, w tym lękiem, smutkiem, żalem czy gniewem. Dodat-kowo uczy nowych zachowań oraz proponuje wykorzystanie konkretnych wzorów osobowych. Zatem pojawia się pytanie, czy książka może pomagać oraz leczyć?8
Bajkoterapia jest bardzo ważną metodą, która może przygotować oraz pomóc pogodzić się z trudną sytuacją oraz niwelować lęk u najmłodszych. Poprzez baj-koterapię dzieci nieświadomie odwzorowują struktury poznawcze, dzięki którym zrozumienie danej sekwencji zdarzeń jest dla nich proste i bardziej zrozumiałe.
Ponadto bajka pomaga się zrelaksować, odpocząć i zaakceptować nawet najgorsze i najbardziej bolesne dla dziecka sytuacje, w tym śmierć bliskiej osoby. Poprzez zastosowanie elementów bajkoterapii można nauczyć dziecko sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami i właściwego reagowania na przejawy emocji innych osób oraz skuteczne kontrolowanie ich. Prostsza jest również eliminacja nega-tywnych zachowań czy agresji, gdyż dziecko wie, jakie mogą być konsekwencje niezastosowania się do panujących w społeczeństwie reguł. Należy również dodać, że do utworów, które mogą pomóc w zrozumieniu tematyki śmierci należą Dziew-czynka i drzewo kawek Ritty Jalonen, Czy tata płacze? Hilde Ringen Kommendal, Czy umiesz gwizdać, Joanno? Ulf Stark, Niebo Bruno Gilberta, Żegnaj, panie Muffinie!
Ulfa Nilssona i wiele innych dzieł, dzięki którym postrzeganie trudnych aspektów przez dzieci staje się o wiele prostsze.
Bibliografia
Bernstein J.E., Rudman M.K., Books to Help Children Cope with Seperation and Loss. An Annotated Bibliography, t. III (29), New York 1989.
Brett D., Bajki, które leczą, cz. I, Gdańsk 2003.
Herbert M., Żałoba w rodzinie: jak pomóc cierpiącym dzieciom i ich rodzinom, Gdańsk 2005.
Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002.
Molicka M., Bajki terapeutyczne, Poznań 2002.
Sierotwiński S., Słownik terminów literackich, Wrocław 1966.
8 M. Molicka, Bajki terapeutyczne, Poznań 2002, s. 102.