Restrukturyzacja – proces ratowania i rozwoju przedsiębiorstwa
R. Borowiecki Restrukturyzacja jest procesem złożonym, wieloaspektowym, wywołanym zmianami zachodzącymi w otoczeniu i/lub
5.6. Badanie skutków restrukturyzacji
W zależności od rodzaju restrukturyzacji, efekty związane z wprowa-dzaniem radykalnych zmian będą miały charakter indywidualny. Przed-siębiorstwa nie mają większych problemów z pomiarem efektów procesu restrukturyzacji o charakterze ilościowym. Trudniejsze zadanie stoi przed nimi w przypadku oceny jakościowych efektów wprowadzanych zmian. Zespoły oceniające skutki restrukturyzacji mają wtedy za zadanie opra-cowanie pośrednich mierników umożliwiających pomiar.
Aby poprawnie zastosować opracowane mierniki efektywności, należy: – przedstawiać w sposób prosty i klarowny oczekiwane wartości mierników
wszystkim, których one dotyczą,
– uwzględnić wpływ czynników rynkowych poprzez powiązanie mierników z kluczowymi czynnikami sukcesu,
– zerwać z przeszłością, umożliwić pracownikom sprawdzenie się w no-wych warunkach,
– dokonać wyboru mierników finansowych i niefinansowych, które wska-zują czynniki mające wpływ na przyszłe wyniki,
– korzystać z mierników, na które przedsiębiorstwo ma bezpośredni wpływ,
– stale gromadzić i przetwarzać informacje,
– skoncentrować się na najistotniejszych miernikach efektywności21. Powszechnie spotykany w literaturze model oceny działań restruktury-zacyjnych to tzw. „pięciokąt restrukturyzacji” (zob. rys. 31).
Rysunek 31. Model oceny działań restrukturyzacyjnych
Źródło: (P. Bartkowiak, R. Borowiecki, A. Jaki, T. Rojek, Podstawy systemu diagnostyki
ekono-micznej i oceny procesu restrukturyzacji przedsiębiorstw, [w:] Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, red. R. Borowiecki, Warszawa 2003, s. 182).
Pierwszym etapem działań jest ocena przedsiębiorstwa z punktu widzenia właścicieli (jego bieżąca wartość). Następnie dokonuje się pomiaru wartości przedsiębiorstwa, bazując na przewidywanych przepływach gotówkowych. Efektem tych dwóch działań jest identyfikacja luki w wycenie, którą moż-na zmniejszyć, wprowadzając wewnętrzne usprawnienia i efektywniejsze zarządzanie aktywami. Kolejnym krokiem jest określenie wartości przed-siębiorstwa po zastosowaniu usprawnień zewnętrznych dzięki możliwości sprzedaży przedsiębiorstwa. Ostatnim etapem oceny jest optymalna war-tość po restrukturyzacji, czyli maksymalna warwar-tość przedsiębiorstwa, która uwzględnia wcześniejsze działania oraz efekty inżynierii finansowej22.
21 D. Lovett, S. Slatter, Restrukturyzacja firmy. Zarządzanie przedsiębiorstwem w
sy-tuacjach kryzysowych, Warszawa 2001, s. 264.
22 P. Bartkowiak, R. Borowiecki, A. Jaki, T. Rojek, Podstawy systemu diagnostyki
eko-nomicznej i oceny procesu restrukturyzacji przedsiębiorstw, [w:] Zarządzanie
Bieżąca wartość rynkowa przedsiębiorstwa
Plan restrukturyzacji
Bieżąca luka w wycenie Możliwość ukształtowania maksymalnej wartości Możliwość inżynierii finansowej Możliwości strategiczne i operacyjne Optymalna wartość po restrukturyzacji Wartość po usprawnieniach zewnętrznych Wartość po wdrożeniu ulepszeń wewnętrznych Wartość przedsiębiorstwa wg stanu obecnego Możliwość sprzedaży przedsiębiorstwa
Ocena skutków restrukturyzacji może być prowadzona w wartościach bezwzględnych lub porównawczych. Przy wartościach porównawczych przedsiębiorstwa stosują powszechnie koncepcję benchmarkingu.
Do oceny efektów restrukturyzacji w wartościach bezwzględnych wyko-rzystywane są informacje o charakterze ilościowym i jakościowym. Dane jakościowe bazują na słownym opisie stanu przedsiębiorstwa przed roz-poczęciem procesu restrukturyzacji oraz po wprowadzeniu koniecznych zmian. Często w celu uzyskania bardziej szczegółowych wyników doko-nuje się analizy stanu przedsiębiorstwa podczas realizowanego programu restrukturyzacji23. Przykładowy schemat badania jakościowego prezentu-je tabela 32.
Tabela 32. Przykładowe elementy strukturalne i cechy modelu oceny efektów restrukturyzacji
Elementy strukturalne i cechy jakościowe
Termin rozpoczęcia procesu restrukturyzacji Analizo-wany okres zmian 1. Charakterystyka przedsiębiorstwa: − forma prawna, − struktura organizacyjna,
− podstawowe rodzaje działalności, − główne produkty,
− struktura własności.
2. Obszar – przewaga konkurencyjna: – wartość oferowana klientom, – obsługiwane segmenty rynku, – typ przewagi konkurencyjnej,
– źródła i metody osiągania zysku związane z przechwytywaniem wartości.
restrukturyzacją procesów gospodarczych, red. R. Borowiecki, Warszawa 2003,
s. 182–183.
23 J. Brzóska, Metodyczne aspekty oceny restrukturyzacji przedsiębiorstwa, [w:]
Potencjał restrukturyzacji w warunkach globalizacji i nowej gospodarki, red.
3. Obszar – zasoby i ich wykorzystanie:
− zasoby materialne (wielkość i struktura kapitału, charakterystyka potencjału wytwórczego, usługo-wego, źródła dostaw surowców),
− zasoby niematerialne (liczba zatrudnionych i struk-tura wykształcenia, relacje z otoczeniem, kapitał intelektualny),
− strategiczne kompetencje (wprowadzanie produk-tów na rynek, unikalna obsługa klienproduk-tów, zdolność do akwizycji, zatrudnianie i rozwijanie najlepszych pracowników, rozwój umiejętności obsługi rynku hurtowego, zdolność do tworzenia przedsięwzięć partnerskich, np. alianse, klastry, partnerstwo pu-bliczno-prywatne).
4. Obszar – działania i procesy: − charakter podstawowych działań, − mapa procesów,
− typ łańcucha wartości umożliwiający identyfika-cję źródeł tworzenia wartości,
− struktura łańcucha wartości wskazująca stopień in-tegracji oraz determinanty kosztów i różnicowania.
Źródło: (J. Brzóska, Metodyczne aspekty oceny restrukturyzacji przedsiębiorstwa, [w:]
Poten-cjał restrukturyzacji w warunkach globalizacji i nowej gospodarki, red. R. Borowiecki, A. Jaki,
Kraków 2007, s. 657).
Podstawową metodą ilościowego pomiaru skutków restrukturyzacji jest analiza finansowa przedsiębiorstwa. Bliższą prezentację podstawo-wych wskaźników oceny ekonomicznej przedsiębiorstwa przedstawia ta-bela 33.
Powszechnie stosowaną techniką w ocenie skutków restrukturyzacji jest zrównoważona karta wyników (Balance Score Card – BSC). Umoż-liwia ona stałe badanie stopnia realizacji wyznaczonych celów w przed-siębiorstwie. Informuje również o efektywności zmian. Koncentrując się na czterech obszarach strategicznych przedsiębiorstwa (perspektywa: klienta, finansowa, procesów wewnętrznych, rozwoju), BSC dostarcza mierników efektywności. Ze względu na indywidualność i specyfikę przed-siębiorstw, każde z nich powinno opracować swój zestaw mierników wcho-dzących w skład BSC.
Tabela 33. Wybrane wskaźniki oceny procesu restrukturyzacji
Wzór Interpretacja
Wska
źniki efektywno
ści restrukturyzacji
1. Efprp=∑Erp-N, (Efprp>0) 2. Efprp=
N Erp
∑ , (Efprp>1)
Efektywność przedsięwzięć restrukturyzacyj-nych. W postaci formuły różnicowej przedsię-wzięcie restrukturyzacyjne jest ekonomicznie efektywne, gdy suma efektów jest większa od nakładów. W formule ilorazowej restrukturyza-cja jest ekonomicznie efektywna, gdy Efprp>1.
TWRti= Ft i Pt i Zat i M t i W W W W 4
Taksonomiczny wskaźnik głębokości restruk-turyzacji i-tego przedsiębiorstwa w roku t. Od-zwierciedla złożoność procesów restrukturyza-cyjnych. Na jego wartość mają wpływ cząstkowe wskaźniki odnoszące się do 4 rodzajów restruk-turyzacji: majątku, zatrudnienia, zakresu dzia-łania, finansów. Im wartość TWR jest bliższa 1 tym działania restrukturyzacyjne w większym stopniu osiągnęły zamierzony efekt.
Wska
źniki p
łynno
ści
Wskaźnik bieżącej płynności. Jest to stosunek aktywów bieżących do pasywów bieżących. Informuje o zdolności przedsiębiorstwa do re-gulacji bieżących zobowiązań za pomocą krót-koterminowych aktywów. Optymalny poziom wskaźnika to 1,2–2,0.
Wskaźnik natychmiastowej wypłacalności. Jest to stosunek sumy gotówki, rynkowych papie-rów wartościowych i należności do krótkookre-sowych zobowiązań. Świadczy o wypłacalności przedsiębiorstwa.
Wska
źniki produktywno
ści
=
Wskaźnik produktywności majątku ogółem. To stosunek przychodów netto ze sprzedaży do majątku całkowitego przedsiębiorstwa. Służy do oceny intensywności wykorzystania mająt-ku.
Wskaźnik produktywności majątku trwałego. To stosunek przychodów netto ze sprzedaży do majątku trwałego przedsiębiorstwa.
O W
K
K
S
W =
K W SZ
N
RPW
G
W + +
=
O WK
K
S
W =
C MP
cM
P
Wska
źniki rentowno
ści
a wartością zainwestowanego w nim kapitału. Zysk ekonomiczny. Jest to różnica między zy-skami operacyjnymi przedsiębiorstwa a kosztem jego kapitału. Mierzy różnicę pomiędzy stopą zwrotu kapitału zaangażowanego w działalność przedsiębiorstwa a kosztem tego kapitału. Wskaźnik wartości rezydualnej. Podstawą ob-liczeń jest wartość strumienia pieniężnego z ostatniego okresu prognozy. Ma wpływ na war-tość rynkową przedsiębiorstwa. Im krótszy okres prognozy tym większa wartość rezydualna. Wskaźnik rentowności kapitału własnego. Jest to stosunek zysku netto do kapitałów własnych przedsiębiorstwa. Informuje o tym, jak wiele zy-sku udało się wygospodarować z wniesionych kapitałów. Im wyższa wartość wskaźnika, tym korzystniejsza sytuacja przedsiębiorstwa. Wskaźnik rentowności majątku. Jest to stosu-nek zysku netto przedsiębiorstwa do wartości jego aktywów. Informuje o zdolności przedsię-biorstwa do wypracowania zysku oraz gospo-darowania jego majątkiem. Im wyższy poziom wskaźnika, tym lepsza kondycja finansowa. Wskaźnik rentowności sprzedaży. Jest to stosu-nek zysku netto do przychodów ze sprzedaży. Informuje, jak wiele zysku zostało w przedsię-biorstwie ze sprzedaży.
Wska
źniki obrotowo
ści
Wskaźnik rotacji należności. Jest to stosunek iloczynu przeciętnego poziomu należności i licz-by dni w badanym okresie do przychodów netto ze sprzedaży. Informuje o czasie zamrożenia gotówki w należnościach.
Wskaźnik rotacji zobowiązań. Jest to stosunek przychodu ze sprzedaży do przeciętnego stanu zobowiązań.
Wskaźnik rotacji aktywów majątku. Jest to stosunek przychodu ze sprzedaży do aktywów ogółem. Informuje o efektywności wykorzysta-nia majątku.
Wskaźnik rotacji zapasów w dniach. Jest to stosunek iloczynu stanu przeciętnych zapasów i liczby dni w badanym okresie do przychodów netto ze sprzedaży. Informuje, co ile przedsię-biorstwo musi odnawiać zapasy w celu realiza-cji sprzedaży. K O
K
Z
EVA= −
C O O ZK
K
W =
w
K
n
Z
ROE=
%
100
*
c
M
n
Z
ROA=
c M P WRM =P
T
N
N
D= *
PZob
P
WRZob=
c
M
P
WRM =
P
T
Z
R
D= *
Wska
źniki zad
łu
żenia
w przedsiębiorstwie.
Wskaźnik zadłużenia aktywów. Jest to stosunek zobowiązań ogółem do aktywów ogółem. Wskaźnik samofinansowania. Jest to stosunek kapitału własnego przedsiębiorstwa do kapita-łu obcego.
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego. Jest to stosunek kapitału obcego do kapitału wła-snego przedsiębiorstwa. Legenda: t P i
W
– wskaźniki odno-szące się do restruktury-zacji majątkut P i
W
– wskaźniki odnoszące się do restrukturyzacji finansów t P iW
– wskaźniki odnoszą-ce się do restrukturyzacji zakresu działania Zat iW
– wskaźniki odno-szące się do restruktury-zacji zatrudnieniaM
C – majątek całkowityprzed-siębiorstwa
CF
pieniężnego z ostatniego t – wartość strumienia okresu prognozyMT
– majątek trwałyV
– wartość rynkowaprzedsię-biorstwa
K
K – koszt kapitałuK
W – kapitał własnyr
d – stopa dyskontowaPZob
– przeciętny stan zo-bowiązańK
– wartośćzainwesto-wanego kapitału
T
sie – liczba dni w badanym okre-Z
sów – stan przeciętnychzapa-M
O – aktywa bieżąceP
– przychody netto zesprzeda-ży
Mc
– wartość aktywówG
– gotówkaK
C – kapitał całkowityK
O – kapitał obcyZ
B – zobowiązaniabie-żące
N
– należnościZ
okresoweK – zobowiązaniakrótko-RPW
– rynkowe papierywarto-ściowe
Zob
łem – zobowiązaniaogó-Źródło: opracowane na podstawie (Z. Drążek, B. Niemczynowicz, Zarządzanie strategiczne
przed-siębiorstwem, Warszawa 2003, s. 208–213; S. Jarka, Ocena efektywności restrukturyzacji przy wykorzystaniu metody taksonomicznej, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów
Rol-nictwa i Agrobiznesu, t. 5, z. 5, Warszawa–Poznań–Koszalin 2003, s. 58–59; Z. Leszczyński, A. Skow-ronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno-finansowa firmy, Warszawa 2000, s. 93–95, 97–98, 102, 106; S. Podczarski, Efektywność procesów restrukturyzacji przedsiębiorstw przemysłowych –
próba identyfikacji, „Przegląd Organizacji” 2006, nr 7–8, s. 51–52; M. Prystupa, Wycena mienia. Poradnik menedżera, Warszawa 2000, s. 166, 197, 223; T. Tylec, Ekonomiczna wartość dodana i strategiczna karta wyników jako nowoczesne narzędzia tworzenia długookresowej wartości przedsiębiorstwa, Kraków 2004, s. 54). C
K
c
M
Zob
W
ZA=
O WK
K
S
W =
W O ZKWK
K
W =
W ujęciu ogólnym dotyczącym poszczególnych perspektyw proponowa-ne są następujące wskaźniki:
– perspektywa rozwoju: satysfakcja pracowników, wydajność pracowników, wzrost kwalifikacji podwładnych,
– perspektywa procesów wewnętrznych: mierniki procesów jakościowych (satysfakcja klienta, udoskonalenie procesów wewnętrznych) oraz procesów kosztowych (redukcja zatrudnienia, modernizacja urządzeń produkcyjnych),
– perspektywa klienta: satysfakcja klientów, utrzymanie klientów, zdoby-wanie klientów,
– perspektywa finansowa: ograniczanie kosztów, rentowność, stopa zwrotu z inwestycji, wielkość zysku24.
Oprócz typowej analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa powinny rów-nież badać skutki zmian restrukturyzacyjnych, jakie zaszły w poszcze-gólnych działach. Możliwe jest to dzięki porównaniu przyjętych założeń i celów przed restrukturyzacją oraz stopnia ich realizacji po zakończeniu implementacji koniecznych zmian. Cele te wyznaczają pewnego rodzaju normy, które powinny zostać spełnione. W przypadku wystąpienia zbyt du-żych odchyleń, przedsiębiorstwa powinny ponownie przeanalizować pro-ces restrukturyzacji, tak aby wykryć przyczyny tych nieprawidłowości i je zlikwidować.