Udziałowcy sytuacji kryzysowej – grupy interesu

MLO IMMO PUMO Komponent doradczy Komponent informacyjny Wyjaśnienie: CM – menedżer ds. kryzysu; MLO – biuro kontaktów; CACO – biuro koordynacji; INCO – biuro informacji; PUMO – biuro public relations i mediów;

IMMO – biuro zarządzania wizerunkiem; PAG – grupa doradcza

Źródło: A. Zelek, Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie – perspektywa strategiczna, War-szawa 2003, s. 205.

3.3. Udziałowcy sytuacji kryzysowej – grupy interesu

Istota kryzysu przedsiębiorstwa objawia się przede wszystkim w za-kłóceniach funkcjonowania firmy, ale także w naruszeniu interesów okre-ślonych osób i grup związanych z przedsiębiorstwem. Wspomniane osoby i grupy interesu stają się więc – często niezależnie od ich woli i nieświado-mie – udziałowcami sytuacji kryzysowej. Udziałowcami są więc wszystkie podmioty gospodarcze i instytucjonalne zaangażowane bezpośrednio lub pośrednio w działanie firmy i w związku z tym są zainteresowane przebie-giem działań antykryzysowych. Można mówić o różnych typach udziałow-ców oraz różnych relacjach łączących ich z organizacją.

Zasadniczo można wyróżnić dwie grupy udziałowców sytuacji kryzy-sowej:

• udziałowcy wewnętrzni – akcjonariusze (udziałowcy, właściciele), kadra menedżerska, pracownicy, związki zawodowe itp.;

• udziałowcy zewnętrzni – instytucje finansujące, kooperanci, dostawcy, odbiorcy, władze centralne, władze lokalne, związki branżowe, związki konsumenckie, media itp.

Powodzenie działań restrukturyzacyjnych podejmowanych w przed-siębiorstwie w trakcie kry zysu zależy od właściwej identyfikacji różnych grup interesów, które należy uwzględnić, przystępując do budowy progra-mu naprawczego (zob. tab. 13).

Tabela 13. Przedsiębiorstwo i jego udziałowcy w programie działań na-prawczych

Grupy interesów (udziałowiec)

Powiązania przedsiębiorstwa z udziałowcami oraz ich zna-czenie dla firmy znajdującej się w kryzysie

Interesy

konkurentów ^{W zasadzie podejmowanie działań naprawczych wobec przed-}siębiorstwa, które w wyniku zaistniałej sytuacji powinno złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, jest działaniem na szkodę jego konkurentów. Narusza w pewnym sensie warunki zdrowej kon-kurencji, ponieważ często w wyniku programów restrukturyza-cyjnych redukowane są zobowiązania przedsiębiorstwa z tytułu zaległych podatków lub obowiązkowych składek na ubezpie-czenie społeczne. Oznacza to „ukryte” wspieranie z pieniędzy publicznych przedsiębiorstwa znajdującego się w kryzysie kosztem podatników, w tym przedsiębiorstw generujących go-dziwą wartość dla akcjonariuszy oraz płacących podatki i obo-wiązkowe ubezpieczenia. Nie zawsze jednak działania restruk-turyzacyjne wobec przedsiębiorstwa w kryzysie muszą być po-strzegane przez wszystkich konkurentów jako dzia łania na ich niekorzyść. W przypadku przedsiębiorstwa bankowego zgoda na niekontrolowany proces bankructw może oznaczać ogromne ryzyko destabi lizacji całego systemu finansowego, a więc jest niekorzystna dla wszystkich instytucji działających na rynku finansowym. Banki na ogół z wyrozumiałością odnoszą się do działań restrukturyzacyjnych wobec swoich konkurentów znaj-dujących się w sytuacji kryzysowej.

Interesy dostawców kapitału obcego

Najbardziej atrakcyjnym dla akcjonariuszy i zarządów źródłem pozyskania środków na finansowanie działalności gospodarczej są kapitały obce: obligacje i kredyty. Od pewnego czasu obserwuje się, że finansowanie rozwoju w oparciu o nowo wyemitowany ka-pitał własny stanowi coraz mniejszą część pasywów. Dominującą rolę wśród wierzycieli stanowią banki, a nie posiadacze wyemito-wanych przez przedsiębiorstwa obligacji i innych papierów dłuż-nych.

Program sanacji przedsiębiorstwa w kryzysie musi zatem bar-dzo poważnie traktować interesy banków z następujących po-wodów:

– zobowiązania wobec banków stanowią na ogół najpoważniej-szą część zobowiązań przedsiębiorstwa w kryzysie,

– bank – wierzyciel przedsiębiorstwa w kryzysie nie potrafi w porę ocenić prawidłowo jego zdolności kredytowej, niepra-widłowo monitorował lub zlekceważył sygnały ostrzegawcze, – w niektórych przypadkach bank skłonny będzie do zmiany

długu przedsiębiorstwa na akcje,

– bank może służyć profesjonalną pomocą w przygotowaniu programu restrukturyzacji finansowej,

– ze względu na traktowanie zaangażowania banku jako insty-tucji zaufania społecznego w działania naprawcze.

Interesy

akcjonariuszy ^{Pozycja akcjonariuszy w procesie restrukturyzacji jest różna} w zależności od skali i głębokości kryzysu przedsiębiorstwa. We wczesnej fazie kryzysu, dopóki straty spółki nie przekroczą kapitałów rezerwowych i zapasowych realna władza akcjona-riuszy jest niekwestionowana. To oni będą wyłącznie decydo-wać o kształcie programu naprawczego i dalszych losach firmy. W momencie, kiedy jednak straty naruszają kapitał akcyjny i niezbędne staje się szybkie dokapitalizowanie spółki, wówczas część realnej władzy prze suwa się w stronę przyszłych akcjo-nariuszy, których należy pozyskać w celu podniesienia kapitału akcyjnego. Oczywiście w sensie formalnoprawnym dotychczaso-wi akcjonariusze nadal decydują o składzie zarządu oraz emisji nowego kapitału. Wartość likwidacyjna spółki być może pokryje część kapitału zaangażowanego przez wierzycieli. Realna wła-dza przesuwa się wówczas w ręce wierzycieli, to oni mogą zgo-dzić się lub nie na sądowe postępowanie układowe lub umowę cywilno-prawną, mającą poprzez realizację programu napraw-czego oraz ustępstwa z ich strony doprowadzić do odtworzenia wartości firmy, w tym również wartości dla akcjonariuszy. Interesy

zarządu ^{Wyprowadzenie przedsiębiorstwa z sytuacji kryzysowej wyma-}ga szczególnie wysokich kwalifikacji zarządczych. Zazwyczaj zarząd, który szeregiem błędnych decyzji lub zaniechaniem ich doprowadził do sytuacji kryzysowej, nie będzie kompetentny do przygotowania i realizacji programu restrukturyzacji urucha-miającego proces odbudowy wartości firmy. Mimo że dotych-czasowy zarząd będzie szukać sposobów dla zachowania swojej pozycji i uczestniczenia w programie naprawczym, to właśnie w sytuacji programu naprawczego istnieje największy rozdźwięk pomiędzy interesami zarządu i innych grup zainteresowanych.

W przedsiębiorstwie bankowym wprowadzany jest przez insty-tucje nadzorcze w takich sytuacjach tzw. zarząd komisaryczny, który zastępuje nie tylko dotychczasowy zarząd, ale również i radę nadzorczą. Dla przygotowania i realizacji programu na-prawczego wydaje się uzasadnione powołanie nowego zarządu, wynagradzanego w zależności od sukcesów w realizacji po-szczególnych etapów odbudowy wartości firmy.

Interesy

pracowników ^{W przypadku kryzysu przedsiębiorstwa, pracownikom gro-}zi utrata dotychczasowych miejsc pracy, dlatego łatwiej jest w niektórych przypadkach negocjować ze związkami zawodo-wymi zbiorowe układy pracy. Celem tych negocjacji powinno być zmniejszenie kosztów stałych oraz uzależnienie w jak naj-większej części wysokości wynagrodzeń od wyników w zakresie odbudowy wartości firmy. Oznacza to faktyczne przerzucenie części ryzyka na pracowników oraz lepszą ich motywację. Za-rząd przedsiębiorstwa w kryzysie powinien jednocześnie za-dbać o zatrzymanie najbardziej wartościowych pracowników, bez których zwiększa się ryzyko niepowodzenia programu na-prawczego.

Interesy

dostawców ^{Umożliwienie dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa znaj-}dującego się obecnie w sytuacji kryzysowej leży w interesie do-stawców, dla których stanowiło ono większy lub mniejszy frag-ment rynku zbytu. Część dostawców, szczególnie tych, którzy odraczali płatności za swoje dostawy, znalazła się w sytuacji podobnej do innych wierzycieli, ponieważ istnieje duże ryzyko, kredyt kupiecki nie zostanie spłacony. W ewentualnym proce-sie restrukturyzacji zobowiązania przedsiębiorstwa w kryzy-sie dzieli się na ogół na dwie kategorie: zobowiązania drobne i znaczne zobowiązania wobec głównych dostawców. Zobowią-zania drobne wobec na ogół licznej rzeszy zniecierpliwionych wierzycieli powinny zostać możliwie szybko spłacone w całości, głównie w celu bardziej konstruktywnych negocjacji układo-wych w gronie głównych dostawców i wierzycieli oraz zwiększe-nia szans na porozumienie (mogą oni liczyć na długoterminowe korzyści z dalszej współpracy z przedsiębiorstwem w przypad-ku sukcesu restrukturyzacji).

Interesy

klientów ^{Troska dotychczasowych klientów przedsiębiorstwa w kryzy-}sie jest podstawowym warunkiem powodzenia ewentualnego programu naprawczego. Decyzje klientów o porzuceniu dotych-czasowego kontrahenta i przejściu do jego konkurentów mogą okazać się głównym czynnikiem bankructwa przedsiębiorstwa. Oznacza to bowiem utratę rynku zbytu przez przedsiębiorstwo w kłopotach finansowych oraz dalszy spadek sprzedaży, co

przyspiesza mechanizm kryzysu firmy, a także zniechęca wie-rzycieli i dostawców do działań w kierunku restrukturyzacji fi-nansowej.

Interesy społeczności lokalnej

Władze lokalne mogą okazać się cennym partnerem w realizacji programu naprawczego, ponieważ zainteresowane są kontynu-owaniem działalności przedsiębiorstwa na ich terenie, z obawy przed wzrostem bezrobocia i społecznych kosztów z tym zwią-zanych oraz z powodu ryzyka utraty wpływów podatkowych. Nie bez znaczenia jest czasem również utrata sojusznika dla lokalnych inicjatyw i wspólnych przedsięwzięć. Zdarza się, że władze lokalne wykupują od wierzycieli długi przedsiębiorstw w kryzysie prowadzących działalność gospodarczą na ich tere-nie. Zdarza się, że stają się ich współwłaścicielami w wyniku programu restrukturyzacji.

Interesy

państwa ^{Władze państwowe, podobnie jak władze lokalne mogą być za-}interesowane kontynuowaniem działalności przedsiębiorstwa w kryzysie ze względu na koszty społeczne zwiększonego bezrobo-cia oraz utratę wpływów podatkowych. Należy pamiętać jednak, że instytucje państwowe będące na ogół wierzycielami z powo-du niezapłaconych podatków lub (i) obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne, mają w niektórych krajach (w tym w Polsce) pozycję uprzywilejowaną w stosunku do pozostałych wierzycieli w przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa i zaspokajania roszczeń przez syndyka z masy upadłościowej. Urzędy skarbowe, a także ZUS odzyskują w ramach obowiązu-jącego obecnie prawa upadłościowego znacznie większą część należności niż pozostali wierzyciele.

Decyzja o zaangażowaniu państwa w ewentualny proces re-strukturyzacji ma ponadto kilka innych wymiarów. Państwo może nie być zainteresowane wspieraniem programu napraw-czego przedsiębiorstwa wraz z innymi wierzycielami, ponie-waż liberalna polityka gospodarcza może przykładać znacznie większą wagę do zachowania zdrowych zasad konkurencji lub też polityka przemysłowa kwalifikuje sektor, w którym działa przedsiębiorstwo w kryzysie, jako sektor schyłkowy.

Źródło: opracowane na podstawie (Współczesne źródła wartości przedsiębiorstwa, red. B. Dobie-gała-Korona i A. Herman, Warszawa 2006, s. 113–117).

Grupy te różnią się między sobą charakterem związku z firmą oraz możliwościami oddziaływania na nią, a także interesami. Właśnie problem rozbieżności i antagonizmów między interesami różnych grup

udziałow-ców może stanowić potencjalne zagrożenie dla sprawnego przebiegu pro-cesu uzdrawiania firmy.

Niestandardową typologię uczestników sytuacji kryzysowej proponu-je B. Rozwadowska. W proponu-jej opinii istnieją następujące typy ludzi, którzy uczestniczą w sytuacji kryzysowej:

1. Inicjatorzy kryzysu – osoby bądź grupy ludzi bezpośrednio