Metody oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie

Przeprowadzając ocenę ryzyka zawodowego, należy pamiętać, że jej podstawowym celem jest zapewnienie możliwie najlepszej ochrony zdro-wia pracowników, a jej głównym zadaniem jest zapobieganie skutkom za-grożeń zawodowych. W odróżnieniu od analizy wypadków jest działaniem proaktywnym, czyli polegającym na zastosowaniu niezbędnych środków profilaktycznych, minimalizujących prawdopodobieństwo wystąpienia chorób zawodowych i/lub wypadków57.

Zakres prac związanych z analizą ryzyka zawodowego obejmuje okre-ślone grupy działań i czynności przedstawione na rysunku 23.

Jest znanych kilka metod oceny ryzyka zawodowego. Różnią się one między sobą przede wszystkim przyjętym podejściem metodycznym do analiz, co rzutuje na poziom szczegółowości oceny. Żadna ze znanych

me-56 H. Batarowski, Systemy Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, http:// www.gdansk.oip.pl/64.html. dostęp: 21.02.2010.

57 I. Romanowska-Słomka, Wybór metody oceny ryzyka zawodowego, http://bhp.wip.pl, do-stęp: 12.04.2010.

tod oceny ryzyka zawodowego nie jest na tyle uniwersalna, aby można było ją stosować do oceny ryzyka we wszystkich przypadkach.

Rysunek 23. Struktura i elementy programu zarządzania ryzykiem ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Oceny ryzyka

Analiza ryzyka Wyznaczanie ryzyka Sterowanie, zmniejszanie ryzyka

Okre

ślenie zakresu _{Identyfikacja} ^zagro

że ń Analiza zagro że ń Oszacowanie ryzyka Decyzje o dopuszalno ści ryzyka Analiza opcji Podejmowanie decyzji Zastosowanie _{Monitorowanie}

Źródło: S. Wieczorek, P. Żukowski, Organizacja bezpiecznej pracy, Kraków–Tarnobrzeg 2009, s. 202.

Podstawowe metody oceny ryzyka zawodowego, opisywane w literatu-rze to58:

– metody indukcyjne – ich istotą jest uzasadnianie przez wnioskowanie

– charakteryzujące się tym, że przesłanki są zdaniami o jednostkowych przedmiotach czy zdarzeniach, zaś wniosek jest zdaniem ogólnym. Wnios ki wynikają z przesłanek będących ich szczególnymi przypadkami. Po przeprowadzeniu obserwacji i ewentualnych eksperymentów stosuje się uogólnienia i formułuje hipotezy. Zasady, które można zastosować w innych przypadkach, tworzy się po weryfikacji uogólnień i hipotez. W metodzie indukcyjnej zakłada się np. uszkodzenie elementu maszyny, a w efekcie analizy identyfikuje się zdarzenia, które mogły być spowodo-wane tą awarią. Do tego typu metod można zaliczyć np. wstępną analizę zagrożeń (PHA), matrycę ryzyka (wg normy IEC 300-3-9);

58 S. Wieczorek, P. Żukowski, Organizacja bezpiecznej pracy, Kraków–Tarnobrzeg 2009, s. 205–206; I. Romanowska-Słomka, Wybór metody oceny ryzyka zawodowego, http://bhp.wip.pl, dostęp: 12.04.2010.

– metody dedukcyjne – polegają na wyprowadzaniu logicznych

kon-sekwencji (wniosków, zdań szczegółowych) z poczynionych założeń i postawionych hipotez (zdań ogólnych). Analizy dokonuje się zgodnie z zasadą wynikania logicznego, czyli każde następne stwierdzenie wy-nika z poprzedniego. Wniosek wywy-nika z przesłanek na mocy jakiegoś prawa (schematu) logicznego. Metoda znana jest jako metoda „od ogółu do szczegółu”, np. w metodzie dedukcyjnej przewiduje się zdarzenie końcowe i szuka zdarzeń, które mogły do niego doprowadzić. Metoda dedukcyjna to np. analiza drzewa błędów.

Wśród metod oceny ryzyka zawodowego klasyfikowanych z punktu widzenia szczegółowości otrzymywanych wyników, można wyróżnić:

– metody ilościowe, określane mianem metod precyzyjnych, to metody wy-korzystujące rachunek prawdopodobieństwa. Szacowania dokonuje się przy założeniu pełnego dostępu do niezbędnych danych statystycznych, np. dotyczących liczby i rodzajów wypadków przy pracy i innych zdarzeń niebezpiecznych (potencjalnie wypadkowych), chorób zawodowych, czynników szkodliwych w środowisku pracy, czasu narażenia na czynniki środowiska pracy, liczby zatrudnionych itd. Metody ilościowe znalazły zastosowanie do szacowania ilości zdarzeń występujących w określonym przedziale czasowym, do określania prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń i ich skutków oraz wartościowania ryzyka występującego pod-czas projektowania, budowy i eksploatacji. Przy ocenie ryzyka metodami ilościowymi zakłada się wystąpienie zdarzenia (wypadku) wywołanego określonym zagrożeniem Z i szacuje skutki S spowodowane zdarzeniem oraz prawdopodobieństwo P lub częstość wystąpienia skutków zdarzenia/ zagrożenia, można przedstawić jako ich funkcję:

P = f (Z, S, P) (4.2)

gdzie:

Z – zagrożenie,

S – skutki, straty spowodowane zdarzeniem,

G – prawdopodobieństwo lub częstość wystąpienia skutków zdarzenia/

zagrożenia.

– metody jakościowe stosuje się najczęściej wówczas, gdy brak jest dostępu do statystycznych danych, które pozwalają na wiarygodne ilo-ściowe szacowanie ryzyka lub gdy nie jest wskazane stosowanie skom-plikowanych metod ilościowych. Do tego typu metod można zaliczyć: grafy ryzyka (np. graf ryzyka 1) i metody wskaźnikowe (np. wskaźnik

ryzyka – Risk Score). W metodach jakościowych szacowanym skutkom zdarzenia (S) i prawdopodobieństwu lub częstości (P), z jakimi skutki te mogą wystąpić, przypisywane są umowne wielkości charakteryzują-ce ich wartość. Przypisana wartość charakteryzująca poziom skutków oraz prawdopodobieństwo bądź częstość może być określona opisowo. Prawdopodobieństwo skutków w metodach jakościowych nie jest praw-dopodobieństwem zdefiniowanym matematycznie, lecz liczbą (wagą), stwierdzającą, że skutki zdarzeń są szacowane na różnych poziomach. Ryzyko zawodowe dla każdego zagrożenia można przedstawić jako funkcję:

R = f (P, S) (4.3)

gdzie:

S – skutki (straty) spowodowane zdarzeniem,

P – prawdopodobieństwo lub częstość wystąpienia skutków zdarzenia.

Dobierając metodę oceny ryzyka zawodowego stosownie do warun-ków pracy w poszczególnych branżach czy rodzajach działalności, należy wziąć pod uwagę59:

• wielkość przedsiębiorstwa, liczbę, rodzaj i zakres prowadzonej działal-ności, liczbę, rodzaje i wzajemne powiązania procesów, liczbę stanowisk pracy,

• stosowane technologie, wyposażenie techniczne i specyfikę operacji – ciągłe, okresowe, z przerwami,

• specyfikę i nasilenie występujących zagrożeń – substancje toksyczne, palne, wybuchowe, utleniające itp.,

• rodzaje zdarzeń, błędów i sytuacji niebezpiecznych – pojedyncze i wie-lokrotne awarie i zdarzenia, rozregulowanie procesu, awarie sprzętu, • doświadczenie, jakie ma zespół wykonujący ocenę i jakie mogą być skutki

braku takiego doświadczenia,

• zakres potrzebnych informacji i czy informacje te są dostępne oraz wia-rygodne,

• możliwość skorelowania zastosowanych metod analizy z dostępnymi danymi, możliwościami zespołu i dostępnością środków,

• sposób, w jaki przyjęte wartości parametrów ryzyka zawodowego wpłyną na jego ocenę,

59 I. Romanowska-Słomka, Wybór metody oceny ryzyka zawodowego, http://www. bhpex.pl/f,pl,ocena_ryzyka_zawodowego.html; S. Wieczorek, P. Żukowski,

• możliwość osiągnięcia rozwiązań zadawalających, spełniających warunki legislacyjne i wymagania normowe,

• wady, jakie może mieć wybrana metoda oceny ryzyka zawodowego. W doborze metody oceny ryzyka pomocny będzie algorytm doboru za-proponowany przez American Institute of Chemical Engineers (zob. rys. 24).

Dokonując wyboru metody najbardziej przydatnej do warunków pa-nujących w danym przedsiębiorstwie, wykorzystuje się metody należące do dużej rodziny metod systematycznej analizy zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego. Poniżej przedstawiono w sposób syntetyczny najważniejsze rodzaje metod, zgodnie z załącznikiem B normy PN-EN 1050:199960:

Rysunek 24. Algorytm doboru metod analizy ryzyka wg American Institute of Chemical Engineers

Źródło: opracowane na podstawie (Ryzyko zawodowe http://www.bhpex.pl/f,pl,ocena_ryzyka_zawo-dowego.html, dostęp: 11.03.2010).

60 Opracowano na podstawie: PN-EN 1050: 1999, Maszyny. Bezpieczeństwo – Zasady

oceny ryzyka; Metody analizy zagrożeń i szacowania ryzyka, http://analiza-fmea.

pl/metody-analizy-zagrozen-i-szacowania-ryzyka (11.03.2010).

Określ potrzebne do oceny ryzyka informacje Ustal, jaka ma być forma wyników oceny ryzyka

Rozważ zastosowanie metod:

• przegląd bezpieczeństwa (PB); ranking zagrożeń (RZ); • wstępna analiza zagrożeń (PHA); co? gdy? (WJ); listy kontrolne (LK) Wstępna lista rozwiązań

stosowanych środków

Czy konieczne jest ustalenie hierarchii obszarów niebezpiecznych? Rozważ użycie metod: PB, LK, WJ

Zastosuj metody PHA lub RZ Wstępny przegląd lub

określenie listy zagrożeń

Określenie scenariuszy wypadkowych i środków ochrony

Rozważ użycie metod: PB, LK

Rozważ użycie metod: PB Czy istnieje odpowiednia baza doświadczeń związanych z BHP?

Czy są listy kontrolne lub istnieje konieczność ich zbudowania?

Zastosuj metody WJ lub LK Zastosuj metody LK tak tak tak nie nie nie