Rodzaje restrukturyzacji

W zależności od potrzeb restrukturyzacji procesy zmian mogą być przeprowadzane w różnym czasie, w różnym tempie i przy użyciu różno-rodnych czynników, które stanowią część składową procesu zmian.

Tabela 28 prezentuje zestawienie wybranych klasyfikacji restruktury-zacji ze względu na różne kryteria.

Tabela 28. Klasyfikacja restrukturyzacji przedsiębiorstw

Kryterium Rodzaj restrukturyzacji

1. Układ (zakres) działań

restrukturyza-cyjnych − Makrorestrukturyzacja

− Restrukturyzacja sektorowa − Restrukturyzacja przedsiębiorstwa 2. Zasięg (skutki) restrukturyzacji − Restrukturyzacja naprawcza

− Restrukturyzacja rozwojowa 3. Forma restrukturyzacji − Restrukturyzacja przedmiotowa

− Restrukturyzacja podmiotowa 4. Stopień trudności i czas realizacji − Restrukturyzacja głęboka

− Restrukturyzacja płytka 5. Segment (obszar) działań

restruktury-zacyjnych − Restrukturyzacja operacyjna

− Restrukturyzacja finansowa − Restrukturyzacja własnościowa Źródło: opracowanie własne na podstawie (S. Lachiewicz, A. Zakrzewska-Bielawska, Miejsce

re-strukturyzacji organizacyjnej i kadrowej w procesie przekształceń polskich przedsiębiorstw,

[w:] Restrukturyzacja organizacji i zasobów kadrowych przedsiębiorstwa, red. S. Lachiewicz i A. Zakrzewska-Bielawska, Kraków 2005, s. 28–33).

Biorąc pod uwagę zakres działań restrukturyzacyjnych, możliwe jest wyróżnienie podziału na makrorestrukturyzację, restrukturyzację sekto-rową oraz restrukturyzację przedsiębiorstwa (zob. rys. 26).

Rysunek 26. Wpływ oddziaływania restrukturyzacji na różne obszary działalności

Kierunek oddziaływania

Makrorestrukturyzacja Restrukturyzacja

sektorowa ^{Restrukturyzacja} przedsiębiorstwa

Podział restrukturyzacji ze względu na zasięg i skutki oddziaływania daje efekt w postaci dwóch rodzajów restrukturyzacji: naprawczej i roz-wojowej.

Restrukturyzacja naprawcza ma na celu zapobieganie oraz

rozwią-zywanie sytuacji kryzysowych, w jakich znajduje się przedsiębiorstwo, co ma mu zapewnić ciągłość funkcjonowania. Ponadto przeprowadzenie restrukturyzacji pozwoli na przywrócenie przedsiębiorstwu wymaganego poziomu płynności finansowej oraz sprawności działania. Jej charaktery-stycznymi cechami są:

– krótki przedział czasu (od roku do dwóch lat), – bezwzględna konieczność wprowadzenia zmian, – zapobieganie likwidacji przedsiębiorstwa,

– działania mają charakter stabilizujący, prowadzone są wybiórczo, obej-mują wybrane obszary działalności przedsiębiorstwa,

– odzyskanie równowagi ekonomiczno-finansowej, poprawa wyniku finan-sowego,

– obniżanie kosztów,

– szybko odczuwalne korzyści8.

Podejmowane działania w ramach restrukturyzacji naprawczej mogą mieć miejsce w dwóch obszarach:

a) pierwszy z nich to istniejący potencjał przedsiębiorstwa i są to działa-nia obejmujące: usprawnienie zarządzadziała-nia, lepszą organizację pracy, obniżenie kosztów, motywację restrukturyzacyjną, doskonalenie kadr, podniesienie jakości wyrobów;

b) drugi z obszarów dotyczy „odchudzania” przedsiębiorstwa poprzez: li-kwidację nieefektywnych ogniw, sprzedaż części mienia, zagospodaro-wanie mienia z udziałem osób trzecich, wyłączenie obiektów z produk-cji, zwolnienia kadrowe, ograniczenia asortymentowe produkcji. Efektami restrukturyzacji naprawczej są: minimalizowanie wpływu ne-gatywnych czynników na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, przywrócenie płynności finansowej, odsunięcie groźby bankructwa, wstrzymanie inwe-stycji, opóźnienie spłat zobowiązań, redukcja zatrudnienia oraz likwida-cja niektórych komórek organizacyjnych9.

Restrukturyzacja rozwojowa dąży do przebudowy przedsiębiorstwa

lub dokonania przełomu innowacyjnego. Obejmuje obszary z zakresu

8 S. Lachiewicz, A. Zakrzewska-Bielawska, Miejsce restrukturyzacji organizacyjnej

i kadrowej w procesie przekształceń polskich przedsiębiorstw, [w:] Restruktury-zacja organizacji i zasobów kadrowych przedsiębiorstwa, op. cit., s. 30.

9 M. Brzeziński, Z. Pastuszak, Odnawianie przedsiębiorstwa, [w:] Wprowadzenie do

technologii, ekonomiki i marketingu. Głównymi celami podejmowanych działań są: wzrost udziału w rynku, udoskonalenie lub zmiana wyro-bów, modernizacja technologii wytwarzania, rozwój eksportu, ochrona środowiska10. Zapewnia ciągły rozwój przedsiębiorstwa, innowacyjność i doskonalenie. Przeprowadzana jest najczęściej w przedsiębiorstwach, które są w dobrej kondycji ekonomicznej. Ma na celu polepszenie spraw-ności i efektywspraw-ności przedsiębiorstwa oraz zwiększenie jego atrakcyjno-ści11. Efektem restrukturyzacji rozwojowej jest uzyskanie wyraźnej prze-wagi nad konkurentem. Prowadzi ona do wdrażania najnowszych osią-gnięć technologii oraz wyraźnej zmiany w metodach zarządzania przed-siębiorstwem. Dąży do ugruntowania pozycji przedsiębiorstwa na rynku krajowym i zagranicznym. Charakterystycznymi cechami restrukturyzacji rozwojowej są:

– długi przedział czasu (od 2 do 5 lat),

– przeznaczanie środków pieniężnych na działania badawczo-rozwojowe, – dokonywanie trwałych zmian o charakterze jakościowym i

struktural-nym,

– stosowanie najnowszych osiągnięć technologii i metod produkcji, – antycypacyjne rozwiązywanie problemów, wykorzystanie istniejących

szans, – ryzyko12.

W ramach restrukturyzacji rozwojowej wyróżnia się trzy formy, które zostały przybliżone w tabeli 29.

W zależności od misji i strategii oraz przyczyn przeprowadzenia re-strukturyzacji, przedsiębiorstwo może decydować się na restrukturyzację naprawczą lub rozwojową. Jeżeli organizacja stawia na rozwój, to nale-ży podjąć decyzję, w jaki sposób będzie reagować na zmiany zachodzące w otoczeniu celem określenia swojej pozycji konkurencyjnej na rynku.

Ze względu na kolejne kryterium, jakim jest forma restrukturyzacji, wyróżnia się restrukturyzację przedmiotową i podmiotową (zob. rys. 27).

10 A. Czermiński, M. Czerska, B. Nogalski, R. Rutka, J. Apanowicz, Zarządzanie

organi-zacjami, Toruń 2001, s. 560.

11 R. Borowiecki, A. Nalepka, Restrukturyzacja w procesie funkcjonowania i rozwoju

przedsiębiorstw, [w:] Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, red.

R. Borowiecki, Warszawa 2003, s. 83.

12 M. Brzeziński, Z., Pastuszak, Odnawianie przedsiębiorstwa, [w:] Wprowadzenie do

Tabela 29. Formy restrukturyzacji rozwojowej

Kreatywna Antycypacyjna Dostosowawcza

Podejmowana w sposób nieza-leżny od aktualnych lub przewi-dywanych zmian otoczenia. Ma na celu m.in. wywarcie wpływu na dokonanie się odpowiednich zmian w otoczeniu, zdobycie nowych rynków zbytu, wejścia w nowe dziedziny, innowacje w sferze techniki i technologii pro-dukcji. Wykorzystywana jest, gdy przedsiębiorstwo poszukuje nowych dróg rozwoju. W rezul-tacie kształtuje się nowa relacja powiązania przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Opiera się na przewi-dywaniu zmian otocze-nia. Jeżeli są one traf-ne, to przedsiębiorstwo dostosowuje do nich z wyprzedzeniem swoją działalność, co umożli-wia osiągnięcie prze-wagi konkurencyjnej i zdobycie pozycji lide-ra w danej blide-ranży. Wy-maga to opracowania i wdrożenia programu zmian strukturalnych.

Wprowadza przemiany w reakcji na zidentyfi-kowane zmiany w oto-czeniu. Jeżeli reakcja jest na nie odpowiednio szybka i skuteczna, umożliwia to utrzyma-nie pozycji konkuren-cyjnej przedsiębior-stwa. Zapobiega po-garszaniu się sytuacji ekonomiczno-finanso-wej przedsiębiorstwa i ewentualnym zagroże-niom funkcjonowania. Źródło: opracowanie własne na podstawie: (R. Borowiecki, A. Nalepka, Restrukturyzacja w

proce-sie funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, red. R. Borowieckiego, Warszawa 2003, s. 83; A. Dowżycki, H. Sobolewski, W.

Tłu-chowski, Restrukturyzacja, prywatyzacja i wycena przedsiębiorstwa, Poznań 2003, s. 27). Restrukturyzacja płytka obejmuje swym zasięgiem działania takie

jak: zmniejszenie aktywów majątku, zmniejszenie zatrudnienia, poprawa jakości i sposobu produkcji, zmniejszenie zadłużenia, fuzje, podział przed-siębiorstwa, utworzenie spółek-córek, komercjalizację, kontrakty mene-dżerskie. Działania te cechują się niewielkim wysiłkiem, niewielkimi zmia-nami i krótkotrwałymi efektami. Wprowadzane rozwiązania poprawiają funkcjonowanie przedsiębiorstw jedynie na krótki okres. Prawdopodobne jest zaistnienie podobnych problemów w przyszłości.

Restrukturyzacja głęboka to między innymi: zmiana struktury

mająt-ku, inwestowanie w nowoczesne metody produkcji, reorganizacja produk-cji, wprowadzanie innowacji technologicznych, prace badawcze, zmiana profilu i struktury zatrudnienia, rozbudowany marketing, prywatyzacja. Restrukturyzacja głęboka angażuje zarówno zasoby organizacji, jak i pra-cowników, wprowadza głębokie i długotrwałe zmiany. Przy jej wykorzysta-niu kadra zarządzająca skupia się zarówno na sytuacji obecnej, jak i prze-widywanej w przyszłości13.

13 A. Lipowski, Procesy restrukturyzacji w przedsiębiorstwach przemysłowych okre-su transformacji systemowej (wprowadzenie do problematyki), [w:]

Restruk-Rysunek 27. Restrukturyzacja przedmiotowa i podmiotowa

Przedmiotowa

Restrukturyzacja

Podmiotowa

– inicjatorem jest przedsiębiorstwo, – ma na celu osiągnięcie lub utrzymanie

do-minującej pozycji w produkcji konkretnej grupy wyrobów,

– dostosowanie asortymentu produkcji do przewidywanego popytu lub generowanie popytu na nowe asortymenty wyrobów, – zwiększanie ilości produkcji przy

utrzy-maniu zasadniczego asortymentu produk-cji,

– zwiększanie rentowności przedsiębior-stwa z zachowaniem jego zdolności roz-wojowych,

– bierze pod uwagę poprawę warunków bez-pieczeństwa i higieny pracy,

– ograniczanie zakłócenia środowiska przy-rodniczego, wdraża technologie przyjazne dla otoczenia,

– uczestniczenie przedsiębiorstwa w pgramach zatrudnienia nadwyżek siły ro-boczej,

– zmiany systemowe w przedsiębiorstwie związane z przekształceniami techniczno-technologicznymi i asortymentowymi, – zmiany w strukturze majątkowej

przed-siębiorstwa oraz zmiany w zasadach jego funkcjonowania,

– zastępowanie wyrobów o niskiej atrakcyj-ności rynkowej innowacjami,

– zmiany w obszarach techniki i technologii, zasobów ludzkich, marketingu, organiza-cji, systemu zarządzania.

– inicjatorem jest przedsiębiorstwo (czasem zdarza się, że organy państwowe i lokal-ne),

– dotyczy przemian własnościowych i struk-tury wewnętrznej organizacji gospodar-czych,

– ograniczenie inwestowania w niedosta-tecznie rentowną działalność, zlikwido-wanie inwestycji, które nie przynoszą dochodów, unikanie cen obrachunkowych niebędących cenami rynkowymi,

– wyłączenie funkcji usługowych, które nie są oparte na cenach rynkowych i nie mają strategicznego znaczenia,

– prawne, organizacyjne i ekonomiczne do-stosowanie przedsiębiorstwa do nowych warunków w celu podniesienia efektyw-ności ich działania,

– zmiany w obrębie systemów zarządzania oraz w obrębie ekonomiki, finansów i ryn-ku,

– zmiany w strukturze finansowania, – zmiana formy organizacyjno-prawnej,

która jest związana z przekształceniem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną,

– wejście do spółki kapitałowej inwestora strategicznego i zmiany w strukturze ak-cjonariatu,

– fuzja lub przejęcia podmiotów gospodar-czych,

– przyłączenie się przedsiębiorstwa do sieci firm, do aliansu strategicznego lub wejście do struktury holdingowej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie (R. Borowiecki, A. Nalepka, Restrukturyzacja w

proce-sie funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, red. R. Borowiecki, Warszawa 2003, s. 81; M. Brzeziński, Z. Pastuszak, Odnawia-nie przedsiębiorstwa, [w:] WprowadzeOdnawia-nie do nauki o przedsiębiorstwie, red. M. Brzeziński,

Warszawa 2007, s. 134–135; P. Cabała, K. Bartusik, Restrukturyzacja w jednostkach

gospodar-czych, Kraków 2006, s. 18; A. Czermiński, M. Czerska, B. Nogalski, R. Rutka, J. Apanowicz, Zarzą-dzanie organizacjami, Toruń 2001, s. 558; S. Lachiewicz, A. Zakrzewska-Bielawska, Miejsce re-strukturyzacji organizacyjnej i kadrowej w procesie przekształceń polskich przedsiębiorstw,

[w:] Restrukturyzacja organizacji i zasobów kadrowych przedsiębiorstwa, red. S. Lachiewicz, A. Zakrzewska-Bielawska, Kraków 2005, s. 29).

Ogólnym schematem łączącym w sobie wszystkie obszary restruktu-ryzacji przedsiębiorstwa jest koncepcja C. Suszyńskiego (zob. rys. 28). Jest to koncepcja, z którą najczęściej można się spotkać w literaturze ze względu na jej uniwersalny charakter. Dokonuje ona ogólnego przeglądu rodzajów restrukturyzacji obejmujących całe przedsiębiorstwo. Dzięki przejrzystemu układowi ułatwia kadrze zarządzającej podjęcie decyzji co do charakteru, zakresu czy obszaru planowanej restrukturyzacji.

Rysunek 28. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa

Źródło: (C. Suszyński, Restrukturyzacja konsolidacja globalizacja przedsiębiorstw, Warszawa 2003, s. 190).