Bariery i motywacje w podejmowaniu aktywności fizycznej

Jest wiele metod motywujących młodego człowieka do bycia aktyw-nym fizycznie. Tak jak zostało opisane we wcześniejszym rozdziale, po-trzeba uprawiania sportu kształtowana jest przez rodziców, nauczycieli oraz media. Po kształtowaniu takiej potrzeby nastąpić może kolejny etap – rozwijanie jej poprzez szkolne kluby sportowe.

Celem działalności szkolnych klubów sportowych jest zarówno tre-ning sportowy, jak i rekreacja. Zadanie klubów stanowi zwiększenie ak-tywności ruchowej dzieci i młodzieży, osiągnięcie stanu zdrowotności młodego pokolenia, rozwój sprawności i wydolności fizycznej. Działal-ność szkolnych klubów sportowych jest kontynuacją zabiegów szkoły w zakresie wychowania fizycznego, zapewnia ona uczniom uczestnicze-nie w dodatkowych godzinach zajęć sportowych. Dzięki aktywności ru-chowej uczeń może odkryć swoje uzdolnienia i zainteresowania. Dzieci i młodzież uczy się zdrowej rywalizacji i tolerancji, a wspólne

wyjaz-dy na zawowyjaz-dy sportowe kształtują umiejętność współpracy, integracji, rywalizacji i stosowania zasad fair play. Udział w zajęciach klubu daje uczniom możliwość aktywnego spędzania czasu wolnego oraz uczest-nictwa w zawodach, a także lepszego do nich przygotowania i reprezen-towania szkoły poprzez branie udziału w zawodach.

Duży wpływ na samą chęć bycia aktywnym sportowo mają inne oso-by. Są nimi rodzice, przyjaciele, nauczyciele, ale również osoby obce.

Czasami wystarczą spotkania ze sportowcami, którzy aktywnie działają na arenie sportowej, ale także z tymi, którzy zakończyli swoją karierę i chętnie przekazują młodym ludziom swoją wiedzę, opowiadają o wła-snych doświadczeniach zdobytych podczas kariery.

Istnieje bowiem grono osób, które zakończyły swoją karierę sporto-wą, ale nadal prężnie działają w świecie sportu. Najczęściej takie osoby obierają kierunek trenerski, a nawet otwierają szkółki sportowe dla naj-młodszych. Chętnie przekazują dzieciom i młodzieży wiedzę zdobytą w praktyce i wierzą, że ich praca przyniesie efekty, by móc cieszyć się z sukcesów podopiecznych. Byli sportowcy pomagają spojrzeć na sport pod kątem psychologicznym. Uświadamiają młodego człowieka, jakie cechy pomagają w  codziennym życiu – dążenie do określonego celu oraz nieustępliwość. Byli sportowcy bowiem, mimo różnego rodzaju przeciwności losu, nie poddają się zbyt szybko.

Do owych sportowców zaliczyć można tych znanych ze szklanego ekranu, a także tych lokalnych. Pokazywanie zawodników, którym udało się na arenie sportu, jako zwykłych ludzi, byłych uczniów, którzy nawet nie marzyli o tym, że będą sportowcami, wpływa na świadomość mło-dych ludzi i skłania do pozytywnego myślenia na temat swojej ewentual-nej przyszłej kariery sportowej. Spotkania z takimi osobami mają służyć przedstawieniu wartości i koncepcji. Ważne są także organizowane dla dzieci i młodzieży wykłady prowadzone przez pasjonatów sportu. Ich wskazówki, jak umiejętnie organizować dzień, by znaleźć na wszystko czas, w tym na aktywność fizyczną, mogą młodym bardzo się przydać.

Osoby te pokazują, że nie trzeba być zawodowym sportowcem, świet-nym w konkretnej dziedzinie, by czerpać przyjemność z jakiejkolwiek aktywności ruchowej (Michalski, Napierała, Zasada, 2005, s. 118-120).

Motywacje

Motywacją nazywamy wewnętrzny proces, za pomocą którego kon-trolowane jest zachowanie danej jednostki społecznej, przekazywana jest energia i  – co najważniejsze – proces ten pobudza jednostkę do aktywnego i trwałego działania, redukując tym samym stan napięcia.

Motywem można również nazwać każde działanie zmierzające do po-budzenia człowieka do działania lub sprzyjające owemu działaniu.

Wyróżnić można dwa podstawowe typy motywacji:

• Motywacja zewnętrzna – to nasza działalność kierowana z  ze-wnątrz, działanie w celu uzyskania nagrody. Kształtowanie mo-tywacji do działania jest procesem złożonym. Zadania zbyt łatwe nudzą i obniżają natężenie motywacji, zbyt trudne zniechęcają.

Zadania przerastające możliwości danej osoby wywierają ujemny wpływ zwłaszcza u osób ambitnych, o dużej potrzebie uznania i osiągnięć.

• Motywacja wewnętrzna – w której motyw tkwi w nas samych, a  działalność sprawia nam przyjemność. Dążenie osoby kieru-jącej dowolną formą aktywności powinno być zmierzaniem do rozwijania motywacji. Korzyści takiego procesu są bogate.

Podstawowymi motywatorami w  uprawianiu aktywności fizycznej są przede wszystkim:

• motyw wypoczynku,

• motyw zmiany otoczenia,

• motyw współuczestnictwa,

• motyw przeżycia (emocjonalny),

• motyw poznawczy,

• motyw samorealizacyjny,

• motyw zdrowotny.

Decydujący wpływ na formę aktywności człowieka ma jego osobo-wość, temperament, postawa, zdolności, zainteresowania i  potrzeby, a nie tylko cechy morfologiczne czy fizjologiczne. Według nich moty-wacje i emocje są istotnym elementem ostatecznych wyborów i decydu-ją o formach rekreacji ludzi.

Osoby uprawiające aktywność fizyczną można podzielić według ty-pów motywacji:

• typ aktywnościowo-hedonistyczny – to osoby, u  których ak-tywność wynika z  potrzeby biologicznej ruchu, jest przyjemna i atrakcyjna sama w sobie;

• typ relaksowo-katartyczny – to osoby, dla których rekreacja jest formą ucieczki od codziennych obowiązków i kłopotów, służąc przede wszystkim wypoczynkowi oraz rozładowaniu stresów i napięć psychicznych;

• typ zdrowotno-higieniczny – to osoby, które uprawiają ćwiczenia w celu poprawy czy utrzymania zdrowia, sprawności fizycznej, sylwetki, urody;

• typ społeczno-towarzyski – to osoby poszukujący w  rekreacji możliwości nawiązywania kontaktów towarzyskich, preferujące grupowe formy spędzania czasu;

• typ poszukiwacza przygody – to osoby, które uprawiają formy rekreacji dostarczające wrażeń i emocji związanych z ryzykiem, hazardem, doznaniami estetycznymi, preferujące walkę z siłami natury, przeciwnikiem, samym sobą;

• typ ambicjonalny – to osoby, które w rekreacji poszukują możli-wości sprawdzenia się i dowartościowania np. przez zwycięstwo w rywalizacji sportowej, uprawiając rekreację na pokaz, uzysku-jąc aplauz społeczny;

• typ poznawczo-edukacyjny – ten typ obejmuje osoby, dla których rekreacja jest okazją do poznania i nauczenia się czegoś nowego, sposobem samodoskonalenia oraz rozwoju swoich zaintereso-wań i zamiłowań (Napierała, Muszkieta, 2011, s. 80-81).

Zarówno dzieci, jak i młodzież jako priorytet w podejmowaniu ak-tywności fizycznej stawiają beztroskie wykorzystanie czasu wolnego, a dopiero później pojawiają się na przykład motywy związane ze zdro-wiem, poznaniem, rywalizacją czy samorealizacją. Niewątpliwie taka właśnie hierarchia wynika z nieświadomości znaczenia aktywności fi-zycznej w życiu człowieka oraz z barier w podejmowaniu aktywności fizycznej.

Bariery

Wiele barier ma szeroki kontekst społeczny, związany z brakiem do-brych koncepcji teoretycznych, jak i wzorców istniejących w praktyce społecznej. Przełamanie wspomnianych barier to zadanie dla współ-czesnego organizatora aktywności rekreacyjno-turystycznej. Do barier zalicza się:

• niedostatek czasu wolnego,

• brak odpowiednich właściwości psychicznych,

• ograniczenia ekonomiczne,

• zaniedbania kulturowe,

• słabe umiejętności ruchowe,

• niska samoocena stanu zdrowia,

• reglamentacje ekologiczne.

W stosunku do uprawienia aktywności fizycznej możemy wyodręb-nić następujące bariery:

• bariery kulturowe,

• bariery ekonomiczne,

• bariery intelektualne,

• bariery psychologiczne,

• bariery realizacyjne,

• bariery geograficzne.

Bariery kulturowe niewątpliwie są skutkiem braku wzorców wyma-ganych do podejmowania aktywności fizycznej. Aktywność ruchowa dawniej traktowana była lekceważąco i kojarzona jedynie z obowiązko-wym wysiłkiem i wydatkowaniem energii na cele związane z pracą. Do-browolna aktywność traktowana była ekstrawagancko. Efektem takiego rozumowania jest brak wypracowanej tradycji w  aspekcie aktywności fizycznej, którą w obecnych czasach traktuje się lekceważąco. Skutkiem tego jest wcześniej wspomniany brak wypracowanej tradycji, stereoty-py, historycznie ukształtowane negatywne postawy wobec aktywności fizycznej. Pokonanie bariery kulturowej wymaga długotrwałej i ciężkiej pracy w celu zmiany poglądów, starych nawyków i ludzkiej świadomości.

Bariery ekonomiczne mają dwie odsłony. W aspekcie ogólnym, któ-ry wiąże się z materialnymi warunkami bytowania społeczeństwa, oraz w aspekcie jednostkowym, który wiąże się z indywidualnymi kosztami uprawiania poszczególnych form rekreacji. Możliwości uprawiania ak-tywności rekreacyjnej społeczeństwa wiążą się z sumą, jaką państwo jest w stanie przeznaczyć na rozwój infrastruktury rekreacyjnej, oraz z ilo-ścią czasu wolnego, jakim dysponuje społeczeństwo. Pokonanie bariery ekonomicznej wydaje się być najprostsze spośród wszystkich. Elemen-tami pomocnymi w pokonywaniu tej bariery są: zwiększający się zasób czasu wolnego, zwiększająca się suma przeznaczana na zakup sprzętu sportowego, dynamiczny wzrost dobrobytu społeczeństwa, rozwój bazy usługowej, wzrost liczby wypożyczalni sprzętu, który tym samym po-zwala obniżyć indywidualne wydatki na uprawianie „droższych” dyscy-plin sportowych.

Bariery intelektualne związane są z dojrzałym wiekiem, a jej przy-czyną jest nieodpowiednia interpretacja udziału aktywności ruchowej w życiu człowieka. Ciężka, intensywna i wyczerpująca praca fizyczna powoduje, iż w człowieku rodzą się negatywne postawy związane z ak-tywnym spędzaniem czasu wolnego. Zamiast tego preferowany jest bierny wypoczynek. Niestety jednak żadna praca nie jest w stanie suk-cesywnie rozwijać organizmu ludzkiego. Odnowa biologiczna organi-zmu polega nie na zaniechaniu wszelakich czynności fizycznych, ale na zróżnicowaniu ich działania oraz znacznie mniejszym obciążeniu pod-czas ich wykonywania niż to miało miejsce wcześniej. Bardzo ważna jest również świadomość, że wykonuje się daną czynność dla własnej satysfakcji czy własnego zdrowia.

Bariery psychologiczne wiążą się w  znacznym stopniu z  brakiem motywacji w  podejmowaniu aktywności fizycznej w  czasie wolnym.

W społeczeństwie, także w tej jego części, która przekonana jest o po-trzebie aktywności fizycznej, dominuje stanowisko, iż aktywność fizycz-na wiąże się z dezaprobatą społeczną, utratą prestiżu, a fizycz-nawet ośmie-szeniem czy też z pogardą. Bariera psychologiczna wiąże się również ze strachem przed możliwością kontuzji czy też lękiem związanym z negatywnym wynikiem samooceny. Pokonaniu owej bariery sprzyja zwiększenie poziomu motywacji, wykorzystanie czynników poprawia-jących atrakcyjność wykonywanej aktywności fizycznej. Niewątpliwie

poważny błąd stoi po stronie medycyny i ich przedstawicieli. Lekarze wprawdzie zalecają zajęcia ruchowe jako środek terapeutyczny, ale tylko w sytuacji wyższej konieczności i ostateczności, bardzo często w mo-mencie, gdy jest już za późno. Zupełnie inną kwestią jest fakt, że sam pa-cjent z reguły lekceważy zalecenia ruchowe swojego lekarza. Pokonanie bariery psychologicznej jest bardzo trudne i w znacznej mierze zależy wyłącznie od jednostki.

Do barier realizacyjnych zalicza się głównie pobieżnie traktowane lekcje wychowania fizycznego, sposób propagowania aktywności fizycz-nej poprzez środki masowego przekazu, funkcjonowanie systemu wy-chowawczego w samej rodzinie.

System szkolnictwa oficjalnie kładzie olbrzymi nacisk na wywieranie pozytywnych postaw zdrowego i aktywnego spędzania czasu wolnego wśród dzieci i młodzieży oraz na kształtowanie nawyków zdrowego sty-lu życia, niezbędne w wieku dojrzewania, jak i samym wieku dorosłym.

Rzeczywistość jest jednak inna. W praktyce wychowanie fizyczne trak-towane jest jako przedmiot mniej ważny od innych, a forma prowadze-nia zajęć jest lekceważąca i pobieżna.

Jeśli natomiast chodzi o środki masowego przekazu, to ich działanie jest niespójne. Jako główny kanał przekazu idei kultury fizycznej środ-ki, takie jak prasa, radio, telewizja, Internet, powinny trzymać wspólny front w propagowaniu aktywności fizycznej. W rzeczywistości spotkać się można z odmiennym zdaniem wobec tej samej treści, co niekorzyst-nie wpływa na odbiorcę.

W rodzinie z kolei brakuje wzorców, które sprzyjają tworzeniu się pozytywnych nawyków w aktywnym spędzaniu czasu wolnego poprzez aktywność fizyczną. Wręcz przeciwnie, wszelkiego rodzaju inicjatywy młodych ludzi czy też dzieci bywają tłumione przez opiekunów i rodzi-ców. Od dzieci wymaga się, by były grzeczne i dobrze się uczyły, zapo-mina się jednak o aktywności fizycznej, wręcz o nakazie ruchu. W rze-czywistości dzieci aktywne, biegające, chcące w znacznej części swojego wolnego czasu ruszać się, uważane są przez swoich rodziców za nad-pobudliwe. W konsekwencji tego rodzice nakazują im zachowywać się spokojniej, grzeczniej, zabraniają biegania.

Pokonaniem bariery realizacyjnej jest zrozumienie różnic pomiędzy teorią a praktyką i ustalenie wspólnego frontu w masmediach. Ważnym celem służącym pokonaniu tej bariery jest też uświadomienie rodzicom ich błędów w procesie wychowawczym i udowodnienie im, że aktyw-ność jest bardzo ważna.

Bariery geograficzne to w głównej mierze warunki naturalne panu-jące na danym obszarze. Poszczególne formy aktywności, oprócz do-brze rozwiniętej bazy usługowej, wykształconej kadry, potrzebują rów-nież odpowiedniego położenia geograficznego miast czy osiedli, a także odpowiednich warunków fizjograficznych, którymi są rzeźba terenu, lasy, akweny itd. Niestety w trudnej sytuacji znajdują się obszary i same miasta, które położone są na mało atrakcyjnych obszarach z ubogimi warunkami fizjograficznymi utrudniającymi samodzielne, aktywne spędzanie czasu wolnego. Wprawdzie ówczesna technologia pozwala urozmaicić teren i sprawić, że będzie on bardziej atrakcyjny, np. poprzez różnego rodzaju infrastrukturę i zagospodarowanie terenu, to niewąt-pliwie są to inwestycje bardzo kosztowne, przez co niewykonywane tak często, jak chciałaby społeczność lokalna. Rozwiązaniem problemu bariery geograficznej jest dostosowanie form aktywności ruchowej do ukształtowania terenu, warunków fizjograficznych i infrastruktury, po-pularyzacja form aktywności fizycznej niezależnie od panujących wa-runków przyrodniczych (Napierała, Muszkieta, Żukow, Sikorska, 2009, s. 19-32).

Wszelakiego rodzaju udogodnienia cywilizacyjne, postęp techno-logiczny, środki komunikacji, proces urbanizacji, brak wolnego czasu powodują, iż aktywność fizyczna społeczeństwa drastycznie spada. Na-tomiast środki masowego przekazu coraz częściej zachęcają do biernego spędzania czasu wolnego, zabierając tym samy człowiekowi, zwłaszcza młodemu, coraz więcej czasu w życiu codziennym.

Pytania kontrolne:

1. Podaj definicję sportu

2. Podaj definicję wychowania fizycznego

3. Wymień i omów funkcje wychowania fizycznego

4. Wymień cele wychowania fizycznego

5. Wmień przykłady ćwiczeń ruchowych na zajęcia z dziećmi i młodzieżą 6. Wymień korzyści z wprowadzania na zajęciach ćwiczeń ruchowych 7. Podaj definicję rehabilitacji ruchowej

8. Podaj definicje rekreacji ruchowej 9. Podaj definicję wytrzymałości fizycznej

10. Wmień korzyści dla poprawy stanu zdrowia człowieka wynikające z prowa-dzenia aktywnego trybu życia

11. Wymień rodzaje ćwiczeń w aktywności fizycznej

12. Jakie są motywacje a jakie bariery do prowadzenia aktywnego trybu życia i uprawiania sportu?

Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki

4. TURYSTYKA, REKREACJA