4. TURYSTYKA, REKREACJA I KRAJOZNAWSTWO
4.7. Rekreacja jako forma wypoczynku
Słowo „rekreacja” ma swoje źródło w łacinie i związane jest z cza-sownikiem „recreo” (odnowić, ożywić), a także ze sformułowaniem „na nowo stworzyć” (przedrostek „re” + „kreacja”). Termin ten jest używany aktualnie w trzech znaczeniach: zespół zachowań, które realizowane są przez człowieka w czasie wolnym; proces wypoczynku, tj. regeneracji sił z uzasadnieniem skutków zmęczenia; rozwijające się zjawisko kulturo-wo-społeczne, którego podstawą jest wykorzystanie wolnego czasu, jak i związane z nim formy zachowań ludzi.
Rekreacja to forma aktywności umysłowej lub fizycznej podejmowa-na poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi, domowymi i podejmowa-nauką.
Stosowana jest w celu odpoczynku i rozrywki. Przyczynia się ona do rozwoju zainteresowań i osobowości, podwyższenia aktywności fizycz-nej, rozładowania napięcia nerwowego, zapobiega też chorobom cywili-zacyjnym. Rekreacja z założenia jest aktywnością dobrowolną. Jej formy wynikają głównie z typu zainteresowań i miejsca pobytu człowieka.
Inaczej formułując, można powiedzieć, iż rekreacja to również ogół zjawisk składających się na poczucie odprężenia i relaksu człowieka, ma na celu ożywienie i odnowę sił witalnych, chodzi tu o ciało i umysł, a co za tym idzie – rozrywkę intelektualną. Jednym z takich elementów jest wypoczynek, który następnie dzieli się na aktywność ruchową oraz
wy-poczynek bierny. Jeśli chodzi zaś o ten pierwszy rodzaj, a więc aktywność ruchową, to warto może w miejscu tym zaznaczyć, że jest to najlepszy sposób na wyzbycie się negatywnych emocji i wszelkiego zbędnego na-pięcia tkwiącego w naszym organizmie. Aktywność ruchowa to nie tylko, jak mogłoby się z pozoru wydawać, sport, ale również każdy ruch, jaki wykonujemy, nawet specjalnie się nad tym nie zastanawiając, na przy-kład chodząc czy zajmując się codziennymi czynnościami, jak gotowanie, prasowanie itd. To wszystko wiąże się z fazą czuwania, a więc tą, podczas której jesteśmy aktywni i wykazujemy największe możliwości działania oraz największą twórczość (Napierała, Muszkieta, 2011, s. 27-31).
Rekreacja, jak zostało to już zaznaczone, przyczynia się do rozwoju zainteresowań. Rozwój zainteresowań z kolei ma znaczenie w kształto-waniu osobowości, w wychow kształto-waniu, a także w nauczaniu. Stanowi też rodzaj siły napędowej, która znajduje ujście w pracy albo w rozrywkach.
Cechy, które wpływają na kształt zainteresowań, to: skłonność do zacie-kawienia, wolność wyboru oraz poczucie bezpieczeństwa. Ukształtowa-ne zaciekawienie powoduje otwarcie się na świat zewnętrzny, wolność wyboru, porządkuje otaczający nas świat, natomiast bezpieczeństwo umożliwia podjęcie działania.
4.8. Krajoznawstwo
Krajoznawstwo pojmowane współcześnie pojawiło się za sprawą Jana Amosa Komeńskiego (XVII w.), który jako pierwszy użył tego terminu i dał początek tzw. krajoznawstwu filantropijnemu. W Polsce natomiast pojęcie to pojawiło się po raz pierwszy w tzw. „Słowniku warszawskim”
w 1902 r., gdzie zostało określone jako „zbiór wiadomości o danym kra-ju” (Nocuń, Papuzińska, Przecławska, Sawa, 1986, s. 83).
Analiza definicji krajoznawstwa pozwala istotę tego pojęcia widzieć w trzech znaczeniach:
• Znaczenie funkcjonalne – krajoznawstwo to działanie zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju, regio-nu. Jest to najczęściej działanie amatorskie, wykonywane w cza-sie wolnym, a wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej i pasji. Tak rozumiane krajoznawstwo wykorzystuje
wszelkie wiadomości z najrozmaitszych dziedzin wiedzy, a jego specyfiką jest interdyscyplinarne, możliwie najszersze spojrzenie na dostrzeganą rzeczywistość.
• Znaczenie instytucjonalne – krajoznawstwo jest to ruch społecz-ny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomo-ści o kraju czy regionie. Skupia on działaczy – krajoznawców, posiada określony system organizacji prac krajoznawczych oraz gromadzenia, przesyłania i przetwarzania zebranych danych dla potrzeb praktyki społecznej, a zwłaszcza turystyki.
• Znaczenie kulturowo-społeczne – krajoznawstwo jest rozumiane jako dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności po-znawczej, sumę wytworzonych nowych wartości wraz z wynika-mi tej działalności. W tym znaczeniu krajoznawstwa z wynika-mieszczą się również wypracowane metody i techniki działalności krajoznaw-czej, narzędzia, środki, instytucje i organizacje oraz narastające tradycje krajoznawstwa (Nocuń, Papuzińska, Przecławska, Sawa, 1986, s. 84).
Dwa główne nurty działalności krajoznawczej to:
• gromadzenie wiedzy o regionach i całym kraju,
• popularyzacja idei oraz wiedzy krajoznawczej w szerokich krę-gach społeczeństwa.
Realizując te dwa główne cele, pamiętać należy, że krajoznawstwo:
• jest nośnikiem idei potrzebnych jednostkom, zbiorowościom re-gionalnym oraz społeczeństwu jako całości do rozwoju, idee te to:
kształtowanie postaw patriotycznych nowego typu, nastawionych na obronę wartości, jakimi są ojczyzna, państwo, codzienna od-powiedzialność w działaniu, uczciwość i tolerancja;
• daje możliwość harmonijnego rozwoju człowieka w całym jego życiu, angażując pozytywne emocje oraz intelekt bez względu na miejsce zajmowane w społeczeństwie oraz bariery stwarzane przez stan posiadania i formalne wykształcenie;
• daje szansę na ochronę i umacnianie tożsamości narodowej oby-wateli zamieszkujących Polskę, na wejście do struktur
europej-skich bez kompleksów, z pełną świadomością bogactwa wnoszo-nego dziedzictwa oraz posiadawnoszo-nego potencjału;
• jest prekursorem syntetycznego ujmowania wielu odległych od siebie dziedzin nauki. Rozwój myśli krajoznawczej potrzebuje intensywnych i wszechstronnych badań naukowych, upowszech-niania ich wyników i zmierzania do syntetycznego opisu regio-nów (Nocuń, Papuzińska, Przecławska, Sawa, 1986, s. 85).
4.9. Wypoczynek
Wypoczynek to zespół zachowań związanych z rekreacją ruchową (jako czynnościami wykonywanymi w czasie wolnym w celu regeneracji sił fizycznych, umysłowych i psychicznych) oraz turystyką (rozumianą jako przemieszczanie się poza miejsce zamieszkania w celu wypoczyn-kowym lub poznawczym). Tak pojęty wypoczynek jest więc pewnym procesem realizowanym poprzez turystykę i rekreację, mającym na celu likwidację zmęczenia fizycznego i psychicznego.
Wypoczynek może być realizowany w następujących formach:
• Wypoczynek bierny – polega na ograniczeniu do minimum ak-tywności umysłowej i mięśniowej. Jego najbardziej efektyw-ną formą jest sen, który ma duże znaczenie przy odzyskiwaniu równowagi psychofizycznej. Dla przebiegu procesów regenera-cyjnych decydujące znaczenie ma faza snu REM, podczas której wyraźnie obniża się napięcie mięśni szkieletowych.
• Wypoczynek czynny – umożliwia odpoczynek poprzez działal-ność własną. Aktywdziałal-ność może wiązać się z umiarkowanym lub znacznym wysiłkiem fizycznym, aktywnym spędzaniem czasu poza miejscem zamieszkania, utrzymywaniem kontaktów inter-personalnych. Jej zakres mogą obejmować zarówno zajęcia doty-czące szerszej liczby osób, jak i działalność własna wykonywana w samotności.
• Wypoczynek czynny samopoznawczy – daje człowiekowi naj-więcej korzyści. Zawiera elementy aktywności oraz rozwijania swoich umiejętności, zachęca do poznania samego siebie oraz zasad, jakie kierują ludzkim zachowaniem. Wypoczynek utrwala
poczucie radości, dzięki czemu poprawia się jakość życia (Pięta, 2014, s. 216).
Wypoczynek zaspokaja potrzebę odpoczynku, np. podczas tak zwa- nego nicnierobienia – leżąc na kanapie i oglądając ulubiony film, za-pominamy o otaczających nas problemach, spełniamy tym samym po-trzebę odpoczynku nie tylko fizycznego, ale i umysłowego. Spełnia on również nasze potrzeby fizjologiczne (np. sen). Podczas wypoczynku można zaspokoić także potrzeby samorealizacji, np. wykonując wysi-łek fizyczny, możemy jednocześnie dążyć do poprawy sylwetki. Podczas wypoczynku na wczasach zaspokajamy potrzeby poznawcze i kulturo-we, które są bardzo ważne w życiu człowieka, ponieważ pogłębiają jego wiedzę i poszerzają horyzonty, a każdy z nas chce wciąż wiedzieć więcej i więcej.
Pytania kontrolne:
1. Podaj definicję turystyki 2. Podaj definicję rekreacji 3. Wymień funkcje turystyki
4. Wyjaśnij pojęcie waloru turystycznego 5. Przedstaw klasyfikację walorów turystycznych 6. Wyjaśnij pojęcie zagospodarowania turystycznego 7. Wymień cele zagospodarowania turystycznego 8. Wyjaśnij pojęcie krajoznawstwa
9. Wyjaśnij pojęcie wypoczynku 10. Wymień formy wypoczynku
Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki