Funkcje wychowania fizycznego

Proces wychowania fizycznego ma miejsce w szkole, gdzie uczniowie poznają i uczą się nawyków ruchowych, rozwijają swoje zainteresowa-nia, uczą się, jak prowadzić aktywny tryb życia oraz poprawiają swoje zdrowie fizyczne i psychiczne. Uprawianie sportu to nie tylko dbanie o sylwetkę i kształtowanie jej, ale również troska o rozwój duchowy i in-telektualny, a także kształcenie woli i charakteru uczniów. Sport to pe-wien rodzaj walki sportowej – na przykład z przeciwnikiem czy czasem, a także rodzaj walki duchowej, walki z samym sobą. Uprawianie sportu buduje u dziecka poczucie samodzielności oraz wzmacnia pewność sie-bie. Nabywa ono kolejnych sportowych umiejętności, aż w końcu na-biera wiary w swoje możliwości. Poprzez gry zespołowe uczy, jak ważne jest pomaganie sobie w drużynie, jak ważna jest współpraca i pomoc słabszym. Dziecko uczy się odpowiedzialności za siebie i za innych, a ta-kie słowa, jak: punktualność, pomoc, obietnica i prośba, zaczynają mieć dla niego znaczenie.

Do głównych funkcji, jakie spełnia wychowanie fizyczne, można za-liczyć następujące:

• funkcja stymulatywna (pobudzająca),

• funkcja adaptacyjna (przystosowawcza),

• funkcja kompensacyjna (wyrównawcza),

• funkcja korektywna (poprawcza).

Żadna z nich nie działa w izolacji, toteż nie ma między nimi ostro zarysowanych granic.

• Funkcja stymulatywna nawiązuje do podstawowego faktu biospo-łecznego, jakim jest rozwój osobniczy. Świadomość pedagogiczna każe ustosunkować się czynnie do rozwoju jednostki, wspierać go,

zapewnić optimum bodźców dla podniesienia ogólnej dynamiki rozwojowej. Do zdrowia i sprawności fizycznej dochodzi się drogą mięśniowej pracy. Praca mięśni ożywia i  wzmacnia serce. Dzięki temu wszystkie narządy są lepiej zaopatrzone, lepiej pracują i szyb-ciej rosną. Polepsza się przemiana materii we wszystkich tkankach, nie wyłączając nawet tkanki kostnej. Czynniki pobudzające rozwój dzielimy na biologiczne i społeczne. Źródłem pierwszych są między innymi: powietrze, słońce, woda, pożywienie i  ćwiczenia rucho-we. Źródłem drugich: warunki ekonomiczne, poziom pedagogicz-nej świadomości rodziców i wychowawców, a ponadto różnorakie wzory ruchowe, zwyczaje i obyczaje, tradycje dawnego środowiska.

Metodycznie stosowane ćwiczenia ruchowe pobudzają dojrzewanie ośrodków ruchowych w  mózgu i  przyspieszają naturalny rozwój motoryczności. Teoretycznym uzasadnieniem funkcji stymulatyw- nej jest prawo wszelkiego ćwiczenia (treningu). Rozwijają się i do-skonalą tylko te czynności i te organy, które są ćwiczone, których rozwój jest pobudzany ciągłym strumieniem bodźców. Przykładem może być pogłębiająca się z wiekiem dominacja prawej ręki, zwłasz-cza u osobników, których czynność rąk jest wybitnie zróżnicowana, np. tenisisty lub skrzypka. Wszelkie hamulce nakładane na swobod-ną działalność ruchową powodują spadek, a nawet zanik czynności i atrofię strukturalną danego narządu. Klasycznym przykładem jest krępowanie niemowlęcia pieluchami. Stymulacja to niejako napę-dowy silnik procesu wychowania. Ale samo pobudzenie, regulując tempo rozwoju, nie przesądza jeszcze o jego kierunku, nie może więc wypełnić całego programu wychowawczego.

• Funkcja adaptacyjna: Życie jest ciągiem procesów adaptacyjnych.

Osobnik przystosowuje się do środowiska biogeograficznego, do środowiska społecznego, do ilości i rodzaju podejmowanych wysił-ków, do zadań specjalnych, jakie nakłada nań zawód oraz obowiąz-ki i zamiłowania pozazawodowe. Przystosowaniu podlega budowa ciała i  funkcje organizmu. Motoryczność człowieka nabiera cech znamiennych dla środowiska, grupy zawodowej, uprawianej dyscy-pliny sportu. Zachowanie wewnętrznej równowagi ustrojowej wobec zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym odbywa się bądź na drodze izolacji, czyli ochrony biernej, bądź też poprzez

mobili-zowanie sił obronnych i przystosowawczych. Czynne uodpornianie na wszelkie bodźce obejmuje się nazwą hartowanie. Funkcja adapta-cyjna wychowania fizycznego kształtuje się historycznie, zależnie od bieżących potrzeb społecznych. Jej rolę można porównać z układem kierowniczym, przy czym drogowskazem jest wzór osobowy, moż-liwie skonkretyzowany, odniesiony do środowiska i zawodu. Ludzi trzeba przygotowywać do pracy, do obrony, do rozrywki. Kierunek adaptacji poprzez wychowanie fizyczne musi być zharmonizowany z  programem ogólnowychowawczym. W  przeciwnym razie ulega on wypaczeniu, co prowadzi do asymetrii rozwojowej. Inną, równie ważną postacią adaptacji jest przystosowanie do wysiłku. Wynikiem systematycznych ćwiczeń jest tzw. kondycja, czyli wysoka toleran-cja wysiłkowa. Dobra kondytoleran-cja cechuje się m.in. powolnym tętnem spoczynkowym, głębokim oddechem, wysokim współczynnikiem wykorzystania tlenu, dużą pojemnością serca. Zasadniczym celem wychowania fizycznego jest przygotowanie wychowanka do życia.

System wychowania fizycznego jest w zasadzie oparty na metodzie formalnej zakładającej działanie transferu, czyli przenoszenia się wprawy z czynności ćwiczonej na podobną do niej czynność niećwi-czoną. Przystosowawcza funkcja wychowania fizycznego znajduje odbicie w programach szkolnych, które liczyć się muszą z głównymi tendencjami cywilizacji. Postęp techniki nadaje życiu szalone tempo, za którym nie każdy potrafi nadążyć. Wzrasta przeto powaga pod-niesienia adaptacyjnego potencjału człowieka, o czym przypominają światowe statystyki chorób cywilizacyjnych, wśród nich tzw. hipoki-nematoz, czyli schorzeń z niedostatku ruchu.

• Funkcja kompensacyjna: Program kompensacji wynika z  analizy czynników, które oddziałują na rosnący organizm, m.in. ruchów i pozycji, do których zmusza dziecko jego tryb życia. Wiadomo, że pozycje robocze charakteryzują się jednostronnością, praworęczność sprzyja asymetrii funkcjonalnej i bywa jedną z przyczyn bocznych skrzywień kręgosłupa. Zadaniem kompensacji jest w tym wypadku odwrócenie względnej harmonii rozwojowej przez stosowanie pozy-cji i ruchów uzupełniających oraz przeciwstawnych. Cechy działania kompensacyjnego mają np. takie zabiegi skierowane przeciw zmę-czeniu szkolnemu, jak: ćwiczenia śródlekcyjne, racjonalna

organi-zacja przerw międzylekcyjnych oraz podobne środki mające na celu niedopuszczenie do stanów niepożądanych. Kompensacji domaga się przede wszystkim zachwiany bilans ruchowy młodzieży. Coraz więcej młodzieży hołduje kwietyzmowi, ruchowej abnegacji, rośnie ilość „sportów” ubogich w element ruchowy, takich jak wędkarstwo, szachy. Sieć telewizyjna, komputer, gry czy Internet pokrywają cały kraj, zwiększając absencję ruchową.

• Funkcja korektywna: W procesie wychowawczym funkcja korektyw-na jest niezmiernie ważkorektyw-na, a równocześnie trudkorektyw-na i odpowiedzialkorektyw-na.

Treścią jest wychowawcza interwencja w zakresie wszystkich odchy-leń rozwojowych, możliwych do zlikwidowania lub ich złagodzenia odpowiednimi ćwiczeniami. Uczniów w  szkole pogrupowano na sześć różnych grup w celu ich skategoryzowania do sześciu różnych rodzajów zajęć w których mogą lub nie powinni uczestniczyć. Są to:

o A – uczeń sprawny do ćwiczeń

o A1 – dodatkowo może uprawiać określone dyscypliny sportowe o B – dziecko z ograniczeniami

o B1 – dziecko z wadami postawy (ćw. korekcyjne) o C – na stałe lub okresowo zwolniony z ćwiczeń (serce)

o C1 – na stałe zwolniony z ćwiczeń na WF – powinien być podda-wany zabiegom rehabilitacyjnym (Bielski, 2012, s. 38).

Poza działaniami poprawczymi w  stosunku do układu statyczno--ruchowego funkcja korektywna obejmuje także działania w stosunku do innych układów organizmu (np. korekty wad mowy, widzenia itd.) oraz do zaburzeń somatycznych (takich jak np.: otyłość, niedorozwoje i opóźnienia motoryczne, nerwice).