Sport jako element wychowania fizycznego

Sport jest jednym z działów szeroko pojmowanej kultury fizycznej.

Stanowi pojęcie wieloznaczne – jest bowiem jednym ze środków wy-chowania fizycznego, ważnego rodzaju widowiska i rekreacji ruchowej, jak i rozwoju człowieka. Swoisty charakter ma sport dzieci i młodzie-ży, występujący jako element wychowania fizycznego, sport kobiet, uwzględniający specyfikę psychofizyczną kobiety i sport inwalidów, bę-dący środkiem rehabilitacji. Szeroko rozumiany zakres sportu można zawęzić do ujęcia go w dwie najważniejsze postacie:

• sport wyczynowy – pojmowany jako dążenie poprzez systema-tyczny trening do osiągnięcia najlepszego wyniku, zwycięstwa w zawodach różnej rangi, od regionalnych do olimpijskich,

• sport rekreacyjny – w którym dąży się do utrzymania sprawności fizycznej, rozwoju, zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia.

W rozumieniu Ustawy z dnia 25 czerwca 2010r. o sporcie, sportem są wszelkie formy aktywności fizycznej, które poprzez uczestnictwo doraźne lub zorganizowane wpływają na wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyni-ków sportowych na wszelkich poziomach (Dz. U. 2010, nr 127, poz. 857).

W rozumieniu Ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej sport jest formą aktywności człowieka, która ma na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo. Natomiast sport kwalifikowany to forma aktywności człowieka związana z uczestnictwem we współzawodnictwie sportowym, organizowanym lub prowadzonym w danej dyscyplinie sportu przez Polski Związek Sportowy lub podmio-ty, które działają z jego upoważnienia (Dz. U. 1996, nr 25, poz. 113).

Składowymi kultury fizycznej są:

• sport (forma aktywności człowieka, mająca na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo, według reguł umownych),

• wychowanie fizyczne (proces kształtujący harmonijny rozwój psychofizyczny dzieci i młodzieży),

• rehabilitacja ruchowa (proces służący przywracaniu osobom czaso-wo lub trwale niepełnosprawnym aktywności życiowej oraz spraw-ności psychofizycznej, przy wykorzystaniu zajęć fizycznych oraz sportu i wiedzy medycznej) (Dz. U. 1996, nr 25, poz. 113, art. 3).

Ustawa o kulturze fizycznej wśród celów kultury fizycznej wymie-nia m.in. rekreację ruchową. Jest to aktywność fizyczna podejmowana w czasie wolnym dla wypoczynku, przyjemności i samodoskonalenia w formie ćwiczeń gimnastycznych, ćwiczeń kondycyjnych, gier rucho-wych i sportorucho-wych, pływania, narciarstwa, spacerów i marszów.

Procesy wychowania i kształcenia fizycznego pojmowane jako pe-wien uporządkowany ciąg systematycznie podejmowanych przez wy-chowawców czynności o  charakterze wychowawczym i  kształcącym, a umożliwiającym wywołanie pewnych pożądanych przemian w sferze przekonań i nastawień, wiedzy, umiejętności, sprawności motorycznej, wydolności, odporności ustroju oraz budowy i postawy ciała wyznacza-jących zachowanie wychowanka a stosunku do swej fizycznej postaci.

Zajęcia sportowe są doskonałą okazją do pogłębiania zainteresowań nie tylko związanych ze sportem, ale także z innymi dziedzinami (np.

biologią, geografią, historią, fizyką, chemią). Są one także możliwością do kształtowania pozytywnych cech charakteru, takich jak: pracowitość, uczciwość, sumienność, koleżeńskość, poczucie silnej woli i odpowie-dzialności. Osobowość człowieka najlepiej kształtuje się w  działaniu i dzięki niemu ulega doskonaleniu, dlatego też należy podporządkować tej zasadzie również działalność ruchową. Każda lekcja wychowania fi-zycznego, jak i trening sportowy dzięki specyfice metod i form naucza-nia mogą służyć kształtowaniu procesu samooceny i samoanalizy, sta-nowiących z kolei podstawę do samodoskonalenia. Satysfakcja z dzia-łalności ruchowej jest motywacją do systematycznego podejmowania nowych wysiłków nad doskonaleniem swych zdolności ruchowych, pogłębianiem zainteresowań.

Wychowanie fizyczne i sport powinny wywierać korzystny wpływ na kształtowanie prawidłowego obrazu własnej osoby. Aktywność ru-chowa stwarza szczególne warunki porównywania swoich możliwości, oceny własnych osiągnięć, samodzielnego i krytycznego spojrzenia na siebie. Dzięki temu stwarza się możliwość dostrzeżenia swoich dodat-nich i ujemnych cech oraz ich wpływu na odnoszone sukcesy i popeł-niane błędy.

Na zajęciach wychowania fizycznego spotykamy sytuacje, które trze-ba pokonać w sposób opanowany, świadomy i celowy, niejednokrotnie przy udziale silnych stanów emocjonalnych. Dostarczają one w ten spo-sób licznych okazji do kształcenia i utrwalania nawyków oraz przyzwy-czajeń, które często przenoszą się na stosunek do siebie i innych ludzi.

Dobrowolnie podjęty trening sportowy wymaga poczucia odpowie-dzialności, konsekwencji i samodyscypliny. W zabawie i sporcie trze-ba poddać się regułom gry i arbitrażowi, nieustannie zdawać egzamin z uczciwości i lojalności. Wszelkie przekroczenia mszczą się same bądź też podlegają karze lub spotykają się z dezaprobatą współuczestników i obserwatorów. O wartości człowieka decydują nie tylko jego rekordy, ale tzw. postawa sportowa. Wynik sportowy pomaga wychowankowi wytworzyć obiektywny stosunek do samego siebie i do innych, rejestru-jąc wyniki pracy nad sobą i zaniedbania, zmusza do analizy przyczyn i wyciągania wniosków. Uczy on także wyciągania wniosków z popeł-nionych błędów, aby ustrzec się przed dalszymi niepowodzeniami.

Wychowanie fizyczne i sport zapewniają potrzebę osiągnięć indywi-dualnych i grupowych, a wartości, cele życiowe i potrzeby są wyznacz-nikami kierowania działania jednostki. Wychowanie przez kulturę fi-zyczną i dla kultury fizycznej powinno służyć kształceniu właściwej do niego motywacji u każdego ucznia.

Niebagatelną rolę w ogólnym rozwoju uczniów pełnią również poza-lekcyjne zajęcia sportowe. Dają one uczniom możliwość spędzania czasu wolnego aktywnie i z pożytkiem dla ich zdrowia. Pozwalają odpocząć, zregenerować siły fizyczne i psychiczne po całodziennym pobycie w szko-le, rozwijać i pogłębiać zainteresowania sportowe (Gilewicz, 1964, s. 47).

W wychowaniu fizycznym powinno się dążyć do uzyskania pewnych wartości, które są źródłem celów tego wychowania. Są to:

• zdrowie i wszechstronny rozwój fizyczny człowieka,

• w pełni dojrzała, harmonijnie i wysoce rozwinięta osobowość,

• pozytywna postawa wobec własnej egzystencji, postawa do wła-snego zdrowia i kultury fizycznej,

• wysoka sprawność fizyczna i zaradność życiowa,

• przygotowanie człowieka (ucznia) do uczestnictwa w szeroko po-jętej kulturze fizycznej, poprzez wyposażenie go w odpowiednią wiedzę i  umiejętności ruchowe – sportowo-rekreacyjne i  tury-styczne,

• przygotowanie ucznia do korzystania z zasobów wiedzy o zdro-wiu i kulturze fizycznej,

• przygotowanie do życia społecznego i rodzinnego oraz do ochro-ny środowiska naturalnego.

Bardzo istotne w wychowaniu, także w wychowaniu fizycznym, są cele dotyczące konkretnych cech osobowości, czyli takich przymiotów (wartości), jak: godność, uczciwość, sumienność, pracowitość, odpo-wiedzialność za siebie i za innych, życzliwość, poczucie sprawiedliwości, umiejętność współżycia i współdziałania z innymi oraz radzenie sobie z własnymi problemami. Są wśród tych celów cele specyficzne dla kul-tury fizycznej, w których uzyskaniu żadna inna dziedzina edukacji nie może wyręczyć wychowania fizycznego, są tu też inne cele, wynikające z innych rodzajów wartości (etycznych, estetycznych), w uzyskaniu któ-rych wychowanie fizyczne kooperuje z innymi rodzajami wychowania.

Wartości, jak już wspomniano powyżej, to kluczowy problem edu-kacji szkolnej. Występują w niej jako system norm rzutujących na dzia-łalność nauczycieli i uczniów. W procesie kształcenia i wychowania fi-zycznego powinniśmy się do nich odwoływać w formułowaniu celów i to zarówno do tych instrumentalnych wartości, które są źródłem celów i zadań operacyjnych, jak i tych ostatecznych – autotelicznych warto-ści. Dlatego muszą one być rozpoznawalne, zrozumiałe i respektowane przez działające podmioty. Te procesy powinny się wzajemnie uzupeł-niać i tworzyć hierarchię wartości, czyli proces wartościowania, zwany tworzeniem sytuacji aksjologicznych.