5. PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH
5.12. Urazy Podstawowe badanie poszkodowanego
Do podstawowego badania poszkodowanego (tzw. badania urazowe- go) należy przejść po wstępnej ocenie poszkodowanego (ABC) i stwi-erdzeniu, że nie wymaga on resuscytacji. Badanie to ma na celu wykry-cie ewentualnych obrażeń, umożliwiające wstępne ich zaopatrzenie.
Pomocne są wszelkie informacje uzyskane nie tylko od poszkodowane-go, ale i od świadków zdarzenia. Duże znaczenie ma ogólne wrażenie, sprawiane przez poszkodowanego (czy wydaje on jakieś dźwięki, w jakiej pozycji się znajduje) oraz charakter zdarzenia, w którym po-szkodowany brał udział (czy był to wypadek komunikacyjny, pożar czy np. upadek z wysokości).
Przystępując do badania poszkodowanego, należy zwrócić uwagę kolejno na:
• głowę (zabarwienie powłok, wyciek płynów z ucha i nosa, zranie-nia i krwiaki – zwłaszcza w okolicy oczu i uszu, obecność sadzy w okolicy ust i nosa w przypadku pożaru),
• szyję (obrzęki, otarcia, krwawienia, położenie krtani),
• klatkę piersiową (czy prawidłowo – symetrycznie – unosi się podczas oddychania, czy występują krwawienia, ciała obce),
• brzuch (zasinienia – zwłaszcza w okolicy biegnięcia pasów bez-pieczeństwa, obrzęki, rany, krwawienia),
• miednicę,
• kończyny górne,
• kończyny dolne (Szczepaniak, 2012, s. 144-150).
Urazy głowy
Obrażenia głowy powstają wskutek zadziałania urazu mechanicz-nego, w wyniku czego dochodzi do otwartych (posiadających ranę) lub zamkniętych uszkodzeń czaszkowo-mózgowych.
Wyróżniamy następujące rodzaje urazów głowy i towarzyszące im objawy:
• wstrząśnienie mózgu:
o krótkotrwała utrata świadomości, o ból głowy,
o nudności, wymioty, o zawroty głowy,
o niepamięć wsteczna (poszkodowany nie pamięta, co się stało, nie potrafi opisać okoliczności zdarzenia),
• stłuczenie mózgu:
o dłuższa utrata przytomności, o drgawki,
o zaburzenia oddychania,
• krwawienie śródczaszkowe:
o utrata przytomności, o zaburzenia oddychania, o drgawki,
o nierówno reagujące źrenice,
• złamanie / pęknięcie podstawy czaszki:
o utrata przytomności,
o czasami zaburzenia oddechowe,
o „oczy szopa” – wokół oczu widoczne krwawe podbiegnięcia, tzw. krwiaki okularowe,
o płyn sączący się z nosa (czasem z krwią), uszu i jamy ustnej,
• urazy otwarte głowy:
o rana głowy, czasem silnie krwawiąca, o zaburzenia świadomości.
Zasady postępowania:
• Poszkodowanych z urazem głowy należy zawsze traktować jak poszkodowanych z urazem kręgosłupa. Poszkodowany nie powi- nien samodzielnie zmieniać pozycji (15% poszkodowanych z ob-rażeniami czaszkowo-mózgowymi ma również obrażenia kręgów szyjnych – każda zmiana pozycji stwarza ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego).
• Jeśli poszkodowany jest przytomny, należy ułożyć go w pozycji leżącej z uniesionym tułowiem.
• Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, należy ułożyć go w pozy-cji bezpiecznej.
• Zaopatrzyć rany i krwawienia opatrunkami osłaniającymi.
• Zapewnić komfort psychiczny i termiczny.
• Kontrolować czynności życiowe w krótkich odstępach czasu (w tej grupie poszkodowanych istnieje szczególnie wysokie ryzy-ko zachłyśnięcia).
• Niezwłocznie wezwać pomoc (Szczepaniak, 2012, s. 144-150).
Uraz oka
Najczęstszą przyczyną urazów oka są ciała obce (cząstki kurzu, kawałki metali, rzęsa). Do innych przyczyn należy uraz mechaniczny oraz oparzenie chemiczne.
Objawy:
• ból,
• łzawienie,
• zaczerwienienie,
• wrażenie obecności piasku w oku,
• spadek ostrości widzenia.
Zasady postępowania:
• W przypadku oparzenia chemicznego oko należy dokładnie wy-płukać, uważając, aby popłuczyny nie dostały się do zdrowego oka (płukanie od wewnętrznego kącika oka do zewnętrznego,
poszkodowany powinien leżeć z głową na boku) i niezwłocznie zapewnić pomoc specjalisty.
• Ciał obcych nie należy wyciągać samodzielnie (jeśli płukanie nie pomaga).
• Do czasu konsultacji lekarskiej należy zakryć obie gałki oczne (opatrunek osłaniający) (Zagajewski, 1999, s. 150-170).
Urazy kręgosłupa
Uraz kręgosłupa należy podejrzewać u każdego poszkodowanego z obrażeniami głowy oraz zawsze, kiedy nie wiadomo, co się stało, a po-szkodowany jest nieprzytomny. Częstą przyczyną urazów jest skok do wody „na główkę”.
Objawy:
• ból,
• nienaturalne ustawienie głowy (uszkodzenie w odcinku szyj-nym),
• zaburzenia lub utrata czucia,
• zaburzenia poruszania kończynami,
• porażenie zwieraczy (oddanie kału i moczu),
• zaburzenia oddychania.
Zasady postępowania:
• Poszkodowanego należy uspokoić i przekonać o konieczności pozostania w bezruchu.
• Niezwłocznie wezwać pomoc.
• Do czasu przyjazdu karetki poszkodowany powinien pozostać w pozycji zastanej (wyjątek stanowi sytuacja, w której istnieje za- grożenie bezpieczeństwa – wtedy poszkodowanego należy ewa-kuować, z zachowaniem jednak możliwie jak największej ostroż-ności).
• U poszkodowanych nieprzytomnych priorytetem jest utrzyma-nie drożności dróg oddechowych – stąd zalecane jest ułożeU poszkodowanych nieprzytomnych priorytetem jest utrzyma-nie w pozycji bocznej (pomimo ryzyka pogłębienia uszkodzenia).
• Poszkodowanemu należy zapewnić komfort termiczny i psy-chiczny (Szczepaniak, 2012, s. 144-150).
Uraz klatki piersiowej
Urazy klatki piersiowej stanowią szczególne zagrożenie ze względu na znajdujące się w niej narządy – płuca i serce. Stąd wszelkie obrażenia tej okolicy mogą wywołać zaburzenia oddychania oraz krążenia.
Objawy:
• ból (towarzyszący oddychaniu lub kaszlowi),
• widoczne gołym okiem zranienia i zasinienia,
• duszność,
• przyspieszenie oddechu,
• poczucie trudności w oddychaniu,
• krwista, żywoczerwona, spieniona plwocina,
• przy ranach penetrujących do wnętrza klatki piersiowej – świsty i bulgotanie słyszalne w trakcie oddychania.
Postępowanie:
• Niezwłocznie wezwać pomoc.
• Poszkodowany przytomny powinien sam ułożyć się w pozycji dla niego najwygodniejszej.
• Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, należy ułożyć go w pozy-cji bezpiecznej na boku, który uległ urazowi.
• Jeśli widoczna jest rana, z której w trakcie wydechu wydobywa się powietrze, należy założyć opatrunek zastawkowy (jałowy gazik bezpośrednio na ranę, na gazik – folia, folię okleić z 3 stron pla-strem bez opatrunku).
• Zapewnić komfort termiczny i psychiczny.
• Poszkodowanego z urazem klatki piersiowej nie należy układać w pozycji przeciwwstrząsowej.
• Wszelkie ciała obce należy pozostawić (wyjątek stanowi sytuacja, kiedy należy prowadzić resuscytację, a ciało obce to uniemożli-wia) (Szczepaniak, 2012, s. 144-150).
Uraz brzucha
W jamie brzusznej znajdują się narządy przewodu pokarmowego, wydzielnicze oraz duże naczynia krwionośne (np. aorta). Urazy tej okolicy mogą powodować groźne następstwa:
• uszkodzenie jelit może spowodować wylanie się treści pokarmo-wej do jamy brzusznej,
• uszkodzenie nerek, moczowodów czy pęcherza moczowego – wylanie się moczu do jamy brzusznej,
• pęknięcie wątroby lub śledziony – masywny krwotok i wstrząs hipowolemiczny,
• przecięcie powłok jamy brzusznej – wytrzewienie (wydostanie się narządów jamy brzusznej na zewnątrz).
Objawy:
• ból brzucha,
• ślady obrażeń (siniaki, zranienia, krwawienia),
• napięcie powłok brzusznych,
• narastające objawy wstrząsu bez widocznego krwotoku zewnętrz-nego,
• przy głębokiej ranie – widoczne narządy jamy brzusznej.
Postępowanie:
• Niezwłocznie wezwać pomoc.
• Jeśli poszkodowany jest przytomny, powinien ułożyć się w pozy- cji zmniejszającej napięcie powłok brzusznych (z ugiętymi kola-nami, pod nimi wałek z koca). Przeciwwskazaniem dla tej pozycji jest pionowa rana cięta.
• Jeśli u poszkodowanego narastają objawy wstrząsu, należy ułożyć go w pozycji przeciwwstrząsowej.
• Jeśli doszło do wytrzewienia, nie należy próbować umieścić na-rządów z powrotem w jamie brzusznej, ale przykryć je wilgot-nym, jałowym opatrunkiem, a następnie folią.
• Zapewnić komfort termiczny i psychiczny (Szczepaniak, 2012, s.
144-150).
Urazy miednicy
W urazach miednicy może dojść do uszkodzenia znajdujących się w niej narządów (dróg moczowych, pęcherza moczowego i odbytnicy) oraz dużych naczyń. Obrażenia tej okolicy często są przyczyną masy-wnej utraty krwi i wstrząsu hipowolemicznego.
Objawy:
• ból w dole brzucha, w okolicy bioder, pleców,
• niemożność chodzenia,
• trudności lub brak możliwości poruszania nogami,
• niemożność uniesienia się.
Postępowanie:
• Poszkodowany powinien przyjąć pozycję zmniejszającą napięcie powłok brzusznych – leżącą z podkurczonymi nogami (pod któ-rymi można umieścić zrolowany koc).
• Zapewnić komfort termiczny i psychiczny.
• Niezwłocznie wezwać pomoc (do urazów miednicy dochodzi w wyniku zadziałania dużej siły, co sugeruje istnienie poważnych obrażeń nie tylko w obrębie miednicy).
Urazy kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy oraz brzucha należy podejrzewać zawsze, jeśli poszkodowany doznał obrażeń w wyniku:
• wypadku komunikacyjnego,
• upadku z wysokości,
• pobicia (Szczepaniak, 2012, s. 144-150).
5.13. Tamowanie krwotoków zewnętrznych