Nie sposób nie docenić wychowawczego znaczenia prac społecznie użytecznych. Dzieci i młodzież zaangażowane w ten rodzaj działalności często po raz pierwszy w życiu pracują na czyjąś korzyść, nie oczekując w zamian żadnego wynagrodzenia. Jest to dla nich nowe doświadcze-nie życiowe, o tyle ważne, że przekonujące, iż doświadcze-nie wszystko, co się robi, musi przynosić wymierne korzyści materialne. W dzisiejszym zmate-rializowanym świecie takie gesty są rzadkością. Nie uciekajmy od nich, bowiem nasza postawa wobec takich działań jest wzorcem do
naślado-wania przez wszystkich uczestników grupy, z którą wspólnie pracujemy.
Jednym z powszechnie przyjętych przykładów prac społecznie-uży-tecznych są prace na rzez placówki kolonijnej, obozu czy biwaku. Są tak oczywiste, że trudno o nich mówić jak o czymś nowym, rzadko spoty-kanym. W tej bowiem dziedzinie mieścić się będą wszystkie:
• prace związane z utrzymaniem porządku na terenie placówki,
• prace związane z drobnymi naprawami i konserwacją sprzętu (zarówno tego, który znajduje się w pomieszczeniach mieszkal- nych uczestników, jak i tych, z których korzystają wszyscy – bo-iska, sprzęt sportowy, urządzenia w świetlicy czy w stołówce itp.),
• prace konserwacyjne w najbliższym otoczeniu placówki (np. po-malowanie płotu, prace przy trawnikach i kwiatach itd.),
• inne prace, których efektem będzie poprawa estetyki i funkcjo-nalności pomieszczeń lub urządzeń znajdujących się w placówce.
Kolejną grupą prac społecznie użytecznych realizowanych na kolo-niach czy półkolokolo-niach są prace na rzecz środowiska. Najbardziej popu-larnymi pracami na rzecz środowiska, w którym mieszkamy, są:
• pomoc przy żniwach, zbiorze owoców itp.,
• prace porządkowe w lesie, w parkach, w zieleńcach,
• czynny udział w działalności ekologicznej (np. patrole ekologicz-ne, przeciwpożarowe),
• zbieranie materiałów dla miejscowych instytucji (zgodnie z ich zapotrzebowaniem) – np. dla urzędu gminy, muzeum regional-nego, ośrodka kultury.
Aby włączyć dzieci do prac na rzecz środowiska, należy:
• przekonać ich o potrzebie i użyteczności pracy, którą mają wyko-nać (nie wolno nam angażować dzieci do pracy w sposób czysto administracyjny),
• przygotować ich do czynności związanych z daną pracą,
• zapewnić każdemu uczestnikowi pracę i odpowiednie do niej na-rzędzia,
• zadbać o dobrą organizację pracy (podział zadań, współpraca z dorosłymi służbami, czas pracy, przerwy, posiłek itd.)
Ważnym elementem współpracy ze środowiskiem, mającym duże walory wychowawcze, jest kontakt i wspólna zabawa z rówieśnikami.
Każda placówka wypoczynku może w tym zakresie być organizatorem:
• imprez sportowych z udziałem dzieci i młodzieży miejscowego środowiska,
• imprez kulturalnych, na które zapraszamy miejscowe dzieci (ogniska, na których dzieci z zewnątrz niekoniecznie muszą być wyłącznie obserwatorami – często chętnie sami występują, zaba-wy i wieczornice, jak i spotkania nad wodą, w lesie itp.) (Nocuń, Papuzińska, Przecławska, Sawa, 1986, s. 95).
Nieocenione znacznie prac społecznie-użytecznych wynika z ich wychowawczego czynnika. Uczą one bowiem wielu przydanych w póź-niejszym życiu człowieka umiejętności, kształtują cenne nawyki, wyra-biają pożyteczne przyzwyczajenia i w końcu wpajają ich uczestnikowi pozytywne cechy charakteru rozwijając jednocześnie osobowość dziec-ka. Wychowawcze znaczenie prac społecznie użytecznych to m.in.:
• satysfakcja,
• pożytek,
• wyrabianie rzetelnych nawyków przez pracę,
• poszanowanie dla pracy drugiego człowieka,
• przyczyniają się do bogacenia doświadczeń,
• dają możliwość sprawdzenie samego siebie,
• uczą obowiązkowości,
• uczą zdrowej rywalizacji i współzawodnictwa,
• pomagają nabyć nowe umiejętności organizatorskie,
• rozwijają niezależność i samorządność,
• uczą odpowiedzialności, obowiązkowości i dyscypliny,
• pobudzają odwagę i poczucie godności,
• uczą pomocy,
• ukazują wiedzę o kraju i jego problemach,
• kształtują takie cechy charakteru, jak: uczciwość, rzetelność, umiejętność współżycia w grupie itp.
Nie każde prace społecznie użyteczne są jednak wartościowe wycho-wawczo. Warto pamiętać, że wśród nich znajdują się i takie, których wykonywanie przez dzieci i młodzież jest wręcz surowo zabronione. Są to m.in.:
• obsługa maszyn, urządzeń rolnych,
• prace przy skrzynkach elektrycznych i źródłach prądu,
• prace przy urządzeniach wodociągowych i kanalizacyjnych,
• prace przy dołach ściekowych,
• prace przy śmietnikach,
• prace przy myciu okien,
• prace przy urządzeniach pod ciśnieniem,
• podnoszenie ciężarów (Nocuń, Papuzińska, Przecławska, Sawa, 1986, s. 96).
Ostatnią grupą często wykonywanych zajęć podczas półkolonii, ko-lonii, obozów i biwaków są liczne zajęcia praktyczne, które często wyni-kają z realizacji prac społecznie-użytecznych. Wśród celów i zadań zajęć praktycznych można wymienić m.in.:
• rozwijanie wyobraźni dzieci i młodzieży,
• wspieranie rozwoju zdolności manualnych dzieci,
• rozwijanie poczucia estetyki i wrażliwości,
• rozwijanie dyscypliny, samodzielności, odpowiedzialności,
• kształtowanie umiejętności współpracy w celu wykonania danej pracy,
• wpływanie na tolerancję,
• dowartościowywanie dzieci – szczególnie słabszych,
• kształtowanie i wzmacnianie wiary w samego siebie,
• integracja grupy przez wspólne zadania,
• zapoznanie dzieci z różnymi formami pracy.
Wyróżnić można następujące przykłady zajęć praktycznych realizo-wanych na koloniach, półkoloniach, biwakach, obozach itp.:
• malowanie,
• stemple z ziemniaków,
• figurki gipsowe,
• haftowanie,
• rycie,
• robienie witraży,
• wydzieranki,
• modelowanie,
• szycie,
• zbieranie okazów przyrody,
• konkursy z nagrodami (Nocuń, Papuzińska, Przecławska, Sawa, 1986, s. 97).
Pytania kontrolne:
1. Podaj definicję czasu wolnego 2. Wymień funkcje czasu wolnego
3. Wymień aspekty spędzania czasu wolnego
4. Wymień rodzaje zajęć prowadzonych w czasie wolnym 5. Omów zagadnienie patologii czasu wolnego
6. Co to są prace społecznie-użyteczne
7. Przedstaw wychowawcze znacznie prac społecznie-użytecznych
Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki