Właściwości zabawy

Zabawa – jako jeden z podstawowych sposobów działalności czło- wieka – posiada pewne stałe elementy wyróżniające ją spośród wielu in-nych czynności. Do najważniejszych cech, charakteryzujących zabawę, można zaliczyć m.in.:

• jasność,

• wzniosłość,

• piękność,

• dobitność,

• autentyczność,

• potęgę

• powagę i niepowagę (Klus-Stańska, Szczepska-Pustkowska, 2009).

Jasność to przede wszystkim bezpośrednie odczytywanie intencji dziecka będącego uczestnikiem zabawy. W  takiej formie działalności ludzkiej nie ma miejsca na ukryte intencje czy wątpliwości dotyczące istoty i zasad gry. Dzieci uczestniczące w zabawie poprzez jasność uczą się przynależności do grupy społecznej oraz wielostronności ról.

Uczestnicy zabaw bardzo często nadają nowy charakter wykonywa-nym czynnościom, stąd przekraczają pewne schematy. Takie nieprze-ciętne uczestniczenie w  zabawie określone jest mianem wzniosłości

– także dlatego, iż podczas zabawy dochodzi do różnego rodzaju sy-tuacji, w których dzieci poznają zachowania prowadzące do przyjaźni, szlachetności czy współczucia, a ponadto uczą się negocjowania oraz kreatywności (Klus-Stańska, Szczepska-Pustkowska, 2009).

Piękność to cecha opisywana przez filozofów od starożytności. Zwią-zek piękna z zabawą polega na ujmowaniu działalności ludzkiej jako harmonijnej, rytmicznej, symetrycznej, gdzie występuje również dobro i szczęście, w związku z tym jednostki uczestniczące w zabawie przeka-zują sobie i innym przyjemne doznania. Poprzez zabawę dzieci szukają równowagi między pomysłem a rzeczywistością (Klus-Stańska, Szczep-ska-Pustkowska, 2009).

Wyraźne akcentowanie niektórych elementów czy zachowań w za-bawie należy do cechy, jaką stanowi dobitność. Podczas zabawy dzieci nie ukrywają pewnych ważnych cech (postaci, miejsca, sytuacji), ale niekiedy w  sposób przerysowany przedstawiają określoną rzeczywi-stość. Ponadto należy podkreślić, opisując tę cechę, że innym jej wy-miarem jest łatwość w przechodzeniu od roli do roli, od konwencji do konwencji. Właściwość ta wykazuje związek z jasnością, jednak w do-bitności istotna jest również żywość i ruch. W związku z tym bawiące się dziecko jest niezwykle prawdziwe, a co więcej – poprzez obserwację jednostki w zabawie można wyczytać bardzo wiele np. cech, potrzeb, rodzących się poglądów dziecka. To, czego można się nauczyć podczas zabawy, to nazywanie pewnych właściwości przedmiotów czy sytuacji, określanie ludzi według ich ról czy pozycji (Klus-Stańska, Szczepska--Pustkowska, 2009).

Prawdziwość oraz autentyczność przejawia się w fakcie, iż dziecko, poznając rzeczywistość, wprowadza ją do zabawy w sposób niezakłama-ny. Czynności, które dziecko wykonuje, są czynnościami pierwszymi, nie ma w nich miejsca na kłamstwo. Poprzez zabawę jednostka nabywa umiejętności porządkowania semantycznego, aksjologicznego czy ma-terialnego oraz ćwiczy, uzupełnia, zapamiętuje zauważone role, zacho-wania czy sytuacje (Klus-Stańska, Szczepska-Pustkowska, 2009).

Potęga – jako kolejna właściwość zabawy – przejawia się w  mocy, z jaką oddziałuje na dziecko. Jest ona widoczna podczas oddziaływania na rozwój osobowości dziecka, ma znaczący wpływ na wystąpienie

pew-ności siebie, potrzeby samorealizacji u młodych uczestników zabaw oraz gier. W związku z tym zabawa pozwala na uczenie się otwartości, ule-głości oraz przywództwa (Klus-Stańska, Szczepska-Pustkowska, 2009).

Powaga i  niepowaga, stanowi o  łatwości przechodzenia z  jednego stanu w inny. Dzieci posiadają niezwykłą łatwość w stosunkowo szyb-kiej zmianie nastroju, emocji, potrafią żartować, by zaraz bawić się, zachowując powagę. Należy pamiętać jednak, że zabawa nigdy nie jest niepoważna (Klus-Stańska, Szczepska-Pustkowska, 2009).

Ważne w zabawie jest to, by dorośli czy inni uczestnicy nie wprowa-dzali do niej niepotrzebnych elementów, jak np. określenie czasu i miej-sca zabawy lub też żeby osoby dorosłe nie starały się zabawiać dziecka.

Właściwość ta korzystnie kształci rozpoznawanie przez uczestników sytuacji poważnych i tych mniej poważnych oraz przyczynia się do dys-cyplinowania emocji.

Wśród najważniejszych pierwiastków zabawy znajdują się także wy-obraźnia, emocje oraz ruch. Są to elementy stałe, a jednocześnie nie-zbędne, żeby zabawa przynosiła korzyści emocjonalne, społeczne oraz rozwojowe jednostce.

Emocje, jako cecha składowa zabawy, określają więź uczestników zabawy. Pozwalają również odczuwać zadowolenie czy brak satysfakcji z konkretnej czynności, jaką dziecko podejmuje (dzieci podejmują). Ma to znaczenie, ponieważ brak zadowolenia prowadzić może do poprawy, do stwarzania lepszych sytuacji, co z kolei może rozwijać kreatywność.

Także w zabawie dziecko, odczuwając emocje, uczy się je kontrolować, gdyż z założenia każdy woli być tolerowany w grupie niż zostać odrzu-cony. Jednak żeby być jednostką akceptowaną przez innych, należy po-siadać pewne umiejętności w opanowywaniu uczuć. Ponadto poprzez emocje pozostałych jednostek dziecko zaczyna uczyć się rozpoznawania uczuć otoczenia, ich intencji. Istotne dla prawidłowego rozwoju emo-cjonalnego dziecka jest także ćwiczenie się w  ukazywaniu własnych uczuć, gdyż nie każde zachowania podyktowane emocjami są akcep-towane przez innych, dlatego też jednostka uczy się dopasowywać do otoczenia.

Ruch, jako pierwiastek zabawy, stanowi podstawowy element tejże aktywności. Nie dotyczy on wyłącznie biegów czy podskoków, bo wtedy mowa jest o ruchu lokomocyjnym. Aktywność może być także emo-cjonalna, manipulacyjna czy intelektualna. Istotne jest to, iż jednostka podczas zabawy ćwiczy się w opanowywaniu własnej ruchliwości oraz przejawia większe umiejętności w  koncentrowaniu się na zadaniach, czynnościach innych. Ruch także wyraża się względem jednostki wyko-nującej daną czynność (ruch względem siebie), ale ponadto wzglądem innych czy względem przedmiotów.