dużą koncentracją zwierząt oparty przeważnie na paszach z zakupu (koncentraty paszowe, preparaty hormonalne, konserwanty, antybio-tyki), nastawiony na maksymalną wydajność zwierząt. Dzięki skomasowanej produkcji ch.p. umożliwia daleko idącą mechanizację i automatyzację procesów produkcyjnych, jak zadawanie pasz, dój i usuwanie odchodów. Te niewątpliwe efekty uzyskiwane są jednak kosztem pogorszenia warunków bytowania zwierząt oraz wzrostem energochłonności. W dużych fermach z bezściółkowym chowem
C
chów przemysłowyzwierząt gnojowica często jest uciążliwym
ściekiem zanieczyszczającym środowisko.
Ch.p. charakteryzuje się niehumanitarnym sposobem utrzymania zwierząt, ingerującym w ich procesy fizjol., np. żywienie komputerowe o określonych godzinach, tucz przymusowy unieruchomionych zwierząt, skracanie ogonów i zębów.
chów wsobny, 1. metoda w hodowli roślin mająca na celu ograniczenie zmienności geno-typowej przez samozapłodnienie lub krzyżo-wanie osobników blisko spokrewnionych. 2. → kojarzenie krewniacze
chów zwierząt, zespół zabiegów (żywienie, pielęgnowanie, opieka zdrowotna i in.) za-pewniających utrzymanie zwierząt gospodar-skich w celu uzyskania od nich określonych produktów (mleka, mięsa, jaj, wełny itp.), pracy lub innych korzyści natury pozagospo-darczej. Ch.z. w gospodarstwach ekol. odby- wa się w budownictwie ekol. i oparty jest na swobodzie ruchu (utrzymanie wolnostanowi-skowe ze ściółkowaniem słomą) i żywieniu paszami naturalnymi z wykluczeniem dodat-ków syntetycznych. Zob. też hodowla zwie-rząt.
chrapka, odm. u konia w postaci cielistej plamki między nozdrzami.
chwastownik → brona chwastownik
chwasty, rośliny niepożądane, konkurujące z roślinami uprawnymi na polach, łąkach, w ogrodach, lasach itp. Niewątpliwą przewagę nad roślinami uprawnymi daje ch. ich duża płodność. Niektóre gatunki wydają po
kilkana-ście lub kilkadziesiąt tysięcy nasion z jednej
rośliny. Liczne gatunki wieloletnie rozmnaża-jące się wegetatywnie – wytwarzają przy tym dużą liczbę nasion. W związku z olbrzymim współczynnikiem rozmnażania, w warunkach sprzyjających osypywaniu się nasion na polu, duże ich ilości nagromadzają się w glebie, gdzie mogą pozostawać przez wiele lat (nawet 50), zachowując zdolność kiełkowania. Szko-dliwy wpływ ch. polega na tym, że: zagłuszają i wypierają rośliny uprawne, zacieniają, sprzyjają wyleganiu, pobierają skł. pok. i wo-dę, utrudniają zbiór, opóźniają dosychanie skoszonych roślin, utrudniają uprawę mech. gleby przerośniętej korzeniami ch., powodują
zatrucia się zwierząt, wywołują choroby prze-wodu pokarmowego zwierząt, nadają nieprzy-jemny smak i zapach oraz powodują psucie się mleka i masła, zatruwają produkty (np. mąkę), obniżają wartość siewną i cenę handlową ma-teriału siewnego, są pasożytami oraz pośred-nimi żywicielami chorób i szkodników roślin uprawnych, pogarszają jakość plonów i
obni-żają ich wielkość. Źródłem zachwaszczenia są:
gleba, nawozy org., niedoczyszczony materiał siewny oraz miedze i przydroża. Ze względu na wymagania siedliskowe ch. dzielimy na: 1) segetalne (polne), występujące na polach i w ogrodach; dzięki licznym przystosowaniom są trudne do zwalczenia, np. perz właściwy, mio-tła zbożowa, żółtlica drobnokwiatowa; 2) ru-deralne (rośliny synantropijne), występujące samorzutnie na siedliskach sztucznie wytwo-rzonych przez człowieka po całkowitym zniszczeniu roślinności pierwotnej, np. na
śmietnikach, przydrożach, nasypach
kolejo-wych, rumowiskach, podwórkach, lotniskach itp., np. pokrzywa zwyczajna, bylica pospolita, wrotycz pospolity; 3) użytków zielonych, wy-stępujące na łąkach i pastwiskach; są odporne na przygryzanie i udeptywanie, np. pięciornik gęsi, bluszczyk kurdybanek. Ch. zwalcza się metodą: 1) profilaktyczną, polegającą na czyszczeniu materiału siewnego, fermentacji obornika na gorąco, niszczeniu ch. ruderal-nych, stosowaniu właściwego płodozmianu, utrzymywaniu dobrego stanu roślin uprawnych (optymalna obsada), utrzymywaniu wysokiej aktywności biol. gleby; 2) agrot., polegającą na bezpośrednim zwalczaniu ch. narzędziami uprawowymi, np. bronowaniem, uprawą mię-dzyrzędową; 3) chem., z użyciem herbicydów. W celu ograniczenia skażenia środowiska na-leży stosować wszystkie trzy metody kom-pleksowo.
chwyt wełny, ujęcie wełny dłonią w celu określenia jej jakości. Wyróżnia się ch. miękki (w dotyku miękkie włosy, np. u merynosa) i szorstki (w okrywie wełnistej wyczuwalne włosy rdzeniowe, np. u owiec długowełni-stych). Znaczenie tych cech zależy od dalsze-go przeznaczenia surowca, np. w dziewiar-stwie ceni się wełny szczególnie miękkie w dotyku.
chwyty rzeźnickie, ujęcia dłonią stosowane przy ocenie przyżyciowej wartości rzeźnej
C
pozwalające określić organoleptycznie stopień umięśnienia i otłuszczenia zwierzęcia. Jest to ocena subiektywna, ale niezmiernie ważna dla rzeczoznawców skupujących zwierzęta, którzy na podstawie wyglądu zwierzęcia oceniają wartość tuszy.
ciągnik kołowy, c., którego mechanizm jezd-ny stanowią koła ogumione lub stal. z kolcami. ciągnik przegubowy, c. kołowy składający się z dwuczęściowej ramy, połączonej przegubem o dwóch stopniach swobody, który umożliwia zmniejszenie promienia skrętu c.
ciągnik przeliczeniowy, umowny wskaźnik do określania wyposażenia energet. w mech. siłę pociągową, odpowiadający mocy silnika c. równej 18,4 kW.
ciągnik rolniczy, środek transportowy do po-ruszania i napędu maszyn i narzędzi rolni-czych. C.r. wyposażony jest w podnośnik hy-drauliczny i układ zawieszenia narzędzi, słu-
żące do podnoszenia narzędzi zawieszanych w
położenie transportowe i do opuszczania ich w położenie robocze. Wał odbioru mocy umoż-liwia sprzęganie c. z maszynami. W zależności od sposobu i rodzaju wykonywanych prac polowych c.r. dzielimy na c.: 1) do podstawo-wych prac polopodstawo-wych (np. orka, kultywatoro-wanie, bronokultywatoro-wanie, siew, zbiór); 2) do uprawy międzyrzędowej, charakteryzujące się więk-szym prześwitem i zmienną rozstawą kół; 3) sadowniczo-ogrodnicze, przeznaczone do uprawy sadów, jagodników i ogrodów wa-rzywnych; cechuje je małowymiarowość, dzięki czemu nadają się do pracy pod konara-mi drzew i na niewielkich pow.; 4) uniwersal-ne, przeznaczone do wykonywania podstawo-wych prac polopodstawo-wych oraz do uprawy między-rzędowej i transportu.
ciecz bordoska, fungicyd pochodzenia nie-org., otrzymywany w wyniku reakcji siarczanu miedzi z wodorotlenkiem wapnia. Najczęściej przygotowuje się ją w drewnianej beczce, ga-sząc 0,5 kg wapna palonego i rozcieńczając z wodą do 50 l. W oddzielnym niemetalowym pojemniku rozpuszcza się 1 kg rozdrobnione-go krystalicznerozdrobnione-go siarczanu miedziowerozdrobnione-go w 50 l wody. Bezpośrednio przed opryskiwaniem roztwór siarczanu miedziowego wlewa się powoli do mleka wapiennego, intensywnie
mieszając. W związku z tym, że siarczan mie-dziowy rozpuszcza się w wodzie zimnej dość trudno, wskazane jest rozpuszczenie go naj-pierw w kilku litrach gorącej wody, a następ-nie dopełnastęp-nienastęp-nie do 50 l. Prawidłowo przygo-towana c.b. ma kolor jasnoniebieski. Jest pre-paratem nietrwałym, który już w ciągu jedne-go dnia przechodzi ze stanu koloidalnejedne-go w stan krystaliczny, tracąc przy tym właściwości grzybobójcze. Ob. ze względu na kłopotliwy sposób przygotowywania oraz możliwość fito-toksycznego działania na wiele gatunków
ro-ślin uprawnych jest wycofywana z wielu
zale-ceń. W wielu krajach jest ona jednak podsta-wowym fungicydem do zwalczania mączniaka rzekomego winorośli. Zaletą c.b. jest powolny rozkład chem. osadu pokrywającego pow. rośliny, co zapewnia długotrwałe i skuteczne działanie ochronne.
ciecz robocza, ciecz użytkowa – c. w postaci roztworu, emulsji lub zawiesiny, zawierająca chem. środek ochrony roślin, służąca do opry-skiwania roślin.
ciecz użytkowa → ciecz robocza
cielę, potomek buhaja i krowy.
cielętnik, budynek przeznaczony do wychowu cieląt. Odpowiednio do zmieniających się wymagań bytowych zwierząt i do ich wieku stosowane są odmienne urządzenia wewn. budynków oraz rozwiązania funkcjonalne, przestrzenne i materiałowo-konstrukcyjne. W okresie odpajania stosuje się zwykle pojedyn-cze klatki z podłogą rusztową, czasem w koj-cach grupowych z podłogą szczelinową lub na
ściółce. Cielęta starsze trzymane są z reguły w
kojcach grupowych ściółkowych lub bezściół-kowych, a cieliczki nawet w kojcach ze sta-nowiskami boksowymi.
cierń → krótkopędy
cięcie, odcinanie zbytnio zagęszczonych pę-dów roślin uprawnych, zwł. drzew wych, dla ich wzmocnienia i lepszego owoco-wania albo dla usunięcia pędów chorych lub uszkodzonych. Wyróżnia się następujące ro-dzaje c.: 1) na krótkopędy (na owoc) – c. ma-jące na celu usunięcie z drzewa wszystkich długopędów z pozostawieniem jedynie owo-conośnych krótkopędów; 2) odmładzające – c. stosowane raz na kilka lat w celu
pobudze-C
cięcienia, wybicia pędów z oczek śpiących; nowo wyrośnięte pędy dają szansę zastąpienia sta-rych konarów w koronie nowymi, co prowadzi do odmłodzenia korony drzewa; 3) odnawiają-ce – c. mająodnawiają-ce na odnawiają-celu utrzymanie stałej liczby konarów, na których rozmieszczone są owo-conośne krótkopędy; c. tym usuwa się pędy starcze, na których zanika zdolność wytwarza-nia się pędów owoconośnych, a preferuje się pędy najbardziej owoconośne; 4) prześwietla-jące – wycinanie niektórych pędów bocznych zagęszczających koronę drzewa prowadzące do lepszej penetracji promieni słonecznych we wnętrzu korony, co zdecydowanie poprawia jakość owoców; 5) sanitarne – c. mające na celu usunięcie nadłamanych, uszkodzonych lub ocierających się wzajemnie konarów; 6) skracające – skracanie przewodnika, konarów lub ich gł. rozgałęzień w celu zachowania równowagi między wzrostem drzewa a owo-cowaniem.
ciężkość gleby w uprawie, cecha fiz. gleby charakteryzująca wielkość oporów na jakie napotykają narzędzia i maszyny uprawowe. Cecha ta zależy gł. od uziarnienia gleby. Na podstawie tej cechy gleby dzieli się na: lekkie,
średnie, ciężkie i minutowe.
cirrocumulus → chmury kłębiasto-pierzaste
cirrostratus → chmury warstwowo-pierzaste
cirrus → chmury pierzaste
cn, w gleboznawstwie, akumulacja półtora-tlenków i węglanów w postaci konkrecji lub pieprzów, np. Bfecn, Ccacn.
COBORU → Centralny Ośrodek Badania
Odmian Roślin Uprawnych
cs, w gleboznawstwie, akumulacja siarczanu wapnia, np. Ccs.
cudzożywność → heterotrofizm
cumulonimbus → chmury kłębiaste
deszczo-we
cumulus → chmury kłębiaste
cybatość, wada pokroju kłody konia charakte-ryzująca się większą wys. w kłębie niż krzyżu oraz na ogół płytką i wąską klatką piersiową. cykle biogeochemiczne, stałe krążenie pier-wiastków między środowiskiem ożywionym
(biocenozą) i nieożywionym (biotopem) oraz w obrębie tych środowisk. Krążenie to jest wynikiem ścisłych związków świata organi-zmów żywych ze środowiskiem nieożywio-nym. Każda działalność człowieka naruszająca równowagę przyrodniczą powoduje zmiany c.b.
cyrkiel zoometryczny, przyrząd do pomiarów głowy oraz zadu zwierząt gospodarskich skła-dający się z dwóch łukowatych ramion zakoń-czonych gałkami oraz skalą u podstawy cyr-kla, na której odczytuje się wielkość mierzo-nego pomiaru.
czaprakowatość, występowanie w umaszcze-niu zwierząt białej, dużej plamy w okolicy lędźwi.
czarcie miotły, różnej wielkości skupienia nienormalnie rozwiniętych pędów, np.
czere-śni lub jodły, powstające wskutek porażenia i
pobudzenia do rozwoju pączków śpiących. Cz.m. powstają najczęściej pod wpływem porażenia przez pasożytnicze grzyby z rzędu zewnętrzniaków workowych (Taphrinales). czarne ziemie, rząd gleb semihydrogenicz-nych, których powstanie wiąże się z akumula-cją materii org. w warunkach dużej wilg. w miner. utworach glebowych zasobnych w wę-glan wapnia i części ilaste. W utworach tych zachodzi proces łączenia się związków humu-sowych wysyconych wapniem z iłem kolo-idalnym w próchniczne związki org.-miner., nadające tym glebom charakterystyczną gru-zełkowatą strukturę i czarną barwę. Miąższość poziomu próchnicznego cz.z. wynosi 30–50 cm, a zawartość materii org. 2–6%. Cz.z. o uregulowanych stosunkach wodnych należą do najżyźniejszych gleb w Polsce.
czarnoziemy, gleby czarnoziemne – typ gleb autogenicznych reliktowych wytworzonych z lessów pod wpływem roślinności stepowej, w których głęb. poziomu próchnicznego, wy-kształconego przez naturalny proces glebo-twórczy, wynosi nie mniej niż 40 cm (ok. 3% próchnicy). Cz. dzieli się na dwa podtypy: cz. niezdegradowane o budowie profilu: A–AC– Cca lub A–AC–C–Ca i cz. zdegradowane o budowie profilu: A–ABbr–Bbr–C. Cz. charak-teryzują się gruzełkowatą strukturą, najwyższą
C
zawartością próchnicy i należą do najżyźniej-szych gleb świata.
czepigi, uchwyty do prowadzenia pługa kon-nego przez oracza.
częstotliwość oproszeń, liczba miotów, jaką
średnio uzyskuje się od 1 lochy w stadzie w
ciągu roku. Cz. o. powyżej 2,1 określa się jako wysoką.
części spławialne → ił
części szkieletowe, w gleboznawstwie, cząstki gleby o średnicy powyżej 1 mm.
części ziemiste, w gleboznawstwie, cząstki gleby o średnicy poniżej 1 mm.
człon zmianowania, fragment zmianowania złożony z co najmniej dwóch roślin (cz. 2-polowy), lub trzech, czterech roślin (cz. 3-polowy, cz. 4-polowy) itd., przy czym pierw-szą jest zawsze roślina polepszająca wartość stanowiska (roślina niezbożowa), a następne – jedna, dwie lub trzy rośliny pogarszające
(zbo-żowe). Cz. podwójny obejmuje najpierw dwie
rośliny niezbożowe, a następnie dwie zbożo-we, np. groch – rzepak ozimy – pszenica ozi-ma – owies. Przykład zmianowania 2-członowego: ziemniak – owies – peluszka –
żyto oraz 3-członowego: burak cukrowy –
jęczmień jary – groch – pszenica ozima – rze-pak ozimy – pszenżyto ozime.
czop, w sadownictwie, kilkucentymetrowy kawałek przyciętego dziczka nad zokulizowa-nym oczkiem odmiany szlachetnej. Cz. służy za podporę dla młodego pędu wyrastającego z tego oczka.
czteropolówka, płodozmian składający się z czterech elementów zmianowania. Typową cz. jest płodozmian norfolski na gleby lekkie (ziemniak, owies, łubin żółty, żyto) i ciężkie (burak cukrowy, jęczmień jary z wsiewką ko-niczyny czerwonej, koniczyna czerwona, pszenica ozima).
czynniki glebotwórcze, cz. wpływające na powstawanie i kształtowanie się gleby, jak: biosfera, klimat, stosunki hydrol., skała macie-rzysta, rzeźba terenu, działalność człowieka i czas. Cz.g. współdziałają ze sobą i tylko przez ich wspólne dynamiczne działanie z martwej skały powstaje ożywiony i ulegający ciągłym przemianom twór – gleba. Różne
współdziała-nie wymienionych czynników, w zależności od panującego w danym miejscu i czasie ich układu, powoduje powstawanie gleb o różnie wykształconych profilach.
czynniki plonotwórcze, cz. wpływające na podniesienie wys. plonowania roślin. Wyróż-nia się cz.p.: 1) siedliskowe (pogoda, gleba, rzeźba terenu); 2) agrotechniczne (przedplon, uprawa roli, nawożenie, nawadnianie, ochrona roślin, pielęgnowanie); 3) hodowlane (nowe gatunki, odmiany, mieszańce).
czystość materiału siewnego, procentowy udział normalnie wykształconych i nie uszko-dzonych nasion danego gat. w badanej próbce. Cecha ta wykorzystywana jest do obliczania wartości użytkowej.
czystość odmianowa, stopień zanieczyszcze-nia plantacji nasiennej roślinami innych od-mian tego samego gatunku. Plantacja odmia-nowo czysta nie zawiera tego rodzaju domie-szek.
ćwierćtusza → tusza
D
D → podłoże mineralne
D4, w rolnictwie biodynamicznym roztwór homeopatyczny 1 g popiołu po spopieleniu i roztarciu kilkudziesięciu sztuk szkodników, nasion chwastów lub patogenów chorób grzy-bowych, otrzymany po czwartym rozcieńcze-niu wodą (9 ml x 3 min – 90 ml x 3 min – 900 ml x 3 min – 9000 ml x 3 min) i nadający się do przechowywania. Spopielanie przepro-wadza się w piecyku, na węglu drzewnym, uwzględniając odpowiednią konstelację planet. Opryskiwanie stosuje się, zgodnie z kalenda-rzem biodynamicznym, przy masowym poja-wieniu się agrofagów w celu zmniejszenia ich liczebności do naturalnych granic, będących warunkiem równowagi danego ekosystemu. darnina → darń
darniowanie, pokrywanie pow. gleby, np. skarpy, boiska, darnią w celu jej utrwalenia albo w celu założenia nowych trawników. Darń należy pobrać z łąk o strukturze średnio
D
darniowaniezwięzłej i bardzo dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym (trawy luźnokępkowe i rozło-gowe). Do d. boisk sportowych nadaje się darń o zwartej masie korzeniowej. Darń w momen-cie wycinania musi być w miarę wilgotna i przycięta do wys. 2–3 cm. Darń układana jest
ściśle i przemiennie. Okres połączenia się
dar-ni z podłożem zależy od jakości dardar-ni, dokład-ności wykonania wszystkich prac oraz od po-gody w okresie d. i po jego wykonaniu. darń, darnina – zwarty kobierzec traw wraz z warstwą gleby gęsto przerośniętej ich korze-niami. Tworzenie się d. sprzyja gromadzeniu się dużej ilości próchnicy i powstawaniu struk-tury gruzełkowatej. Zob. też darniowanie. dawka pokarmowa, dobowa ilość pasz prze-znaczonych dla jednego zwierzęcia lub grupy zwierząt w jednostce czasu. Prawidłowo
uło-żona d.p. powinna odpowiadać następującym
wymaganiom: 1) wartością pokarmową odpo-wiadać normie żywienia; 2) składać się z róż-norodnych pasz; 3) w jej skład powinny wchodzić te pasze, które są najodpowiedniej-sze dla danego zwierzęcia i jego produkcji. a przy tym zabezpieczają opłacalność żywienia. Do prawidłowego normowania żywienia po-trzebna jest znajomość wartości pokarmowej aktualnie posiadanych pasz (ilość jednostek owsianych i białka podano w książce Normy żywienia zwierząt gospodarskich).
dawka polewowa, ilość wody wyrażona w mm lub m3/ha doprowadzona podczas jedne- go nawodnienia. D.p. i zapas wody w glebie nie powinny przekraczać granicznej
pojemno-ści wodnej gleby, w przeciwnym razie
nad-miar wody niewykorzystany przez rośliny zasili wodę gruntową lub spłynie do sieci rowów.
DDT (dwuchlorodwufenylotrójchloroetan), subst. czynna azotoksu o właściwościach owa-dobójczych. DDT odegrało ogromną rolę w czasie II wojny światowej. Był bowiem użyty do zwalczania wszy i ochronił wojska alianc-kie przed tyfusem. Stosowano go również masowo do zwalczania wszy wiele lat po II wojnie światowej. Obliczono, że do 1953 r. DDT uratowało życie ok. 100 milionom ludzi chroniąc ich przed chorobami zakaźnymi. Uważa się, że DDT zmniejszyło występowanie malarii o dwa miliardy przypadków. W roku
1948 Müllerowi ze szwajcarskiej firmy Geigy przyznano Nagrodę Nobla za syntezę DDT. Jednak błędem było zastosowanie DDT do walki ze szkodnikami w roln. (np. stonką ziemniaczaną). DDT działało na owady za-równo roślinożerne, jak i pożyteczne, nie dzia-łało natomiast na roztocze i mszyce. Po ujaw-nieniu wielu wad, takich jak np. duża trwałość (persystencja), kumulowanie się w organi-zmach zwierząt stałocieplnych (obecność DDT stwierdzono w pingwinach Antarktydy!) i człowieka, długi okres zalegania w glebie oraz zbiornikach wodnych, powstawanie
odporno-ści u owadów, masowe pojawienie się
przę-dziorków, DDT wycofano z użycia (w RFN w 1971 r., w Polsce w 1975 r.). DDT jest nadal stosowane w niektórych krajach afryk. decesja, wzmożony proces humifikacji i mine-ralizacji org. składników gleb hydrogenicz-nych, składający się na proces murszenia i przebiegający w warunkach zmniejszonego lub przerwanego uwodnienia.
deflacja → erozja wietrzna
deflametr, urządzenie do pomiaru natężenia erozji wietrznej.
defloranty, środki chem. do usuwania nad-miernej ilości kwiatów.
defoliacja, wywoływanie opadania liści roślin przez opryskiwanie środkiem chem. (defolian-tem) w celu przyspieszenia dojrzewania roślin i ułatwienia zbioru. Zabieg ten ma zastosowa-nie na nasiennych plantacjach wolno dojrze-wających roślin strączkowych, jak łubin, bo-bik, na 1–3 tyg. przed zbiorem. D. znajduje także zastosowanie w szkółkarstwie do usu-wania liści z podkładek drzew owocowych w celu przyspieszenia przejścia w okres spo-czynku. Zob. też desykacja.
defolianty → defoliacja
degradacja gleby, pogorszenie właściwości gleby przejawiające się obniżeniem jej aktyw-ności biol. i urodzajaktyw-ności, wskutek czego zmniejsza się produkcja roślinna, pogarsza jakość plonów i następują niekorzystne zmia-ny przyr. walorów w krajobrazie. W wyniku obniżenia lub utraty swoich wartości użytko-wych gleby zdegradowane wymagają rekulty-wacji. Proces d.g. jest bardzo złożony i warun-kowany przez czynniki naturalne (zmiany
D
klim., zmiany szaty roślinnej, przemieszczanie i straty gleby w wyniku erozji) i antropoge-niczne (uprawa, płodozmian, mechanizacja, melioracja, chemizacja, gospodarowanie na zboczach, dewastacja). Czynniki d.g. mogą być zewn. i wewnętrzne. Wśród czynników zewn., które pokrywają się z czynnikami natu-ralnymi, decydującą rolę odgrywają procesy przemieszczania gleby w wyniku erozji. Czynniki wewn. dotyczą zjawisk występują-cych w samym środowisku glebowym, zarów-no pod względem czynników naturalnych, jak i działalności człowieka. Uwzględniając pro-cesy zachodzące w środowisku glebowym pod wpływem czynników degradacyjnych, wyróż-nia się d.: 1) fiz., następującą wskutek zmian struktury gleby, zlewności i zaskorupiania powierzchniowego, erozji wodnej i wietrznej, nadmiernego zagęszczenia i niekorzystnych zmian stosunków wodnych; 2) chem., spowo-dowaną zakwaszeniem, dekalcytacją, prze-mywaniem, zmianami ilościowymi i
jako-ściowymi próchnicy, zniszczeniem kompleksu
sorpcyjnego gleby, zasoleniem, zanieczysz-czeniami przemysłowymi, chemizacją rolnic-twa; 3) biol., obejmującą zmęczenie gleby, wyjałowienie, zatrucia i ubytek próchnicy. Odporność gleby na d. zależy od
intensywno-ści samych czynników d., wielkointensywno-ści ładunku
zanieczyszczeń dostających się do gleby i tok-syczności substancji. W dużym stopniu decy-dują również właściwości samej gleby, a przede wszystkim jej uziarnienie, zawartość próchnicy, węglanu wapnia oraz właściwości sorpcyjne. Gleby naszego kraju są w różnym