P
plon na pniuplon przeliczeniowy, p. wyrażony w
warto-ściach porównywalnych, np. jednostkach zbo-żowych, jednostkach owsianych, suchej masie.
P.p. wyliczany jest w oparciu o współczynniki przeliczeniowe produktów rolniczych. plon rolniczy, p. organów rośliny mających wartość użytkową, np. ziarno, liście tytoniu. plon uboczny, część biomasy roślinnej nie stanowiąca plonu gł., przeznaczana zazwyczaj na paszę, np. słoma zbóż, liście buraków cu-krowych, nasiona lnu włóknistego.
plon wtóry, roślina, będąca plonem gł., upra-wiana bezpośrednio po zbiorze międzyplonu ozimego, np. ziemniak, kukurydza, kapusta pastewna.
plonowanie, zdolność gatunku lub odmiany do wyprodukowania określonej biomasy plonu gł. z jednostki pow., w odpowiednich warun-kach agroekologicznych i agrot. Potencjalne p. gatunku lub odmiany określa się na podstawie najwyższych plonów uzyskanych w optymal-nych warunkach agroekologiczoptymal-nych. O p.
ro-ślin decydują czynniki: 1) biol. związane ze
specyficznymi właściwościami gat. i odmian; 2) siedliskowe wynikające z jakości roln. prze-strzeni produkcyjnej; 3) agrot. jak płodozmian, nawożenie, ochrona roślin, gęstość i termin siewu i in.
pluszówka, maszyna do czyszczenia nasion o
śliskiej pow., np. koniczyny, lnu. Elementem
roboczym p. jest pochyły pluszowy pas, po którym zsuwają się gładkie nasiona, a zanie-czyszczenia o chropowatej pow. są wychwy-tywane przez włoski pluszu i zrzucane górą poza maszynę.
płodność, 1. zdolność wydawania nasion. Określa się ją liczbą nasion wydanych przez jedną roślinę. 2. zdolność do regularnego za-chodzenia w ciążę i wydawania zdrowego potomstwa. 3. liczebność potomstwa urodzo-nego w jednym miocie.
płodność lochy, średnia liczba prosiąt żywo urodzonych w jednym miocie. Jest ona uza-leżniona od wielu czynników, takich jak: pra-widłowe żywienie lochy, jej wiek i sposób utrzymania, termin krycia, żywienie, pielęgna-cja, wiek knura i związana z tym jakość nasie-nia. Niedobór białka w paszy loch w okresie ciąży może powodować obniżenie ich p. i
ma-sy urodzonych przez nie prosiąt. Jest to ważne, gdyż prosięta cięższe przy urodzeniu rosną lepiej i dają lepsze wyniki w tuczu. Również zbyt niski poziom energii może powodować obniżenie liczby prosiąt urodzonych w miocie oraz wydajności mlecznej lochy. Natomiast zbyt wys. dawki energii mogą być przyczyną zatuczania się loch, a tym samym obniżenia skuteczności zapłodnień, niższej p. oraz ro-dzenia się miotów niewyrównanych. Zob. też plenność lochy.
płodność potencjalna, liczba komórek jajo-wych zdolnych do zapłodnienia podczas jednej rui.
płodność rzeczywista, liczba żywo urodzo-nych prosiąt w jednym miocie.
płodozmian, zmianowanie zaplanowane z góry na szereg lat na określone pola gospodar-stwa, uwarunkowane czynnikami ekol., ekon., techn. i kulturowymi, realizowane w gospo-darstwach w celu otrzymania wys. plonów z zachowaniem równowagi bioenergetycznej agroekosystemu. Celem p. jest jak najlepsze zaspokojenie potrzeb uprawianych roślin, pa-szowych potrzeb zwierząt gospodarskich i zabezpieczenie gleby przed degradacją. Na-stępstwo roślin w p. powinno być tak dobrane, aby zapewnić utrzymanie żyzności gleby i zarazem uzyskać możliwie najlepsze wyniki produkcyjne. Podstawowe zadania p. są nastę-pujące: 1) optymalne wykorzystanie warun-ków glebowo-klim. przez dobór gatunwarun-ków i odmian; 2) optymalne wykorzystanie okresu wegetacyjnego przez stosowanie plonów wtó-rych i międzyplonów; 3) optymalne wykorzy-stanie nawozów org. i miner.; 4) zapobieganie agrofagom oraz ich zwalczanie; 5) ochrona gleby przed jej zmęczeniem przez stosowanie korzystnych przedplonów oraz odpowiednich przerw w powracaniu na to samo pole tych samych lub pokrewnych gatunków; 6) zapo-bieganie ujemnym skutkom technizacji i che-mizacji oraz podnoszenie żyzności i kultury gleby; 7) zapewnienie harmonijnej organizacji pracy i racjonalnego wykorzystania wszyst-kich środków trwałych i obrotowych w gospo-darstwie; 8) umożliwienie stosowania uprze-mysłowionych metod pracy; 9) uzyskanie jak największej produkcji i dochodu. Zależnie od struktury zasiewów i zadań, jakie ma spełnić w
P
gospodarstwie dany p., wyróżnia się trzy pod-stawowe rodzaje p.: 1) polowe, w których uprawiane są gł. rośliny towarowe, np. zboża, przemysłowe, strączkowe na nasiona, okopo-we (p. zbożowy, p. okopowy, p. przemysło-wy); 2) paszowe, w których rośliny pastewne, uprawiane w plonie gł., zajmują ponad 50% pow.; 3) specjalne, w których uprawia się
ro-śliny o specjalnym przeznaczeniu (p.
przeciw-erozyjny, p. nasienny, p. warzywny).
płodozmian nasienny, p. specjalny, w którym rośliny uprawiane na nasiona z przeznacze-niem do reprodukcji zajmują ponad 50% pow. płodozmian okopowy, p. polowy, w którym rośliny okopowe, uprawiane w plonie gł., zaj-mują ponad 25% pow., np. okopowe – strącz-kowe – zboża ozime – okopowe – zboża jare. płodozmian przeciwerozyjny, p. specjalny o zmianowaniu roślin chroniących glebę przed erozją, np. ziemniak wczesny – lucerna z tra-wami wysiewana latem – lucerna z tratra-wami – lucerna z trawami – pszenica ozima – żyto – międzyplon ścierniskowy przyorany wiosną. płodozmian przemienny, p. będący formą pośrednią między p. pastewnym, w którym występują rośliny wieloletnie, a użytkiem trwałym. W p. tym, po 2–4-letniej uprawie roślin jednorocznych następuje obsiew pól mieszanką traw wieloletnich i roślin motylko-wych na kilkuletnie użytkowanie. Okres dar-niowy trwa 3–6 lat, a w korzystnych warun-kach nawet dłużej.
płodozmian przemysłowy, p. polowy, w któ-rym rośliny przemysłowe zajmują ponad 25% pow., np. okopowe – przemysłowe – strącz-kowe – przemysłowe – zboża ozime.
płodozmian warzywny, p. specjalny, w któ-rym warzywa, uprawiane w plonie gł., zajmują ponad 50% pow.
płodozmian zbożowy, p. polowy, w którym rośliny zbożowe zajmują ponad 50% pow., np. okopowe – zboża jare – strączkowe – zboża ozime – zboża ozime.
płonność, niewytwarzanie nasion i owoców przez rośliny.
płotek szwedzki, urządzenie do suszenia sia-na, składające się z drążków lub drutów roz-piętych na kołkach wbitych w ziemię.
płótniarka, maszyna do czyszczenia nasion buraków, działająca na zasadzie wykorzysta-nia różnej szybkości osuwawykorzysta-nia się nasion i ich zanieczyszczeń po pochyłej, szorstkiej pow. płótna.
płóz, część korpusu płużnego, zapewniająca pługowi stateczność w czasie orki, jako jeden z punktów oparcia i płaszczyzna oporu o ścia-nę bruzdy.
płuczka, maszyna do oczyszczania korzeni lub bulw okopowych na mokro przed skarmia-niem. P. mogą być wykonane jako maszyny oddzielne lub wchodzą w skład agregatów do przygotowania pasz. Wg zasady działania można je podzielić na p. o działaniu ciągłym i przerywanym, zaś wg konstrukcji na: bębno-we, ślimakowe i kłowe. Wszystkie płuczki muszą odpowiadać następującym wymaga-niom: 1) p. musi być uniwersalna, tzn. powin-na powin-nadawać się do mycia różnych rodzajów okopowych; 2) musi zapewniać wys. jakość mycia, przy stosunkowo małym zużyciu wody i krótkim okresie przechowywania okopowych w wodzie; 3) okopowe nie powinny ulegać uszkodzeniom wskutek działania elementów roboczych; 4) zużycie wody nie powinno przekraczać 40 l na 100 kg okopowych; 5) p. o dużej wydajności powinny być wyposażone w urządzenia do mech. załadunku i rozładunku okopowych; 6) p., w miarę możliwości, po-winny być wyposażone w oddzielacze kamie-ni; 7) powinna być przewidziana możliwość regulowania czasu mycia produktu, w
zależno-ści od stopnia zanieczyszczenia; 8) p. powinna
posiadać możliwie dużą wydajność.
pług, narzędzie do wykonywania orki. Naj-liczniejszą grupę pługów w Polsce stanowią p. zagonowe, które dzielą się na: 1) zawieszane, charakteryzujące się dużą zwrotnością i
lekko-ścią, są najczęściej stosowane; korpusy płużne,
a także kroje i przedpłużek umocowane są do ramy; p. te za pomocą trójpunktowego zawie-szenia łączone są z ciągnikiem; 2) przyczepia-ne, mające zwykle 2–5 korpusów płużnych, przymocowanych do ramy, która jest oparta na kołach; 3) półzawieszane, które są pośrednią konstrukcją między p. przyczepianymi a za-wieszanymi; łączą w sobie zalety narzędzi przyczepianych (umożliwiają stosowanie dużej liczby korpusów) i zalety narzędzi
P
pługzawieszanych. Wadą p. zagonowych jest nie-możliwość wykonania orki jednostronnej
(du-ża liczba bruzd i grzbietów), a także działanie
erozyjne na stoku w przypadku wykonywania orki zagonowej.
pług bezlemieszowy, p., którego zespołem roboczym jest korpus płużny talerzowy lub wirnikowy.
pług łąkowy, p. służący do całkowitego od-wracania darni. Wyposażony jest w wydłużone lemiesze, śrubowe odkładnice oraz krój. pług obracalny, p. o podwójnej liczbie korpu-sów umożliwiający odkładanie skib zawsze w jedną stronę. Są w Polsce mało rozpowszech-nione, podczas gdy w krajach o wysokim po-ziomie mechanizacji są w powszechnym uży-ciu.
pług podorywkowy, p. wieloskibowy, zawie-szany lub przyczepiany, o małych korpusach przystosowanych do płytkiej orki (ok. 10 cm). Ob. coraz częściej zastępowany przez kulty-wator podorywkowy.
pług ramowy, p. jedno- lub wieloskibowy, w którym korpusy płużne przymocowane są do ramy wspartej na kole polowym i bruzdowym, a różnica wys. ustawienia tych kół określa gł. orki. Trzecim punktem podparcia jest zwykle piętka płozu ostatniego korpusu lub niekiedy koło podporowe przymocowane do ramy za ostatnim korpusem płużnym.
pług talerzowy, p. mający zamiast korpusów płużnych obracające się stal. talerze, przecina-jące rolę i odwracaprzecina-jące ją. P.t. zastępuje p. lemieszowy na glebach ciężkich, przesuszo-nych, zakamienionych i przerośniętych moc-nymi korzeniami. Zastosowanie p.t. ograni-czone jest do orki nowin, odłogów oraz gleb zakamienionych, gdyż efekt ich pracy jest nieco gorszy niż p. lemieszowych, a koszt wykonania większy. W trudnych warunkach glebowych użycie tych p. jest o tyle uzasad-nione, że lepiej niż lemieszowe przecinają korzenie, a w przypadku natrafienia na kamie-nie ześlizgują się z nich i przetaczają. Ponadto zużycie talerzy jest mniej odczuwalne niż le-mieszy, gdyż dł. ich ostrza jest większa niż ostrza lemieszy – ostrzenie talerzy jest zbędne, ponieważ ostrzą się samoczynnie podczas pracy, a zalepianie się na glebach ciężkich jest
mniejsze niż pługów lemieszowych. Dno bruzdy po orce p. talerzowym jest nierówne, co uniemożliwia tworzenie się podeszwy płużnej.
pług wahadłowy pługi mające cechy p. obra-calnych i charakteryzujące się zwartą i trwałą konstrukcją. Najważniejsze zalety tych p. to: zmniejszenie o ok. 30% ceny w stosunku do cen tradycyjnych p. obracalnych dzięki wy-eliminowaniu podwójnych korpusów płuż-nych, zmiana ustawienia zespołu korpusów płużnych do pracy prawo- i lewostronnej za pomocą układu hydraulicznego.
pługofrezarka, maszyna uprawowa, która tym różni się od pługa, że zamiast skrzydła od-kładnicy ma wirujący pionowy wałek. Ze względu na małą wydajność i dużą energo-chłonność wycofana z produkcji.
pobudzanie sadzeniaków, zabieg podobny do podkiełkowywania, przeprowadzany w temp. ok. 10 °C przez 2 tyg., mający na celu wytwo-rzenie u sadzeniaków ziemniaka zbieranych w pełnej dojrzałości kiełków dł. 2–5 mm. Bulwy pobudzone można sadzić sadzarkami bez obawy uszkodzenia krótkich kiełków.
podbicie, podbitek – odgniecenie tworzywa podeszwy, ścian wsporowych lub przedkąt-nych źle dopasowaną podkową, albo ciałami obcymi, najczęściej niewielkimi kamykami, które dostały się między kopyto a podkowę przy pracy na twardym, kamienistym podłożu. Zob. też nagniot, nagwożdżenie.
podbieracz pokosów, maszyna do podbiera-nia pokosów lub wałów skoszonej zielonki, siana lub słomy i podawania masy roślinnej do zgniatacza łodyg, sieczkarni polowej, przycze-py zbierającej lub prasy polowej. Gł. zespołem roboczym p.p. jest układ sprężystych palców umocowanych bezpośrednio na wale albo na taśmie obiegowej.
podbitek → podbicie
podbrzusznik, część łącząca uprzęży w posta-ci pasa lub łańcucha w gumowej otulinie. P. służy do stabilizowania uprzęży na grzbiecie konia, zwł. zapobiega jej unoszeniu podczas jazdy z góry.
P
poddenek, ochronna warstwa gałęzi i słomy układana bezpośrednio na ziemi pod stertą lub stogiem.
podeszwa płużna, nadmiernie zagęszczona górna część warstwy podornej (podskibia) wskutek ugniatania zbyt wilgotnego dna bruz-dy kołami ciągnika, płozami pługów itp. Na tak ubitym dnie zatrzymują się drobne cząstki glebowe, wymywane z górnej warstwy gleby przez wodę opadową, a po pewnym czasie tworzy się silnie zbita warstwa, która utrudnia krążenie wody i powietrza oraz przenikanie korzeni. Obecność p.p. można stwierdzić za pomocą próby szpadlowej. Można ją zlikwi-dować poprzez dooranie ugniecionej warstwy do warstwy ornej lub pogłębiaczem, albo w sposób biol. uprawiając rośliny głęboko ko-rzeniące się, np. motylkowate lub nawozy zielone. Zob. też głęboszowanie.
podglebie, część profilu glebowego zalegająca między warstwą uprawną a skałą macierzystą. P. warunkuje właściwości fiz., chem. i biol. poziomu próchnicznego. Czasami bywa spulchniane głęboszem.
podkiełkowywanie, zabieg mający na celu wytworzenie u sadzeniaków ziemniaka wcze-snych krótkich (1–2 cm), mocnych kiełków
świetlnych; należy je przeprowadzać w
po-mieszczeniu o temp. ok. 15 °C, wilg. 80–85% i natężeniu oświetlenia ok. 2500 luksów przez 10–12 godz. w ciągu doby na 3–5 tyg. przed sadzeniem. Zabieg ten ma wiele zalet: 1) moż-liwość wcześniejszego wysadzenia ziemnia-ków; 2) przyspieszenie wschodów o 10–14 dni; 3) lepszy rozwój systemu korzeniowego; 4) w przypadku odmian wczesnych szybsze uzyskanie plonu handlowego; 5) przyspiesze-nie dojrzewania bulw i co za tym idzie zbioru ziemniaków; 6) poprawienie zdrowotności plantacji nasiennych; 7) ograniczenie rozwoju rizoktoniozy; 8) wcześniejsze zwieranie się międzyrzędzi, które wpływa na ograniczenie zachwaszczenia i mniejsze zużycie herbicy-dów; 9) przesunięcie intensywnej wegetacji na okres, kiedy dni są dłuższe, co zmniejsza stra-ty spowodowane przez zarazę ziemniaka. Zob. też pobudzanie sadzeniaków.
podkładka, młode drzewko owocowe lub ozdobne, na którym szczepi się pęd (zraz), lub pąk liściowy (oczko) odmiany szlachetnej. P.
dostarcza odmianie szlachetnej dolny odcinek pnia i system korzeniowy. Wpływ p. na od-mianę szlachetną przejawia się w: 1) sile wzrostu drzewa; 2) plonowania i jakości plo-nu; 3) wczesności wchodzenia w okres plono-wania; 4) regularności plonoplono-wania; 5) długo-wieczności drzew. P. dzieli się na: 1) genera-tywne, które otrzymuje się z wysiewu nasion w tzw. szkółce siewek; 2) wegetatywne, które najczęściej otrzymuje się przez odkłady pio-nowe w matecznikach p. wegetatywnych; pod względem siły wzrostu p.w. dzieli się na: 1) karłowe, powodujące słaby wzrost (małe roz-miary) drzewa na niej uszlachetnionego; 2) półkarłowe, powodujące średni wzrost (śred-nie rozmiary) drzewa na (śred-niej uszlachetnione-go; 3) silnie rosnące, powodujące silny wzrost (duże rozmiary) drzewa na niej uszlachetnio-nego. Nowocz. sadownictwo jest zaintereso-wane gł. p. słabo rosnącymi. P. o słabym wzroście osłabiają wzrost zaszczepionych na nich odmian. Dzięki temu całe drzewo jest mniejsze. Słabszemu wzrostowi drzewa towa-rzyszy zwykle wcześniejsze wchodzenie w owocowanie i większa plenność w stosunku do pow. zajmowanej przez drzewo. Mniejsze drzewa można sadzić gęściej i osiągać szybciej wysokie plony.
podkrzesywanie, usuwanie u drzew zbytecz-nych pędów wyrastających pod ostrym kątem. podłoże inertne, bierne p. szklarniowe che-micznie nie wchodzące w reakcję z pożywką, np. wełna miner., keramzyt, pianki poliureta-nowe i amipoliureta-nowe.
podłoże mineralne, D – w gleboznawstwie, podłoże nielite (skały luźne, żwir, piasek) gleb organicznych.
podłoże skalne, R – w gleboznawstwie, lita lub spękana skała zwięzła (magmowa, prze-obrażona, osadowa) występująca w podłożu.